Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
Доўга, ледзь пе ўвесь першы год, я пе асмельваўся пават падысці да Марылі, як робяць гэта вельмі проста той жа Слыш ці мой сусед па парце Касцючык, калі спатрэбіцца нешта спісаць у дзяўчат ці перамовіцца, параіцца, бо япы былі больш акуратныя, спраўна рабілі ўсе задаппі, здавалася, я быў пе такі ўжо баязлівы ці сарамлівы, проста вельмі не хацеў, каб па мяне глядзелі як на дзівака, з якога можна пакпіць і пасмяяцца.
Аднак чым далей, тым болей у мяне выспявала жадаппе загаварыць і пабыць у кампаніі дзяўчат, з якімі хадзіла Марыля. У іптэрнаце жылі ўжо, калі мы вучыліся на другім курсе, і Аня Гараськіна, і Маша Бандарык, і Вера Кроцікава, і Гэля Шубянок. Нашы хлопцы з імі таварышавалі: хадзілі па шумлівай Савецкай, гулялі ў парку, але ніколі пе выпадала так, каб мы з Марыляіі засталіся ўдваіх і я змог з ёю пагаварыць, выказаць ёй тое,
што было па душы. Стрымлівала, можа, і тое, што я апранаўся западта сціпла: картовы пінжачок, просцепькая сацінетавая рубашка, штапы з чорнай ташіаіі матэрыі, караткаватыя, з калашын выторкваліся шкарпэткі, а чаравікі з разяўленымі пасамі. Бяды мне было з валасамі, яны нейкія шорсткія, як не драцяныя, бялявымі віхрамі тапырыліся над ілбом з раннімі залысінамі, а ў дадатак яшчэ ў малепстве я перахварэў на воспу, і на драбнаватым твары ляпіліся драпіны, з якімі мне было хоць не жыві на свеце. Хіба мог я лічыць сябе роўняй да Марылі? Я не злаваў на яе, прыгожую і выдатніцу,— яна мела поўнае права мяне не заўважаць і зусім не адказваць па мае пачуцці... Мпе было добра і таго, што я, забыўшыся па ўсё, па кпіны і падколванні, мог глядзець на Марылю, мець асалоду ад таго, што бачыў яе мілы, чароўны тварык...
Узважваючы ўсё, я разумеў, чаму Марыля зусім абыякавая да мяне, нават больш таго, рабіла выгляд, што я для яе як бы зусім не існую. I ў той жа час згараў ад пакут, якія распальваліся ва мне пякельным агпём. Сам не ведаючы, ад чаго, але мпе хацелася нечым выдзеліцца з гурту, у маёй галаве нараджаліся фаптастычпыя планы і задумы; я рваўся зрабіць нешта такое, што, думалася, узвысіць мяне ў вачах Марылі. Падсвядома стараўся, каб яна звярпула на мяпе ўвагу, ну, кіпула хоць бы адзіп цёплы позірк, падаравала хоць бы ўсмешку... Пакуль жа меў адно — халодную абыякавасць. Іпшыя дзяўчаты даволі прыязна ставіліся і да мяне, хоць у групе былі хлопцызухі. Каго ні вазьмі — таго ж Пятра, альбо Івапа Галіцкага, ці Уладзіка Міхейкіна, Рыгора Радпянка... А Вася Слыш і Япка Кабяк — усе япы, канечпе ж, заглядваліся на дзяўчат, хоць у іх гэта было шыта-крыта, япы ўмелі схаваць свае заляцашіі. А можа, мпе так толькі здавалася? А сам я? Сябе, выходзіць, пе браў ў залік...
Лета, пражытае ў вёсцы, як бы крыху прыглушала маю скруху, але цяпер, убачыўшы Марылю, яшчэ больш хваляваўся і жыў надзеяй па ўзаемнасць. Як быццам промень надзеі бліспуў мне. Нейкім падсвядомым чуццём я ўлоўліваў у яе вачах нешта для мяне новае, штосьці такое, што пасяляла падзею і грэла радасцю сэрца. Але ж я ўжо педзе чытаў, што вочы — падмаплівая маска: сцеражыцеся дзявочых вачэй.
Во цянер, калі Алесь Астапавіч раздаваў нам гэтыя сачынепні, то, мабыць, невыпадкова падпяў з мосца Марылю, здагадваўся стары хітрун, што ў мяпс тварылася на
сэрцы. У той момант я цішком, як бы пезнарок, скасіў вачамі ў той бок, на крайні рад. Марыля пе схавала, як некалі, вачэй; аднымі краёчкамі прыпухлых вуснаў ледзьледзь, гэта, мусіць, прыкмеціў толькі я, усміхнулася. А можа, у думках і прамовіла: «Я радая за цябе, Алёша...» Радасцю поўнілася сэрца...
