КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
XI Пакуль тое, палкоўнік Порхала дамовіўся са сваімі крэдыторамі. Даведаўшыся, што тут дапамагае сам камерцыі саветнік, тыя, вядома, супакоіліся і згадзіліся пачакаць. I вось Порхала разам з Ённі ехаў у шыкоўным экіпажы. Палкоўнік кіраваўся на свой завод і падвозіў Ённі да нявесты. Выратаваны банкрут імкнуўся ўсяляк дагадзіць Ённі і ўвесь час займаў яго рознымі расказамі са свайго вайсковага жыцця. Маладым лейтэнантам ён браў удзел у турэцкай кампаніі. Гэтыя ўспаміны нагадалі басяку любоўныя справы турэцкага султана і ягоныя, Ённевы, спрэчкі з Ханку. Ён зразумеў, што мае добрую мажлівасць задаволіць сваю цікаўнасць і канчаткова высветліць хвалюючае пытанне наконт султанскіх жонак. — Праз гэтага турка мы і пасварыліся з Ханку,— паведаміў Ённі. Ён заўсёды лічыў размовы пра султанава мнагажэнства хлуснёю і цяпер асцярожна выказаў свае сумненні: — Але я сказаў Ханку: адкуль ты ведаеш пра султанскае жыццё? — Каму вы, дзядзечка, сказалі? — страпянуўся палкоўнік. Ённі растлумачыў. — Вось праз гэтыя султанскія любошчы я і па- сварыўся з сябрамі,— сказаў Ённі.— Яны вераць, што ў султана шмат жонак. — Сапраўды шмат,— расчараваўшы Ённі, пацвердзіў палкоўнік.— Султан можа мець ажно тры тысячы жонак. — А каб яго чэрці! — захоплена ўсклікнуў Ённі. He даць веры такому аўтарытэту, як палкоўнік, ён, натуральна, не мог. — I што ён робіць з гэткаю процьмаю баб? — Ну... гэта... урэшце, іхнія веры і, напэўна, скажам так, прыдворны этыкет,— стамлёна скончыў палкоўнік, бо гэтае тлумачэнне патрабавала ад яго шмат ведаў і душэўнай сілы. — Этыкет? — перапытаў Ённі, збянтэжаны гэтым незнаёмым словам, але палкоўнік, перапыніўшы магчымыя роспыты, сам узяўся апавядаць пра неверагодную раскошу і аквітнасць султанскага побыту. — А на сценах, на сценах,—■ з захапленнем казаў палкоўнік,— спрэс габелены і венецыянскія люстэркі... Увогуле... Адным словам... Люксус... Прахт... Ну, карацей, бляск і раскоша. Гэтыя дзіўныя, ніколі раней не чутыя словы заварожвалі Ённі, і ён, разявіўшы рот, слухаў палкоўніка, хоць не разумеў нізвання. А палкоўнік, не ведаючы, што дарэмна траціць свой запал, працягваў: — Дзяржава праз гэта толькі бяднее. Ці мала чаго там этыкет запатрабуе. Можна было б і навучыцца размяркоўваць свае жыццёвыя рэсурсы.— У ягоным голасе было асуджэнне. I тут Ённі нібыта прачнуўся, бо нарэшце пачуў нешта зразумелае. — Дык вось я і думаю,— усцешна падхапіў ён,— што шумнае жыццё ў гэтага старога. 3 такім этыкетам ды з такой процьмаю баб... Ён і сам не ведаў, што там чыніцца з такой процьмаю баб, але зацята казаў далей: — Гэта ж колькі хлеба трэба, каб такую прорву накарміць! А яны ж, мусіць, патрабуюць, каб іх кармілі кожны дзень. — Але,— пацвердзіў палкоўнік. Ённеву душу апанавала чорная зайздрасць. Ён пакутліва зайздросціў султанскаму жыццю, поўнаму шчасця і нечуванае асалоды. — Шанцуе ж гэтаму дзеду! I ён, быццам пакрыўджанае малое, доўга наракаў на лёс, які не даў яму такога раскошнага жыцця, як у турэцкага султана. — Пэўна, у султана не адзін мільён на рахунку! Палкоўнік пацвердзіў, што гэта сапраўды так. Паранейшаму ахоплены зайздрасцю, Ённі перавёў гаворку на сябе: — О, каб тое ў мяне. Я б не жыў, як пабожныя мільянеры, у беднасці, а шчодра раскрываў бы свой гаманец, бо сказана: хто шчодра не пасее, той нічога і не сажне. — Але, але,— падхапіў палкоўнік.