Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
Марыля раптам паружавела, піякавата, як пе балюча, перасмыкнулася.
— Сапраўды, дзе ж ёп? — Пятро праціраў шкельцы акуляраў і, пачапіўшы іх па перапоссе, мацаў вачамі натоўп.
Хлопцы пешта разам загамапілі, пасоўваючыся да выхаду. А Слыш ужо спяшаўся ў руках з Марыльчыным цёмна-сіняга шавіёту паліто ёй насустрач і, падміргпуўшы хітра камусьці, пакінуў яго ёй па плечы, тая, я добра заўважыў, пояк грэбліва сцепапулася.
Прыцёгся я дамоў адзіп. Распрануўся і ляжаў з сухімі адкрытымі вачамі, як у пакой, пе запальваючы святла. уваліліся Іван з Пятром. Дзяліліся ўражанпямі. Успаролі мяне, але я прытварыўся, што сплю. Было позна, і хлопцы пеяк пакіпулі мяне ў спакоі. Адпо Касцючык зусім сур’ёзна і, як падалося, шчыра сказаў:
— Ну, брат, і Марылька ж твая — дзяўчыпа з характарам! Як ні ўвіхаўся «бабскі хвост», нічога ў яго пс атрымалася. Толькі выйшлі з тэатра, а япа, брат, адбой яму пры ўсіх. Ідзі, кажа, Слыш, сваёй дарогай, я адпа патраплю!
— Як бачыш, Алёха, Слыш астаўся з посам! — акругліў Пятро, ладкуючыся на сваёй нямудрай пасцелі.
— Ну, а ў вас, мушкецёры, як дзялы?..
— А нішто. У нас парадак! — паўжартам адказаў Пятро.
Але я ведаў, што ён можа і перабольшыць і змапіць. Скажа, што прымеш за чыстую праўду.
Яны яшчэ громка шапталіся. Я маўчаў — турбавала сваё. У вачах стаялі ўгодліва-нахабпы Слыш і таемпа-пезразумелая Марыля.
12
Нечакана, на каляды, прыехаў у горад бацька.
Мы з Пятром пасля запяткаў кінуліся былі па магазінах прыкупіць чаго з прадуктаў, якой камсы ці пачак маргарыпу на прыправу да абеду, а Івап вопрамеццю паджгаў дадому — яго чарга была варыць абед.
Дарогай мы падлічылі свае грошы, і аказалася, што ў нас іх, мусіць, пе хопіць да стыпендыі.
— А ты яшчэ курыш1! — паўжартам упікнуў я Пятра.
— Затое я не ем гэтак, як вы з Іванам,— як з палопу накінуўся на мяне Пятро, але хутка і астыў, апусціўся, адчуўшы, што перахапіў. Яму не выпадала са мной сварыцца, бо я ж і выручаў яго, асабліва гэтую восень і зіму — мне ўжо рэдакцыя давала даручэнне, і я часцяком змяшчаў заметкі на старонках абласной газеты. У мяпе вадзілася нейкая капейка, а Пятро, як і Іван, перабіваліся толькі стыпендыяй ды гады ў рады атрымоўвалі ад бацькоў, з вёскі, небагатыя пасылкі і порадачы. Бывала, сноўдаемся па вуліцы, Пятро ўбачыць латок з курывам і ніяк не можа размінуцца: «Братка, дай хоць на пару беламорын...» А я ўжо, здаючыся, буркнуў: «Хопіць табе і пары гвоздзічкаў. Невялікі пап...»
•— Ну, глядзі, Алёшка,— пагрозліва жартуе Пятро,— пекалі, гадоў гэтак праз трыццаць, стрэнемся, то я тваю гэтую плюшкінскую рысу прыпомпю. Я стану славутым гісторыкам, а ты сплеснявееш у сваёй вёсцы. Будзеш там. як той коласаўскі Лабаповіч, зярпяты святла збіраць!..
— А што, хіба гэта дрэпна? — запальваюся я, а мпе ўзгарэцца адно імгненне.— Ты ж сам з вёскі. 3 такой жа. як і я: мядзведжы кут, глухамань, а выпендрываешся ўжо цяпер, яшчэ не скончыўшы тэхнікум. Бачыш, закапыліў губы, нарогам носа не дастанеш. Папраўдзе, між іпшым. я паеду ў свае Бацькавічы! He адмоўлюся, калі пашлюць...
Гэта былі не проста словы, а покліч сэрца.
— I я паеду, не адмоўлюся! — зарагатаў Пятро, будучы славуты гісторык.— Давай заглянем у булачную ды гайда дамоў? Бо ўжо кішкі марш заводзяць!..