Заняткі скончапы. 3 высокіх філёнкавых дзвярэй будынка, якія адчыняліся проста на тратуар, выплеснулася шумлівая талака. Умомант растварылася ў вірлівым натоўпе. Ля павароткі на Ліповую нас з Касцючыкам дагнаў задыханы і, як заўсёды, мітуслівы Пятро. 3 ходу агарошыў мяне:
— Ну, Алёшка, закахаўся ты, браце, у гэтую Бутрымаву! Уліп па вушы!
— Ат, Пятруха, не плявузгай абы-што! — абарваў яго Касцючык.
Мно ж не хацелася кідацца ў спрэчку з Пятром, бо і так яму сёння дасталася. Ды і што ў гэты момант значылі ягоныя кпіны ў параўнанні з тым, што адчула сэрца — япо як спявала...
Гэта ішоў, набіраючы разгону на апошніх перавалах да фіпішу, новы навучальны год, трэці год нашага студэнцкага жыцця.
11
Дпі цягнуліся як бы марудліва. Але незаўважна набліжаліся зімовыя канікулы. Я збіраўся дадому, але атрымаў ад бацькоў пісьмо. А неўзабаве і абяцаныя трыццаць рублёў і пасылку. Бацька намякаў, каб я па такой стыні ў дарогу не кратаўся, а маразы прасядзеў у цяпле. Мне, канечне, хацелася дамоў. Я жыву ўжо колькі ў горадзе, a піяк не магу звыкнуцца з гарадскім жыццём. Ды яшчэ калі ўзяць пад увагу наша бедалажнае існаванне. На стыпендыю яшчэ першае паўмесяца можна так-сяк трываць. а пад канец настае такое жыццё, што ўцягвае жывот, студэнцкая яда — хлеб ды вада.
На тую трыццатку я купіў сабе на рынку трохі падношаныя, але ўвогуле прыстойныя чаравікі; да астачы дадаў свой набытак, які займеў за свае допісы ў газеце, і агораў новы сіні світарок — гэта была мая мара яшчэ з сямігодкі,— я вельмі зайздросціў хлопцам, у каго мелася такая апратка.
Я трохі, як кажуць, прыадзеўся і аж пасмялеў, як па-
збыўся трохі той сарамлівасці, якая мучыла мяне неадступна ўсюды, асабліва ў кампаніі, на людзях.
Атрымалі чарговую стыпепдыю і як нанава парадзіліся. Стараста групы Рыгор Кісель прапанаваў пайсці ў гарадскі тэатр па спектакль. Якраз тады ішла п’еса В. Гусева «Слава». Я не збіраўся ў тэатр, бо ўжо бачыў гэты спектакль, але Касцючык, гэты настыра, угаварыў:
— He адмаўляйся. Пойдзем. Я і табе білет узяў...
Я быў упіраўся, адпекваўся, але Касцючык шапярнуў: «Глядзі, бо праваропіш дзяўчыну».
— Якую дзяўчыпу? — пакрыўдзіўся быў я.— Пустамалот! Што ты мелеш?..
— Ну, браце, не прыкідвайся,— рашуча перапыніў мяне Касцючык.— Усе ведаюць, нават настаўнікі, што ты прыкіпеў да Марылькі, сохнеш па ёй, марнееш, як сам не свой...
— Няхай ведаюць, бяды мне такой,— адпіраюся я, a сам прыкідваю: «Сапраўды, каб пайсці... Дзяўчаты ж амаль усе згадзіліся на гэты паход. Цікава, а як Марыля, ці пойдзе яна?..»
Касцючык як адгадаў мае думкі, таямніча паведаміў:
— Марыля пойдзе. I з ёю будзе Гертруда. Я скажу Кісялю, каб даў нам білеты з імі ў адным радзе.
— Во яшчэ чаго не хапала,— прытворна кажу я, але ў душы радуюся: Касцючык надумаў гэтакі ход, бо, відаць, хацеў шчыра мне памагчы. А можа, заадно і сабе — ён жа апошнім часам усё падсаджваецца да Ані і Гертруды. На гэта, папраўдзе, ён мае прычыну. У дзяўчат не ладзіцца з трыганаметрыяй, і выкладчык матэматыкі Іларый Мікалаевіч дамацаваў Касцючыка да іх, і той ахвотна ўзяўся дапамагаць. «Нічога сабе,— падумалася,— шэфская дапамога... Гэта, напэўна ж, усё любошчы?..»
— Што ж, Івапе, дзейнічай!..
Я цешыў сябе думкай, што мне, нарэшце, удасца пагаварыць шчыра з Марыляй, бо пакуль што пабыць з ёю ў кампапіі пе ўдалося. Тым больш што на занятках Марыля стала зусім непрыступнай — проста мяне не заўважала. На ўсе спробы загаварыць з ёю яна адказвала 'халодным маўчанпем.