— Трэба, каб грошы заўсёды былі ў справе. Бавячыся такімі размовамі, яны пеўпрыкмет даехалі да маёнтка ўдавы Коўру. Прыяцелі дамовіліся, што ў прызначаны дзень Ённі сам занясе грошы палкоўніку дадому і возьме вэксаль. Удава Марыя Коўру нецярпліва чакала багатага жаніха з Хельсінкаў. Увесь маёнтак памылі, вышаравэлі і падрыхтавалі да ўрачыстай сустрэчы. Удава была кабета вельмі прыстойная, а таму, каб ніхто не мог яе ні ў чым западозрыць, яна запрасіла да сябе сваю знаёмую панну Рыйпіа. Ад агранома і ад сябровак яна іпмат чула пра дзіваптвы жаніха, і цяпер ёй карцела хутчэй убачыпь усё гэта на свае вочы. Нарэшце да маёнтка пад’ехала запрэжка з шыкоўнай карэтай. Марыя пазнала палкоўніка і здагадалася, што пан у цыліндры поруч з ім і ёсць яе жаніх. Няве- ста страшэнна расхвалявалася, і, каб не турбаваць яе, уся прыслуга пачала хадзіць на пальчыках. Экінаж паехаў далей, а Ённі рушыў да дзвярэй. Нявеста паслала насустрач яму пакаёўку. Ённі пераступіў парог гасцёўні, і туды ж, крыху саромеючыся, зайшла гаспадыня. Як зазвычаена ў нрыстойных дамах, Ённі ветліва папытаўся: — Ці тут жыве ўдава Коўру? — Гэта я,— сарамліва апускаючы вочы, прызналася гаспадыня. Тады Енні пакерхаў і абвясціў: — Тут мы з аграномам Паапуры надоечы замочвалі адну мільённую пакупку, дык ён і сказаў, што мне варта было б наведаць вас. — Калі ласка, пан камерцыі саветнік,— сціпла запрасіла ўдава. Панна Рыйпіа моўчкі пакланілася. Яна выйшла ўслед за ўдавою нібыта па гаспадарскіх справах і толькі тады ўсклікнула: — Божачка, які ён сціплы! Мільянер, а ходзіць у лапленых штанах з такой грубай тканіны. Ну чысты басяк! Аднак гаспадыня ўжо ведала пра ўсё гэта ад агранома. — Затое ён мільянер,— абараніла яна Ённі і дадала: — Як кажуць у народзе: хто ў шаўках, той у даўгах. А ў каго штаны з сярмяжкі, у таго і кашэль важкі. Удава Коўру добра разумела, якія нялёгкія цяпер часіны. Ёй не раз даводзілася бачыць, як людзі, што жылі ў раскошы, раптам апускаліся на самае дно. — Жыццё — гэта не толькі танцы і гулі,— строга сказала яна да сяброўкі.— Так можна распусціць самае вялікае багацце. Нездарма ён прыехаў разам з палкоўнікам. Усё гэта — ашчаднасць. Тым часам Ённі пільным вокам аі^лядаў гаспадар- ку. Ён спрабаваў завесці з гаспадыняю размову, але тая сарамліва маўчала. Нарэшце згатавалі абед. Госця пасадзілі за стол аднаго, нявеста і іншыя толькі прьіслугоўвалі. Ённі еў так, што за вушамі пішчала. Апошнімі днямі ён піў болей, чым закусваў, а таму аплятаў удовіныя прысмакі з апетытам, якому мог бы пазайздросціць і сам Геркулес. Марыя Коўру і іншыя прысутныя ажно напалохаліся, але Ённі, не заўважаючы гэтага, імгненна ўмалаціў талерку наскрылянай вяндліны і падсунуў да сябе яшчэ адну. Сарамяжная нявеста моўчкі сачыла, каб на стале ўсяго хапала, а Ённі жаваў і думаў, як распачаць патрэбную яму размову. Аднак ён так захапіўся ядою, што ледзь не сапсаваў усю справу. Трымаючы на воку талерку з кілбасой, ён нечакана абвясціў: — О-о! Гэты Мухамед быў сапраўдны прарок! Такую веру заснаваў! Збянтэжаная сваёй недасведчанасцю гаспадыня ціха прамовіла: — Ага... Але, на жаль, не кожны мае час, каб глыбока вывучаць гісторыю. Яна завіхалася каля буфета, а Ённі, мяняючы талеркі, жаваў і з набітым прысмакамі ротам казаў далей: — Ну, з гісторыяй мне ўсё зразумела. Калі гэты Ханку аднойчы пачаў брахаць, што вера дазваляе турэцкаму султану мець шмат