Беларускія геаграфічныя назвы
Тапаграфія. Гідралогія
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 256с.
Мінск 1971
ГЛУШЭ'Ц. Старарэчышча, рукаў ракі, ператвораны ў заліў (Макс. 197). □ заліў Глушэц Рагач.
ГЛЬГБА. 1. Кавалак цвёрдай зямлі ці дзірвану на раллі (Слаўг.). 2. Грунт, абсунуты ў яму, капальню (Слаўг.). 3. Глыбокае месца ў рацэ, возеры (Стол.).
ГЛЫБІНЯ'. 1. Глыбокае месца ў рацэ, возеры; бездань (БРС). Тое ж глыб (БРС), глыбачынь, глыбачыня, глыбёж, глыбіж, глыбічына, глыбічыня, глыбакінь, глыбакіня (Слаўг.), глыбіна (Кап., Маладз., Слаўг.). 2. Яма, выбітая вадой (Ст.-дар.).
ГЛЫЖ. Вялікі кавалак, ком засохлай зямлі на раллі (Пол.). Тое ж галыж (Слаўг.), глыжа (Мсцісл. Юрч.), глыжка (Пол., Пух. Шат.).
ГЛЫЗА. Глыба лёду (Колас, 1952, т. 4, 184).
ГМАХ. Вялікае поле ў адным участку (Жытк.).
ГНЕЧ. Балота з непраходным зараснікам, непралазны гушчар (Стол.). Тое ж гнёчышча (Стол.).
ГНГЛА. Гліна; гліністая глеба (Кузн. Касп.).
ГНЯЗДО'. Я'мачка, выкручаная пяткай нагі ў час гульні дзяцей (Слаўг.).
ГОН. Плошча зямлі неакрэслена вяліікага памеру; абшар (Ваўк. Сцяшк.).
ГО'НІ. 1. Вузкая і доўгая паласа раллі (БРС). Тое ж гоня (Тал. Мядзів.), гані (Рэч.). 2. Ча-стка палетка, якая апрацоўваецца асобна ад іншых (Зах. Бел. Др.-Падб.). Тое ж атдрка (Стол.).
ГО'РА. Круты схіл, абрыў гары, берага (Жытк.).
ГО'РАД. 1. Стар. Замак, населены пункт, які быў абнесены сцяной, абкапаны ровам; крэпасць. 2. Вялікае цывілізаванае паселішча, буйны цэнтр (БРС). 3. Высокі ўзгорак, гара на ліесцы затанулага горада (паводле паданняў). 4. Месца, лагер у час гульні ў лапту, дзе стаіць адна група і выбівае мячык у другой (Стол.). Тое ж каша (Слаўг.).
ГО'РАН. Печ для абпальвання вырабаў з гліны (Слаўг.). Тое ж ганчар (Слаўг.). □ ур. Горні (поле) каля в. Любаны Слаўг. на месцы в. Горні (1681), ці в. Горна (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, лл. 213, 225), в. Горді (Хоц. Меер, 1786, 94).
ГОРБ. Невысокая пакатая горка; высокі ўзгорак (Маг., Мін. Лемц. Айк., Слаўг.). Тое ж гарбўнчык. (Жытк.).
ГО'РБА. Насып зямлі; невялікі паторак; сумёт сдегу; пясчаная дзюна (Ваўк. Сцяшк., Я. Брыль. Птушкі і гнёзды, 1964, 19).
ГО'РВАЛЬ. Вузкі праход'Праз высокае месца, прамыты вадой (Рэч.). □ в. Горваль Рэч.
ГО'РКА. Невялікі ўзгорак (БРС). Тое ж горбік (Слаўг.). □ ур. Горкі (невялікая грыва на лузе) каля в. Крамянка Слаўг.
ГО'РЛА. Адтулша ў глебе, адкуль б’евада (Навагр.).
ГРАВЕ'ЙКА. Вялікая гравійная дарога (Слаўг.). Тое ж гравёрка (Сал.).
ГРА'ВЕЛЬ. 1. Бялявага колеру зямля з невялікімі каменьчыкамі рознай формы; гравій (Глуск. Янк. I, Нясв., Слаўг.). Тое ж гравіль (Слаўг.). 2. Буйны пясок, жвір; парода з дробных каменьчыкаў (Ст.-дар.). Тое ж гравік. (Ст.-дар.).
