Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
— Я што? — Ёп яшчэ і храбрыўся, блазенна лыбіўся: — Я, як тэй казаў, з боку прыпёку. Мая душа крывая, усякага прымае...
— Яшчэ мне зубы загаворваеш, хітруп стары, джога! — Цётка Агата грымела на ўсю вуліцу, рэха галёкала аж на Забалоцці, і адчайна махала перад самым носам Гаспадарыка ўручыстым, абшмаравапым пугаўём.— Развялі мне тут, дзяпьгубы, гамэрпю. Етага я не пацярплю. Во ўжо і Іллюка прыпадзіў, а быў жа чалавек-крэмень. Аказваецпа, етая гара такая моцная, што і быка зваліць. Хопіць! Як толькі знойдзем брагу, сам зпаеш, без перасадкі загрыміш на адсідку! Памятай, чалавеча!..
— Ета я ўсё ведаю, Макараўпа. Паследні раз, далібог, бажуся, як перад абразамі,— угодліва, лісліва білібепіў Гаспадарык. Тады, асмялеўшы, бо быў цёпленькі, завёў абы-што: — Піццё — смяццё, бяседа дарагая...
— Хведар Сяргеевіч, помпі,— сур’ёзна, пастукваючы пугаўём аб падлогу, казала цётка Агата.— Закрывай «сталоўку», пакуль я добрая, бо пагром будзе, ушчэнт усё разаб’ю, што і аскялёпкаў пе збярэш...
— Макараўпа, даруй!..
...У прэзідыуме яна, цётка Агата, сядзіць вясёлая, ура-
чыстая, добрая душа, і не верыш, што ўчора япа тым сваім пугаўём частавала і /Хнтона Кіппя, калі сельсавецкая «лёгкая кавалерыя» ў яго адрыне, пад сенам, знайшла лясёнку калгаснага лёну-трасты, якую ён уначы прыцёг са сцелішча. He можна сабе ўявіць, як гэтая ж дабрадушлая, з усмешыстым тварам цётка, акурат вясковая кабета, у Агаты і хустка-гарусоўка ў дробныя кветачкі, як і ў бацькавіцкіх жанчып, як яшчэ ставілі гэты зруб, гапяла таго ж Лазара, якога, як агню, баяліся самыя адчаііныя забіякі-непрыкайнікі, і Лазар толькі крактаў ды прасіўся: «Макараўна, даруй. He я ета, як перад богам малюся. ета ўсё тэй шыбепік, хлопец мой, ггрыпёс тыя снапы. Каб яго чэрці на могілыіік, пад маяк, сцягнулі. Яй жа божачку, не я ета...»
Але ж і хітрушчая цётка Агата — пастрашыць пугаўём каторага добрапька, а пад суд не аддасць, ведае, што за сноп ці за жмепю лёпу нельга чалавеку даваць адсідку, a па закону належала, бо ў таго ж Лазара ці Антона — сям’я, дзяцей па асміне. Яна старалася тут, на месцы, сваёй уладай адвучваць каторых ад благой уласпіцкай звычкі — не размінуцца, калі што блізка ляжыць, суседава ці чужое.
На сцэне блізка ад цёткі Агаты, нахмураны і бытта як пакрыўджаны, сядзіць Іллюк. Старшыпя гэтым летам западта ўжо злёгся са сваім дзедам Хведарам (Хвядорыха бабіла ўсіх траіх дзяцей у Іллюка), пачаў часцяком заглядваць у ягопую «сталоўку». Дазпаўшыся пра гэта і адчуваючы, што япо да дабра не давядзе, Агата спачатку спрабавала разагпаць, як яна казала, усю тую цёплую кампанію сама, каб пе пайшла пагалоска далей, у раён, але «сталоўка» пе закрывалася, і тады Агата паклікала Іллюка на партячэйку ў Ігліцу. Яму там далі, відаць, добрую прачуханку, ён стараніўся, тіачаў абыходзіць дзедаву «сталоўку» далёка, каб пе чуць і паху таго. Магчыма, цяпер злосці на цётку Агату ў Іллюка і няма, але на сэрцы яшчэ нейкі гнёт, беспрыменна, ляжыць. Сэрца ж, кажуць, і ў вераб’я ёсцека.
Цяпер паслухасм дакладчыка. Бо ён, Тодар Івапоў, і сёппя гаворыць пафаспа. з натхненнем. Дзіва што! Кучаравы прыгажун, шырокі ў плячах, бровы, як у казака, уразлёт, крыластыя, голас звонкі — чаму не заслухаешся?