А Івапа проста абышлі самым ганебным чынам. Вася Слыш, гэты спрытнюга і бабскі хвост, як мы яго і ў вочы пазывалі. паспеў ужо дамовіцца з Кісялём, і той узяў білеты сабе і Слышу з дзяўчатамі, у партэры, а мы з Іва-
пам трапілі на галёрку. Адзіп Пятро ўкленчыў сабе месца з Апяй. I пасмейваўся пасля з яас.
— Нічога, Алёшка, пе бядуй,— супакоілі мяпе сябры.— Гэта, можа, яшчэ к лепшаму. Як той казаў, гэта праверка сапраўдпых пачуццяў. Калі япы — ведаеш, пра каго я кажу,— не віляхвосткі, то ўсё зразумеюць...
Як аказалася, спектакль стаў сапраўды правсркай пачуццяў. Але чыіх? Мне ўсё было бачна з галёркі, як Слыш увіхаўся ля Марылі, і што мяне ўзбурыла, дык г.эта тое, што япа, Марыля, была вясёлая, жартавала, пахілялася да Слыша, усміхалася яму. Вядома, на сцэну я амаль не глядзеў, усё, што там рабілася. ішло міма вушэй. Я, небарака, пакутаваў — не мог дачакацца, пакуль скопчыцца першая дзея. Івапе, мой зычлівец, паспрабаваў быў мяне супакоіць, ды дзе там! Адчуў, што гэта яму не ўдаецца, пакінуў мяне ў спакоі. Разумпы хлопец, як я яму ўдзячны быў пасля!
А хлопцы, відаць, як згаварыўшыся, паважылі яшчэ падліць масла ў агонь. У аптракце Гертруда шаппула Івану, што ён можа перасесці іта месца Ані, бо ёй нешта нядобрыцца, разбалелася галава, і яе праводзіць вызваўся Цішка Кабяк. Во табе і Ціхап, а быў жа на першым курсе цюхцяй і спакайняк!
— Што ж, браце, мацуйся,— віяавата ўсміхнуўся Касцючык,— пайду хіба і я на Алімп!..
Заставалася адно — пацягпуцца дамоў, каб пс быць сведкам сваёй ганьбы. Неяк усё ж я застаўся па галёрцы. Карцела ўбачыць, што ж будзе ў Слыша з Марыляй. Усё ён, уяда, пешта пашэптваў ёй, а яна, пэўна ж, слухае, пе адмахваецца. Тут жа спектакль, а ёп, канечпе, перашкаджае дзяўчыне пейкімі сваімі байкамі. Здаецца, і ёй ужо гэта ўсё падакучыла — бо япа адвярнулася. Марыля вельмі любіць тэатр — я гэта добра ведаю.
Нарэшце спектакль скончыўся, і ўсе рушылі ў фае. Я стаў воддаль, пе спяшаўся. У мяпе такое паліто, што лепш пе вытыркацца. Страхоцце, а пе паліто. Яго мпе гэтым летам змудраваў вясковы кравец Зміцер з Чыграёў, далёкая паша радпя. Паліто пашылі з коўдры, якая засталася ад бацькавых паездак у шахты. He кажучы ўжо, як яно было пашыта, але і колерам нецікавае, бо быў нейкі цагляпа-жоўты колер, які аж рэзаў вочы, і я пакутаваў, калі паказваўся дзе ў сваёіі гэтай апрапасе. Але пічога не папішаш — холад, як і голад, кажуць, пе цётка, апранеш
і не такое. Я, затуліўшыся за калопу, чакаў, пакуль схлыпе патоўп.
Гляджу, і Слыш дыбао, спяшаецца да вешалкі, прэ, як на злом галавы, пе бачачы перад сабой пікога — стараецца, пракуда, дагадзіць дзяўчыне. Тады, бачу, і япа тутака, спакойна-велічная, з прыхаванай таемнай усмешкай (усё ж — красупя, як ні кажыце!), і дзяўчаты талакою, і Касцючык мой шкрабецца з імі, і Пятро, шчаслівец, падтрымлівае пад руку Апю-смугляпачку, мы яе гэтак пазывалі за бліскучыя цыгапскія вочы і густую смуглявасць твару. I ўсе, уся паша група, стоўпіліся. Я, ціхапька сціснуўшыся, затуліўся — мпе цяпер пе выпадала вытыркацца.
Касцючык азірнуўся павокал і вельмі гучна, як зпарок, гукнуў:
— Чуеце, сябры, а дзе ж наш Алёшка? Няўжо даў дзёру... Што гэта з ім, чуйце?..
КНІГІ ОНЛАЙН