жонак, я яму так і адрэзаў: не вера яму дазваляе, а ягоныя мільёны. — Калі б ён трымаўся на адной веры,— падавіўшыся, працягваў Ённі,— дык гэтага султана хутка забралі б куды належыць. — Гасподзь не дазваляе нам здзекавацца з сябе,— збянтэжана прамармытала гаспадыня. He зважаючы на яе, Ённі глытаў кавалак за кавалкам і гэтаксама нястомна мянціў языком. — Я так Ханку і сказаў: не будзе з цябе гісторыка. Тут яму на памяць узбеглі два нядаўна чутыя словы, і, прагна пазіраючы на ежу, Ённі вырашыў бліснуць адукацыяй. — У султана этыкет. Этыкет і культура, а не рэлігія. Нявеста слухала з накорлівым захапленнем. Яна не разумела замежных слоў, якія з такой лёгкасцю зрываліся з вуснаў асвечанага жаніха, а таму адчувала сябе зусім нікчэмнаю. Паміраючы ад цікаўнасці, у пакой на хвіліну зайшла панна Рыйпіа. Ённі перавёў дых і, як толькі яна выйшла, зноў узяўся за сваё. Каб хутчэй перайсці да справы, ён сказаў: — Колькі людзей у Хельсінках на рынку. Сапраўдны мурашнік! Сноўдаюцца сюды-туды, ажно ў вачах мітусіцца. Ён пракаўтнуў ніштаваты кавалак мяса і зрабіў яшчэ адзін крок да мэты: — Вось клопату мелі бабы, каб гэтулькі людзей на свет пусціць. — Вядома, у Хельсінках шмат народу. Усе з’язджаюць у сталіцу, а тут нават добрай пакаёўкі не знойдзеш. Але гэтая тэма не дужа цікавіла госця. Ённі рашуча ішоў да сваёй мэты. — 3 самага пачатку бог сказаў, што людзям трэба размнажацца і засяляць зямлю. A то цару, напрыклад, бракавала б рабочых і салдат. Ённева прыхільнасць да боскіх запаветаў спадабалася ўдаве, і тая нясмела прамовіла: — Усё ў руках госпада нашага. Ённева душа прагнула кахання, і ён загаварыў узнёсла і паэтычна: — Калі багаты мужчына ніводнага разу не паспытаў, што такое каханне, калі ён не звіў сабе гнязда, дык гэта не мужчына, а стары атопак.— Ён пражаваў і гэтаксама ўзнёсла працягваў: — Мы не ведаем, калі да нас у дзверьі пастукае смерць. А калі яна прыйдзе, усе жаданні нашага сэрца таксаыа трапяць у магілу. Трэба спяшацца, а то і праўда застанешся старым атопкам. Удава расчулілася і ледзь не пусціла слязу. Але яна ўсё ж змагла сваё хваляванне і знайшла патрэбныя словы: — Так, так. Нельга чакаць, пакуль сякера госпада ўдарыць па каранях дрэва нашага. Тут Ённі заўважыў, піто ўвесь посуд на стале пусты. Ён падняўся, выцер рот і, чуючы ў сабе новую сілу, адкрыта абвясціў: — Дьік вось таму я і прыехаў. Аграном вам ужо казаў. Гаспадыня сціпла перамаўчала, а Ённі казаў далей: — Вось давай і зладзім гэтую справу.— I без лішняга валаводжання ён запытаўся: — Дык гэта праўда, што ў цябе паўмільёна? — Праўда,— пацвердзіла ўдава.— 3 боскага блаславення набеглі яшчэ і ладныя працэнты. Такі адказ быў Ённі даспадобы. — Гасподзь сапраўды часцяком зазірае ў банкаўскія кнігі. У каго болей грошай, таму і налічвае большыя працэнты. Разумны дзед! — Потым загаварыў пра сваё багацце: — На лесе я зарабіў дзвесце тысяч, а за вадаспад адарваў цэлы мільён.— Ён верыў, што кажа шчырую праўду, а таму прастадушна хваліўся далей: — А пачынаў жа я з пустымі рукамі. Пакуль не выйграў у латарэю, быў голы як бізун.— Ён прызнаваў, што яму проста пашчасціла.— Калі ўжо гасподзь каго прыкмеціў, дык надоўга. Балазе не са сваёй кішэні дае, а з адной у другую перакладвае. Так што ў боскага блаславення, як у той палкі, два канцы. Нявеста ўжо страціла надзею зразумець гэтыя глыбакадумныя разважанні і адно пакорліва прамовіла.