3 майго дазволу (на гэты месяц была мая чарга быць арцельным казначэем) Пятро купляе пачак «Беламору», на абед і вячэру бяром паўкілаграма камсы, бохан жытпяга хлеба, тры французскія булачкі да чаю, цукар і пачак маргарыну і шпарым дадому. Той зімою ў магазінах ужо вольна прадавалася масла, па 25 рублёў за кілаграм, але мы такой раскошы не маглі сабе дазволіць, нават не ведалі, якое яно на смак.
На кватэры мяне чакаў неспадзяванак: бацька сядзеў на ўколенцах і з Іванам абіраў бульбу. На канапе, у мыцельніку, ляжаў ладны з суравіны заплечнік, стрыножаны новенькай пяньковай вяроўчыпаю. Кайстра-заплечяік ужо развязаная — відаць, бацька штосьці выняў. Пры сцяне на круку, дзе мы вешалі сваю верхнюю апратку, вісеў знаёмы бацькаў шахцёрскі, з мультановай матэрыі, на ваце, сям-там пашчыпаны жалезнымі пырскамі, пінжак і шапка-аблавушка. Упрытык з кайстрай як бы выхваляліся на капапе новыя шэрыя вязёнкі. Я адразу заўважыў іх, бо, як памятаю, у бацькі ніколі болей аднаго дпя ўзімку не трымаліся вязёнкі, ці рукавіцы. У першы раз як уссуне на рукі, яны губляліся, і бацька па іх не бедаваў. «Ат, мае рукі холаду не баяцца, і без вязёнак перазімую»,— адразу прыгадалася, як ён заўсёды апраўдваўся перад маці, калі тая яго ўшчувала за страту.
Я падляцеў да бацькі, і ён падняўся насустрач, падалося, з павільгатнелымі вачамі, шырока раскінуўшы вялікія, жылістыя, у застарэлых мазалях, драпінах і вугальных зярнятах рукі, прытуліў мяне, і я схаваўся ў яго на грудзях — чыстае птушанё пад крылом; бацька, засопшыся, патрымаў мяне ў абдымках нядоўга, можа, з хвілю, тады адштурхнуў лёгенька, як былінку.
— Ну, здароў, сынок. Як ты тут маешся?..
Паздароўкаўся і пацалаваўся такжа з Пятром. 3 Іванам яны ўжо, мусіць, і нагаварыліся. Бацька ведаў маіх аднакашнікаў, бо я дома пра іх на вакацыях шмат расказваў, і цяпер ён навочпа аглядаў нашу арцель і нашае жытло.
Адольвала хваляванне — я мітусіўся па хаце, спрабаваў нешта рабіць; думкі мае блыталіся, хацелася нечага спытаць, але пічога не мог прыдумаць і, як з пералёку, лыпаў вачамі і сноўдаўся сюд-туд па хаце. Нарэшце, ачомаўшыся, пачаў роспыты:
— Ну, як вы там, тата? Што ў вас новепькага? Як маці, сястрычкі — Дуня і Тоця?..
— А што дома...— бацька ўжо самавіта зацягваў папяросай, якою даўмеўся пачаставаць яго Пятро,— Дом твой па месцы, нідзе твой дом пе дзепецца. У лес не збяжыць — не воўк. Усе дома здаровыя-жывыя. А павіпы сякія-такія ў нас, у калхозі, ёсць. Але ета пасля. А цяпер, во, ужо бульба, пэўна, гатовая. (Іван, паш арцельны кухар, паспеў умасціць на пліту чыгунок, і ўжо смачна булькатала, сыходзячы парай, бульба.) — Як адзін наш вясковы жыхар казаў, падзелім бульбу... Тады і пагаворым...
— Парадак,— павесялелі хлопцы.— Бацька з дарогі. Давайце палуднаваць!
Пакуль Івап завіхаўся з чыгунком ля пліты, на стале з’явіліся бацькавы пачастункі: дамашпі хлеб, ладпы кусман сала, кольца смажанай (па матчыпым рэцэпце) кілбасы, варапыя яйкі, духмянае мяса-бужапіна.
Мы паклалі свае гарадскія прысмакі. Убачыўшы свежую, бы чыстае срэбра, камсу, бацька прыцмокнуў:
— Ну, хлопчыкі, будучыя вучыцелі-мучыцелі, каб даждацца вашага пасаду, во ўжо тады разгавеўся б і я. I мяне, можа б, калі пачаставалі, прывецілі. А цяпер, бачу, у вас закусь — дай божа, а етае, каб прамачыць глотку, ні кроплі?..
— Во, я ж казаў,— тузануў мяне за рукаво Пятро.
Ён мне ўжо пепрыкметна намякнуў, што, можа, варта было б віпа якога бутэльку ўзяць, але я пасаромеўся, пабаяўся, што бацька за такое пакрыўдзіцца і нават будзе сварыцца.