ГРАДА'. 1. Вузкая паласа ці квадрат узаранай зямлі на агародзе, акружаны аімаль на тлыбіню плуга разорамі, а на нізкім месцы каінаўкамі (БРС). Тое ж града (Жытк., Шчуч.). 2. Узвышша, прадаўгаваты ўзгорак сярод балота, паміж ручаёў, на лузе, які ніколі не заліваецца вадой (Глуск. Янк. II, Жытк., Лёзн., Маг. Лемц. Айк., Пух., Палессе Талст., Стол., Тур.). 3. Роўнае месца на лузе (Стол.). 4. Пя-счаная каса на полі, у лесе (Жытк.). □ ур. Града (высокая сенажаць сярод балота) каля в. Пруды Стаўбц., вул. Града ў в. Беражцы Жытк.
ГРА'ДКА. 1. Баразна бульбы (Мсцісл. Юрч.). 2. Вузкая палоска ўзаранай зямлі (Кам.); вузкая і кароткая паласа ўскапанай зямлі на агародзе (Уш.). 3. Паласа выоокай сенажаці (Стол.). 4. Прадаўгаватая мель (Палессе Талст.).
ГРАЖНЯ'. Абгароджаная дарога (Кузн. Касп.).
ГРАЗЬ. 1. Размоклая зямля на дарозе; багна, бруд (БРС). Тое ж баўтўха, калатўха, калатўша, блінцы, каланіца, павалка (Слаўг.), умёт (Кір. Тураўскі XII ст. Хрэст. па гіст. бел. м. 1961, 19, 504). 2. Гразкае месца, дзе падоўгу стаіць вада (Слаўг.). 3. Пыл, смуга на зямлі вясной (Слаўг.).
ГРАН. 1. Вузкая палоска, узара'ная ў склад пры сеянні бульбы на .нізкім месцы. Паміж такімі палоскамі зроблены глыбіокія разоры для сцёку вады (Стол.). 2. Баразна бульбы (Стол.).
ГРА'НА. Лінія, рыска, праведзеная на зямлі, ад якой дзеці пры гульні ў лапту дзеляць месца на «горад» і «поле» (Тур.). Тое ж чарта, лінія, цур (Слаўг.).
ГТА'НДЫ. Павал, дрэвы, паваленыя або зламаныя ветрам (Гарб.). Тое ж поваль, гразалом, буралом, лом (Слаўг.). □ в. Грандзічы каля г. Гродна.
ГРАНІ'ЦА. 1. Лінія ў выглядзе вузкай палоскі зямлі, дзірваністай броўкі або разоры, якая падзяляе два сумежныя ўчасткі (Віц. Касп., Нясв., Рэч., Слаўг.). 2. Пратаптаны след на сенажаці ў час касавіцы паміж участкамі, на полі ў час уборкі; мяжа паміж калгаснымі лясамі (Слаўг.). 3. Умоўная мяжа паміж зямельнымі абшарамі
вёсак (Слаўг., Стол.). 4. Сцежка або дарожка на мяжы (Слаўг.). 5. Дзяржаўны рубеж (БРС). 6. Града, ляха (Віц., Пол.). □ пас. Граніца каля в. Рэкта Слаўг.
ГРА'НКА. 1. Градка, ляха (Жытк.). 2. Баразна бульбы, рад кукурузы, буракоў, морквы (Жытк., Стол.). 3. Баразна, якая ўтвараецца за плугам (Жытк.).
ГРАНТ. 1. Біты камень для рамонту дарог (Гродз.). 2. Гравій; буйны пясок, жвір (Гродз.).
ГРАНЬ. 1. Узгорыстая межавая лінія; дзірваністая броўка паміж участкамі (Нас. АУ, Сал., Слаўг., Станг 74, Стаўбц. Прышч.). 2. Межавы зямельны знак, які адзначаўся на дрэве, пад якім рабілася яма з вуголлем (АЛМ 1, ук., Герм. .188). □ в. Грані (Брэст. Лемц. Айк).