— Таварышы нашы, дарагія калгаснікі! — над шапкамі, хусткамі, бародамі — белымі, цёмнымі і рыжымі,— пад хвацкімі хлапечымі чубамі лунаў звонкі, вясёлы голас.— Усе вы бачыце, што на сёнпяшпі дзепь ла радасць
усім працоўным, на зайздрасць і на страх ворагам, знешнім і ўнутраным, набіраецца моцы, сільнее наша родная Савецкая краіна. Умацоўваюцца, выходзяць на дарогу заможнасці і культуры калгасы, хоць яшчэ ўчора і на сённяшні дзень ворагі-злыдні, кулакі і падкулачнікі, ставяць палкі ў паша калектыўнае кола. He выйдзе! He засланіць асліпым вушам сонца. як сказаў паэт. Сведчаннем яашае моцы, нашага пяспынпага руху паперад, па ўказапай Леніным дарозе,— і еты клуб, у якім мы сёння, таварышы, дарагія калгаснікі, сябры-камсамольцы, сабраліся. Клуб, як ведаеце, пастаўлены, збудавапы сіламі калектыву, пры энтузіязме моладзі. Я вітаю ўсіх вас, ад душы. і прачытаю вам верш паэта-земляка. майго таварыша з роднае вёскі Петруся Бядуліна.
— Прачытай, прачытай, Тодарка! — пачулася весела з грамады.
Дакладчык пастаяў крыху, пакуль аціхла зала. тады спакойла, але выразна, чуваць было добра і ля парога, пачаў:
— Ідуць масы у калгасы Г рамадою.
Час расстацца-развітацца Нам з бядою...
Слухалі ўсе ўважліва. А ў мяне як цвіце душа. Гэта ж вершы не якога нерэалыіага паэта, што жыве педзе далёка, у вялікім горадзе, а нашага, тутэйшага, з глухой, глыбіппай вёскі, дзе яшчэ няма ні радыё, ні электрыкі. Наш просты вясковы хлопец, такі ж, як і гэты, што чытае во гэтыя вершаваныя радкі. Хацелася падысці да Тодара. пагаварыць з ім, але хіба цяпер праб’ешся да сцэны? Можа, як зраблю гэта пазней, калі скончыцца ўрачьгстая частка.
Выступалі Вярбіцкая, Іллюк і Аляксей Мікалаевіч. Гаварылі горача, па ўсе лады хвалілі будаўнікоў, што пастараліся давесці за лета клуб, як было намечана праўлепнем, і зрабіць уваходзіпы. Адважылася выйсці на сцэну і паша Васіліпа, уся святочна-ўрачыстая: на ёй беласнежпая кужалёвая, расшытая пеўнікамі кофтачка, квяцістьг, аж у вачах рэжа, саян, падвіты валасы — блішчаста-чорныя, з кудзеркамі каля лба, а за плячамі двума ручайкамі спадае каса. Васіліна ішла да сцэпы з узпятым яад галовамі людзей, што сядзелі на свежых, яшчэ пахнучых жывіцай лаўках, снопам лёну-даўгунцу, абвітым чырвонай стужкай. За ёю шыліся Параска і Сахвея. Іх звяпо
вырасціла лён, які прадстаўлепы па сельскагаспадарчую выстаўку ў Маскве. Людзі, капечне ж, ведалі пра гэта і сустрэлі дзяўчат шчырымі і такімі громкімі воплескамі, што аж страсяпулася зала і, пэўна, выплеснуліся па вуліцу, бо ўсе вокны адчыпеныя, і панесліся ў паднябессе, дзе ўжо засейваліся густым сяіівом буішыя жпівеньскія зоры. I з той багатай бацькавіцкай талакі моладзі, хто не ўціспуўся ў перапоўнены клуб, а такія былі і таўкліся пад вонкамі і не маглі пе бачыць замглёпай зоркамі паласы, а каб угледзеліся, то па яе ўскрайку роўным белым святлом мігцела зорка вясёлай летняй пары — Канікула.
А Васіліна дала паклон на сцэну, тады нізка пакланілася ў залу і, перарывіста дыхаючы, прамовіла:
— Ета, старшыня, табе, вам, цётка Агата! — і паказала на споп, перадыхнула і ўжо смялей у залу: — Во, паглядзіце, людцы, які лён парос на пашаіі, калектыўпай нашай піве. А казалі пекаторыя, што нічога не выйдзе з етага, з нашай арцелі...
— А ета, бачыце, выіішла! — заўсміхаўся Іллюк, беручы з рук Васіліпы споп і сагнаўшы ўраз з твару пахмурнасць, урачыста вітаў ілыіаводак, хітаючы кліпаватай галавой: — Дзякуй вам, дзяўчаткі! Спасібачка! Вам, новым героям повай вёскі, пачот і слава, бо вы на справе, сваімі мазолістымі рукамі паказалі на прыкладзе ўсім, што азпачае вольная, калектыўная праца па такой жа арцелыіап палосе. Еты лён вырашчаны, таварышы, па ніве без межаў, без чорнай мужыцкай зайздрасці, якая была ўелася ў пашы душы здавёп, ад дзядоў і прадзедаў!..