Ды бацька ўжо матнуўся да скарбпіцы-кайстры і выцяг адтуль цёмную пляшку-пяцісотку, заткнутую пакуллем, і ўрачыста, з нейкай зухаватасцю ўмасціў на стале, пашукаў вачамі гаспадыню (пра гаспадыню яму паспеў ужо расказаць Івап) і, не зпайшоўшы, ніякавата матпуў рукою:
— Дык што, хлопцы, падзелім бульбу?
— Канечне!
Пачаставаўшы пас гарэлкай, бацька кінуў у рот пару камсінак, заеў сопкай бульбінай і, жыва жэстыкулюючы, расказваў:
— Ета ж во маці надавуміла. У яе там засталася пляшка, блюла да калядаў. I во аддала мне ў дарогу. Ды глядзі, прыказвала, не выжлукці без пары, бо сорамна будзе. Ета ж не дзела, з пустымі рукамі ў чужыя людзі. I бачыце во, як зпайшлася. А япо, як тэй казаў, па кроплі возьмеш, і весялей на душы, і гора — не бяда!..
Мпе карцела хутчэй распытаць пра дом, пра вясковыя навіны, бо лісты з дому атрымоўваў вельмі рэдка, бацька зусім не ўмеў пісаць, а маці сяк-так крэмзала, але ёй не ставала часу гэтым займацца. Налучыўшы момапт, я паўтарыў сваё пытанне. Бацька прыпаліў новую папяросу, a хлопцы, падсілкаваўшыся, запяліся сваімі справамі, і, набраўшы ў грудзі поўную зацяжку дыму, зайшоўся кашлем.
— Ты, сыне, пытаешся пра маці,— разважна прамовіў бацька і, аддыхаўшыся, загаварыў: — А нічога, маці яшчэ цягне патроху, не здаецца. Яна яшчэ, дзякуй богу, здаравейшая за мяне, сілу мае, не паддаецца старасці...
— Ну, і скажаш, тата!
— А што ж,— бацька зацягнуўся папяросай, пачаў зноў душыцца кашлем (гэта ў яго яшчэ з шахтаў, як аднойчы прысыпала было, небараку, у забоі).— I не маладзёны. Ета, кажысь, пад сорак падбіраецца ўжо. Скажу табе, сыне, і я ўжо старэю. Іголку, скажам, не ўдзепу хутка: шморг-шморг, а яна нейк усё міма. А чуеш, старыя нашы, вясковыя мужыкі, ужо аджываюць свой век. На каляды памёр жа Гуль. Ты яго добра ведаеш. Доўга мучыўся, бедалага. Ужо будзе месяц, як аддаў богу душу, парыць зямельку. Кажуць, з прастуды памёр. а яшчэ дзябёлы быў старыкан. Усё лета яшчэ хадзіў з людзьмі. I з касою, і па таку яшчэ малацьбітам памагаў, і ўсю восень, да маразоў, босы, у адных сподніках. Забрала, бачыш, смерць. На самыя хрышчэнскія маразы хавалі — я памагаў. А шкода чалавека, хоць і старога. Такі добры чалавек быў, хоць і ў калгас доўга не ішоў, усё ўпарціўся. А чаго, каб спытаў хто? Ты ж стары, нездаляшчы, табе ў гурце пачот, уважэнне. Ды, бачыш, такі ж ужо характар меў... А помніш, як Гуль табе, малому, калі, бывала, у нас заседзіцца і заначуе, узяўшы ў краме добрую чарку, казкі тыя баіў? Як бытта ён быў у Фінляндыі і ехаў у тым поездзе, у якім з Фінляндыі ў Расію вяртаўся Ленін... I Леніна бачыў...
— Можа, ета выдумалі пра Гуля, а мо і праўда,— кажу я, прыгадваючы гэтага каржакаватага з рыжай па пояс барадой дзеда, якога ўсе ў Бацькавічах называлі Гуль.— Цікавы быў стары. Пагаварыць умеў, балака быў на ўсё сяло, а пагуляць любіў у ахвоту. Мо таму і мянушку такую далі яму...
Мне іпкада яго. Як быццам ён. стары Гуль, мне даводзіцца нейкай раднёю. Шкада мпе і бацькі, які во ўчарнеў,
змарнелы — не дужа добра выглядае; нядобра яму, мабыць, там у той кузні, дзень пры дні ля горна, на холадзе, а цяпер во маразы ўсчаліся, а на работу падымайся, ідзі з самепькага рання.
Бацька схіліў галаву, задумаўся. Відаць, і ў яго невясёлыя думкі. Хочацца дапытацца пра мпогае, але я маўчу, даю яму адумацца — ён і сам, ведаю, ўсё раскажа, ад мяне бацька нічога не ўтойваў, ведаў, што і мяне вельмі цікавяць вясковыя справы. I праўда, бацька хутка загаварыў, ажывіўшыся:
КНІГІ ОНЛАЙН