ГРАЧА'НІШЧА. Поле, на якім расла грэчка (Глуск. Я'Нк. II, Нясв., Слаўг., Смален. Дабр.). Тое ж грацаві'нне, грацкавінне, грацковінне, грацковішча, грачанне, грачышнік, грачынішча, грачышча (Слаўг.), грацкбўе (Глуск. Янк. II, Мсцісл. Юрч., Нясв., Рэч., Слаўг., Смален. Дабр., Смал., Шчуч.), грачьішнік (Смален. Дабр.), грацковішча (Смал.), грэчанне (Крыч.), грэчанішча (Рэч.), грэчанішча (Сал.).
ГРОДЗЬ. Перагародка ва рацэ з жалезных крукоў; ез (ЖР, т. III, нарыс IV, 45).
ГРУД. 1. Высокае месца, узгорак, узвышша сярод балотнай ці лугавой раўніны, якое не заліваецца вадой (БРС). Тое ж грудок, (Ваўк. Сцяшк., Жытк., Сал., Слуцк. Мал. 171, Сміл. Шат., Шчуч.), грудочак (Пін. Булг. 194, Кобр. Бельск. пав. Гільт. 199, 124), грудзёц (Жытк.). 2. Мёрзлая зямля, гразь увосень (Рэч., Слаўг.). Тое ж груды, грудок (Шчуч.). 3. Лоўж дроў, галля, карчоў, звычайна ў лядзе (Слаўг.). 5. Пясок на горцы (Лельч.). □ ур. Пісараў груд (луг) Рэч.
ГРУ'ДА. 1. Замёрзлая зяімля, гразь (Бял. Матэр., Лёзн., Нясв., Пол., Слаўг., Сен. Касп., Смал., Смален. Дабр., Шчуч.). Тое ж груда (Ветк.). 2. Засохлыя камякі на полі (Жытк.). Тое ж груддзе (Сміл. Шат.), камлыжжа, субулдыжжа. 3. Куча ры.хлай зямлі, лёду, галля (Слаўг.). 4. Вялікая глыба зямлі пры абвалах у кар’еры, яме (Слаўг.).
ГРУ'ДКА. 1. Купіна, купінка (Слаўг.). 2. Кавалак засохлай зямлі на раллі (Слаўг., Сміл. Шат.).
ГРУЗА'ЛА. Гразкае месца, багністае балота; дрыгва (Іван. ДАБМ). Тое ж грузавіна, грузно, грузало, грузата,
грўзка (Слаўг.), грузата (Ветк.), грузлё (Зах. Палессе Талст).
ГРУНТ. 1. Глеба, ралля (Нас. АУ, Нас., Сен. Касп., Слаўг.). 2. Надзел зямлі; нераздзельная гаспадарка (Сміл. Шат.). 3. Прысядзібны ўчастак, зямля з забудовамі (Стол.). 4. Ніжнія пласты зямлі (Слаўг.). 5. Цвёрдае дно ў рацэ, возеры (Слаўг.).
ГРУШНГК. Месца, дзе растуць дзічкавыя грушы; садок з груш-дзічак (Жытк.). Тое ж груш’ё (Жытк.).
ГРЫ'ВА. 1. Мель, якая раздзяляе ваду пры зліцці дзвюх рэк (Шчуч.). 2. Купка кустоў; кусты на лузе (Слаўг.). 3. Недакошаны пракос, недажаты ўчастак (Слаўг., Стол.). 4. Доўгі, выгнутай формы ўзгорак; гарыстае, прадаўгаватае ўзвышша на заліўных лугах, якое ніколі не заліваецца вадой (Ветк., Віц., Крыч., Міласл. Меер, 1786, Рэч., Слаўг.). 5. Узвышша; высокае, прадаўгаватае, аблямаванае лесам месца (Нас., Нас. АУ). 6. Броўка з травы вакол крыніцы (А. Карпюк. Дзве сасны, 1958, 44). 7. Града, узгорак, груд сярод балота, лугу або нізіннага лесу (Пар.). 8. Курган на ўзвышаным месцы сярод балота, які парос лесам (Смален. Дабр.). □ ур. Балабнёўская Грыва (разаранае ўзвышша на лузе) каля в. Каменка Слаўг.
