Балада пра сумнае кафэ
Карсан Маккалерс
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 190с.
Мінск 1988
* * *
— Уяўляю сабе Анаклету ў нарадзе на кухні,— сказала Леанора.
— Элісан заўсёды лічыла, што я закранаю гэту тэму, каб паздзекавацца з Анаклеты,— сказаў маёр.— Але гэта было не так. Анаклету было б нялёгка ў вой-
ску, але войска магло зрабіць з яго мужчыну. Ва ўсякім разе выбіла б з яго ўсё глупства. Я маю на ўвазе тое, што мне заўсёды здавалася недарэчным, калі дваццацітрохгадовы дзяцюк скача пад музыку па пакоі ці пэцкаецца з акварэльнымі фарбамі. У войску з Анаклеты здзекаваліся б, і яму давялося б там вельмі нясоладка, але, на маю думку, гэта пайшло б яму на карысць.
— Ты думаеш,— заўважыў капітан Пендэртан,— што любая ўнутраная задаволенасць, дасягнутая за кошт таго, што мы прывыклі лічыць нармальным, недапушчальная і не павінна прыносіць шчасця. Карацей кажучы, лепш (бо гэта больш пачэсна маральна) абчэсваць квадратны кол, прымяраючы яго да круглай дзіркі, чым знайсці і скарыстаць адпаведную квадратную дзірку?
— Ну, так. Якраз гэта я і меў на ўвазе,— сказаў маёр.— Хіба ты не згодзен?
— He,— адказаў капітан пасля кароткай паўзы. Раптам капітан зазірнуў у самую глыбіню душы і з жахлівай выразнасцю ўбачыў самога сябе. Цяпер ён бачыў сябе інакш, чым іншыя; гэта быў скажоны, марыянетачны вобраз з мізэрным выглядам і гратэскавым абрысам. Капітан углядаўся ў гэтае відовішча без спагады. Ён успрымаў яго так, як было на самай справе, не шукаючы апраўданняў.
— Я не згодзен,— паўтараў ён няўважліва.
Маёр Лэнгдан задумаўся над гэтым нечаканым адказам, але ўжо больш не працягваў размовы. Яму заўсёды было цяжка сачыць за тымі лініямі думкі, што выходзілі за рамкі першаасноўнага, простага тлумачэння. Паківаўшы галавой, ён зноў звярнуўся да сваіх спраў, што так выводзілі яго з раўнавагі.
— Аднойчы я прачнуўся якраз перад світаннем,— сказаў ён.— Убачыў, што ў яе пакоі гарыць лямпа, і зайшоў туды. Там на краі ложка сядзеў Анаклета, і
яны ўдваіх, нахіліўшыся, забаўляліся нейкім глупствам. А што яны рабілі? — маёр прыклаў да вачэй свае грубыя пальцы і патрос галавой.— Ага. Яны кідалі ў міску з вадой нейкія штучкі. Штось з японскага барахла, што Анаклета купляў у краме, дзе прадаюць розную драбязу па дзесяць цёнтаў — ведаеце, такія камячкі, што ў вадзе раскрываюцца, як кветкі. I вось, уявіце, у чатыры гадзіны раніцы яны сядзелі і гулялі з тымі цацкамі. Гэта мяне раззлавала, і калі я спатыкнуўся аб пантофлі Элісан, што стаялі каля ложка, я раз’юшыўся і адкінуў іх нагой праз увесь пакой. Элісан была вельмі абураная і доўга заставалася халодная як лёд. Анаклета перад тым, як прынесці каву, паклаў у цукарніцу соль. Усё гэта было сумна. Яна, відаць, вельмі пакутавала ў тыя ночы.
— Дасца вам, а потым адымецца ад вас,— заўважыла Леанора. Яе намеры былі намнога лепшыя, чым веданне свяшчэннага пісання.
Леанора таксама трохі змянілася за апошнія тыдні. Яна набліжалася да поўнага росквіту жаноцкасці. За гэты кароткі час яе цела страціла пругкасць, уласцівую маладосці; твар акругліўся і ў гадзіны спакою меў выраз лянівай пяшчоты. Яна выглядала як жанчына, што нарадзіла некалькі здаровых дзяцей і спадзяецца нарадзіць праз восем месяцаў яшчэ адно. Скура твару была па-ранейшаму мяккая і гладкая, і, хоць Леанора памалу прыбывала ў вазе, нельга было пакуль заўважыць і следу друзласці. Смерць жонкі палюбоўніка вельмі напалохала яе. Мёртвае цела ў труне так яе ўразіла, што некалькі дзён пасля пахавання яна ўвесь час гаварыла спалоханым шэптам, нават калі купляла правізію ў гарнізонным магазіне. Яна ставілася да маёра з бяздумнай ласкавасцю і паўтарала кожную шчаслівую жартаўлівую гісторыю, што ёй удалося запомніць.