Іллюк аж спацеў, увагрэўся, выцер хусцінкай змакрэлы твар, адшукаў некага вачамі ў зале, крыкнуў ахрыпла, як на якім мітынгу:
— Пілецкі, давай марш!.. Для нашых першых ударнікаў. Да грамчэй, маруда, не жалей гармоні!..
Стась, які, пэўна ж, драмаў у першых радах з краёчку, па звычцы галаву паклаўшы па сваю хлебніцу-трохрадку, аж падскочыў і даняпуў па ўсе гузікі. Паліліся бязладныя, але звопкія гукі, якія тут жа, умомант, склаліся ў марш, і зала, і ўсе, хто быў па сцэне, усталі і пад пералівістыя гукі марша білі ў далоні, выгукваючы, па пачыпу цёткі Агаты, адно, новае ў новым клубе слова: «Слава!» — яно і здзіўляла, і захапляла сваёй незнаёмасцю, яшчэ нязведапым пачуццём, як усё адпо нешта падта ж нязвыкла вясёлае і бадзёрае. Так, прыпамсі, успрымалі новае слова тыя, каму хацелася звону, радасці, музыкі.
Як сапраўды па нашым жаданні, музыка запоўніла сваімі гукамі ўсіх і аж пе месцілася ў будынку. I твары людзей аж свяціліся, пэўпа ж, не толькі ад таго, што ярка гарэлі тры лямпы-дзесяцерыкі на тоўстых дратах, як жоўта-залатыя талеркі, пад высокай столлю, і ад сцен, што адлівалі смалістай жаўцізною. А болей, бадай, ад таго, што яны, гэтыя ўчарашпія гарапашнікі, упершыпю сабраліся на такое свята, такой вялікай сям’ёю, каб адзяачыць сваю, можа, першую такую вялікую калектыўпую радасць.
Сэрцы, перапоўнепыя шчасцем, спявалі. Старанна, імпэтна націскаў па галасы Стась-«крывое калясо», заўзята, з прысвістам і задуменна-радаснай апаптапасцю па твары біў у бубеп Алёха Целяпей. Неяк сарамліва-ўтрапёна пазіралі па віхурны круг жанкі і кабеты, мабыць, зайздросцілі такім танцорам, як Сахвея і Параска, успаміпаючы сваю маладосць. I мне стала сумна і пеяк балюча ад таго, што заўтра чакае мяне развітанпе, ростапь з усім гэтым, такім дарагім для маёй душы.
Я не згледзеў, як у клуб са сваёй хеўрай нахапілася Моця, чарнабрывая дзяўчына-зух. 3 ёю пе зраўпяецца ні адзін хлопец, пе кажучы пра тых, каго яшчэ ўзімку турылі з вечарын. Моця з мужчыпскімі замашкамі, вострая па язык, смелая і рашучая — у вочы кожпаму рэжа праўду, працаўніца заўзятая і заядлая, але і дакорніца, якой пе знойдзеш днём з агнём.
— Гэй, Стась, што ты там посам клюеш, заснуў, ці што?..
Паставіўшы рукі ў бокі, Моця выйшла на сярэдзіну ў круг, выкінула адну руку ўгару, шчоўкнула пальцамі, з гікам крыкнула:
— Ану, давай, Бацю, урэж нашу мікольскую!
— Барышо, барыню, Стась!..— закрычалі з парога дзяўчаты, таксама гаманкія, вясёлыя, бо, відаць, ідучы ў клуб, трохі абпашчыліся.
А Стась і дагэтуль не драмаў, выціскаў з гармопіка каскад гукаў, ад самых высокіх, тонкіх, да густых, басавітых — як кажуць, стараўся, аддаючы тут усё, на што быў здатны. А Моця лёгка, бы птушка, акурат чорная галка, у клёшпай спадніцы, падскоквала і ўсё выкідвала каленца за калепцам і, без перадыху, бы гарохам, сыпала прыпеўку за прыпеўкай. Спявала Моця па-заліхвацку і пра барыню, якой бытта сорак лет, і пра хлопцаў, шго чыста мухаморы, нудныя, пікуды не вартыя, паспускалі галовы —
невядома, чаго б ім нявесела... Здавалася, упыну ёй, гарэзніцы, не будзе.
Стась стараўся. Ды. відаць, і Алёха са сваім бубнам паддаваў спрыту. Маўкліва-засяроджапы, хлопец з гумарам, ёп час ад часу падміргваў гарманісту, тады неяк пепрыкметна шапнуў: «Цісні, Стась, пакуль Моця по выдыхпецца. He здавайся. а я яе падгрэчу!..»
КНІГІ ОНЛАЙН