ГРЫ'ДНЯ. І. Дом, хата (Археагр. I, 148, Віц. XVI ст. Летапісец Ал. Гвагнін). Тое ж грыня (Віц. XVI ст. летапісец Гвагнін, Рам. 1912, 174. I. Пташнікаў. Чакаў у далёкіх Грынях, 1962). 2. Гумно, дзескладалі збожжа («Наша HiBa»), 1914, № 38, 3).
ГРЫЧЫ'Н. Балота ці асушаны тарфянік (Ганц., Лун.). □ ур. Грычын (балота) каля ст. Лунінец (Расія, т. 9, стар. 42).
ГРЭ'БЕНЬ. 1. Прадаўгаватая, хвалістая вяршыня гары, вала, баразны на раллі (Слаўг.). 2. Невялікае прадаўгаватае ўзвышша, грыўка (Слаўг.). □ в. Грэбень Жытк., в. Грабянёва Маг.
ГРЭ'БЛЯ. Часовая насыпная дарога з бярвення, ламачча, галля і зямлі цераз балоцістае, гразкае месца (БРС). 2. Гразкае месца, дзе цяжка ці нельга праехаць (Ветк.). 3. Плаціна (БРС), гаць з млынам на рэчцы; ставок (Ветк., Лёзн., Пін. Булг., 194, Стол.). 4. Наогул усякі земляны вал (Тал. Мядзв.). 5. Невялікі масток (Стол.).
ГУБА'. Кавалак зямлі, які селянін мог узараць на працягу дня сахой (Гарб.).
ГУД. Шкляны, плавільны заівод. Параўн.: гўда (Даль 1, 405). □ ів. Новы Гуд, в. Стары Гудзені (К. 1778) каля в. Зябень Краснап., в. Гуды Лід.
ГУЗ. Вузкая доўгая палоска (Смален. Дабр.). □ ур. Крывагўз (поле) каля в. Шаламы Слаўг.
ГУК. 1. Адгалінаванне дарогі (Слаўг.). 2. Тоўсты сук, разгаліна, ствол з голлем (Ст.-дар.).
ГУ'ЛЬБГШЧА. Месца, пляцоўка, дзе адбываюцца гульні дзяцей, моладзі (Слаўг.). Тое ж пятачок, гўльнішча (Слаўг.). □ ур. Гўльнішча (балота) каля в. Кулікоўка Слаўг.
ГУМЕ'ННІК. 1. Месца паблізу гумна, гумнішча (Нас. АУ). 2. Месца, дзе стаіць гумно (Бых. XVIII ці I пал. XIX ст. ЦДГА БССР, ф. 2191. воп. 2, адз. зах. 7).
ГУМНГСАК. Пляцоўка перад адрынай (Гродз.).
ГУМНІ'ШЧА. 1. Месца, дзе стаяла гумно (Бял. Матэр., Глу>ск. Янк. II, Мсцісл., Рэч., Сал., Слаўг.). Тое ж гўмнішча (Жытк., Слаўг.), гуннішча (р. Пціч Серб. 1915, 8), гумённішча, гумнёчча, гумнічча, гумнічышча, падгўмнічча, гумяннё, падгўмнішча, падгўмённе (Слаўг.). 2. Вялікае гумно (Мсцісл., Слаўг.). 3. Месца паблізу гумна; пляцоўка перад варотамі гумна (Бял. Матэр., Слаўг,, Стаўбц.). Тоеж перадгўмнічча, перадгўмённе, гумяннё (Слаўг.). 4. Месца каля гумна і іншых будынкаў, якое парасло травой (Пух. Шат.). 5. Лужок наўкола гумна (Меж. Касп.). Тое ж гумённе (Сур. Касп.).
ГУМНО'. 1. Будынак з ёўняй, у якім складваюць збожжавыя снапы, малоцяць; клуня (Жытк., Слаўг., Стаўбц.). 2. Чыстая плошча перад гумном, дзе прасушваюць снапы, сена (Мін. пав. і губ. ІІІэйн 506). 3. Месца каля тока (гл.) і сяннога хлява, якое парасло травой (Пух. Шат.). 4. Лужок кругом гумна (Віц. Касп.).