— Між іншым,— раптам сказаў капітан,— я ўвесь
час думаю пра тую ноч, калі яна прыйшла сюды. Што яна табе сказала, калі была ў тваім пакоі, Леанора?
— Я ж табе ўжо гаварыла, што нават не чула, калі яна заходзіла. Яна не пабудзіла мяне.
Але капітан усё ніяк не мог супакоіцца. Чым часцей ён успамінаў сцэну, што адбылася ў яго кабінеце, тым усё больш дзіўнай яна яму здавалася і ўсё больш завалодвала яго думкамі: ён не сумняваўся, што Леанора гаворыць праўду, бо калі яна хлусіла, гэта было відаць кожнаму. Але што мела на ўвазе Элісан і чаму, вярнуўшыся дадому, ён не пайшоў на другі паверх да жонкі? Ён адчуваў, што недзе ў закутку падсвядомасці ведае адказ. Але чым больш ён думаў пра гэтую справу, тым усё больш яго ахоплівала трывога.
— Памятаю, аднойчы я сапраўды здзівілася,— сказала Леанора, выцягнуўшы свае ружовыя, нібы ў школьніцы, рукі да агню.— Гэта было тады, калі мы ездзілі ў Паўночную Караліну, якраз пасля таго, як нас накармілі такімі смачнымі курапаткамі ў твайго знаёмага, Морыс, Элісан, Анаклета і я ішлі па палявой дарозе і сустрэлі хлопчыка, які вёў за повад каня — звычайную цяглавую клячу, падобную на мула. Але Элісан спадабалася морда той клячы, і яна раптам надумала на ёй праехацца. Пазнаёмілася з тым смаркачом, узлезла на слуп агароджы, а адтуль — на спіну каню, без сядла, у сукенцы. Падумаць толькі! На каня, відаць, ужо многа год ніхто не садзіўся, і не паспела Элісан на яго сесці, як ён лёг на зямлю і пачаў качацца, каб яе скінуць. Я тады падумала сама сабе, што Элісан Лэнгдан надышоў канец, і заплюшчыла вочы. I што вы думаеце? Праз хвіліну яна падняла каня на ногі і памчала рыссю па полі, як быццам нічога не здарылася. Табе, Уэлдан, ніколі б так не ўдалося. А Анаклета лётаў вакол, як які-небудзь франт на падпітку. Ну і пацеха была! Нічога больш дзіўнага я ў сваім жыцці не бачыла.
Капітан Пендэртан пазяхаў, не таму, што яму хацелася спаць, а таму, што заўвага Леаноры пра яго здольнасці да верхавой язды яго пакрыўдзіла, і ён вырашыў адплаціць якім-небудзь няветлівым учынкам. Паміж капітанам і Леанорай адбылося некалькі бурных сцэн праз Жарптаха. Пасля той шалёнай гонкі конь так і не стаў такім, як быў, і Леанора са злосцю вінаваціла ў гэтым свайго мужа. Аднак у выніку падзей, што адбыліся ў апошнія два тыдні, іх варожасць збочыла з гэтай каляі, і капітан быў упэўнены, што хутка пра гэта забудзецца.
Маёр Лэнгдан закончыў гутарку ў той вечар адным са сваіх любімых афарызмаў:
— Цяпер толькі дзве мэты маюць для мяне значэнне — заставацца моцным як звер і служыць краіне. Здаровае цела і патрыятызм!
У гэты час дом капітана Пендэртана нельга было назваць ідэальным месцам чалавеку, які перажывае востры псіхічны крызіс. Раней капітан палічыў бы горкія скаргі Морыса Лэнгдана недарэчнымі. Але цяпер у доме адчувалася атмасфера смерці. Яму здавалася, што гэта не толькі Элісан памерла, а жыццё ўсіх іх траіх набліжалася да канца. Даўняя боязь таго, што Леанора развядзецца з ім і паедзе з гарнізона разам з Морысам Лэнгданам, больш не трывожыла яго. Былая цяга да маёра здавалася не больш чым лёгкай слабасцю ў параўнанні з яго цяперашнімі пачуццямі да салдата.
Сам дом у гэтыя дні вельмі раздражняў капітана. Кватэра была абстаўлена абы-як. У зале была банальная сафа, засланая паркалем у кветкі, некалькі мяккіх крэслаў, на падлозе ляжаў крыклівы чырвоны дыван, ды яшчэ стаяў старадаўні секрэтэр. У пакоі ад усяго павявала танным шыкам, які так ненавідзеў капітан. Цюлевыя фіранкі былі выцвілыя і пажоўклыя, а над камінам грудзіўся разнамасны набор усялякіх упры-
гожанняў і цацак: чарада слонікаў, вытачаных пад слановую косць, пара прыгожых каваных падсвечнікаў, размаляваная, з усмешкай на твары і кавалкам чырвонага кавуна ў руках фігурка негрыцяняці, а таксама мексіканская ваза з блакітнага шкла, куды Леанора кідала старыя візітныя карткі. Уся мэбля была крыху расхістаная ад частых перастановак, і ад усяго пакоя так моцна патыхала нечым жаночым і расхрыстаным, што вельмі раздражняла капітана, і ён стараўся як мага менш бываць дома. 3 затоенай тугой ён думаў пра казарму, уяўляючы роўныя рады ахайна засланых ложкаў, голую падлогу і незавешаныя вокны. Каля адной сцяны гэтага ўяўнага пакоя, абстаўленага строга і аскетычна, чамусьці павінна была стаяць старадаўняя разная камода з латуневай акоўкай.
У час сваіх доўгіх прагулак у канцы дня капітан знаходзіўся ў стане абвостранай уражлівасці, блізкай да трызнення. Ён адчуваў сябе пакінутым на волю лёсу, адгароджаным ад людзей, і з ім заўсёды спадарожнічаў вобраз маладога салдата, нібыта нейкі хітры чароўны амулет, што носяць на сваіх грудзях вядзьмаркі. У гэты час капітана ахоплівала дзіўнае пачуццё. Хоць ён адчуваў сябе ізаляваным ад астатніх людзей, рэчы, што траплялі яму на вочы ў час прагулак, набывалі неапраўдана вялікае значэнне. Нават самыя звычайныя прадметы, здавалася, мелі нейкі таямнічы ўплыў на яго лёс. Калі, здаралася, ён заўважаў вераб’я ў канаве, то надоўга спыняўся, захоплены такім звычайным відовішчам. На нейкі час ён страціў простую здольнасць да інстынктыўнай класіфікацыі розных уражанняў згодна з іх вартасцямі. Аднойчы ён быў сведкам таго, як грузавік урэзаўся ў легкавую машыну. Але гэта жахлівая аварыя ўразіла яго не больш, чым трапятанне ад ветру шматка газеты.
Капітан даўно не звязваў сваіх адносін да радаво-
га Уільямса з нянавісцю. Ён таксама ўжо больш не спрабаваў знайсці тлумачэнне свайму пачуццю. KaniTan не думаў пра салдата катэгорыямі любові ці нянавісці; адзінае, што ён усведамляў, дык гэта непераадольнае жаданне знішчыць перашкоду. Калі яшчэ здалёк ён бачыў салдата на лаўцы перад казармай, яму хацелася накрычаць на яго, стукнуць кулаком па твары, дамагчыся тым самым якой-небудзь рэакцыі салдата на абразу. Мінула амаль два гады пасля першай сустрэчы капітана з радавым Уільямсам. Больш як месяц прайшло з таго часу, як салдата накіравалі на расчыстку лесу. I за ўвесь гэты час яны сказалі адзін аднаму не болып за дзесятак слоў.
Дванаццатага лістапада, пасля абеду, капітан, як заўсёды, выйпіаў на прагулку. Гэты дзень быў вельмі цяжкі. Раніцай, калі ён стаяў каля дошкі ў пакоі заняткаў, тлумачачы задачу па тактыцы, з ім здарыўся невядома чаму прыступ амнезіі. На сярэдзіне фразы ў яго раптам адключылася памяць. Ён не толькі не мог успомніць хоць адно слова з падрыхтаванай лекцыі, але нават перастаў пазнаваць твары афіцэраў, якія сядзелі ў пакоі і якім ён чытаў тую лекцыю. У яго памяці заставаўся вельмі выразны воблік радавога Уільямса — і больш нічога. Некалькі хвілін ён стаяў моўчкі, усё яшчэ трымаючы ў руцэ крэйду. Потым ачуўся і аб’явіў, што заняткі скончаныя. На шчасце, гэта было перад самым канцом лекцыі.
КНІГІ ОНЛАЙН
