Беларускія геаграфічныя назвы
Тапаграфія. Гідралогія
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 256с.
Мінск 1971
ХІ'ЖА. Прымітыўнае жыллё (Слаўг.).
ХІЗО'Н. Пчаліны вулей (Слаўг.). Тое ж хвізон, хівізон (Слаўг.). □ в. Хізы Гом.
ХІЛ. Схіл (Слаўг.). □ в. Хільчыцы на месцы г. Хіл (паводле падання) Жытк.
ХІМ. Нізкі лес, хмызняк, пераважна альховы, з вербалозу; нетры (Слаўг.). Тое ж хіміна (Слаўг.).
ХЛЕХАЦЬ. Вадкая багна (Слаўг.). Тое ж хліхацінне, хліхаццё (Слаўг.). □ ур. Хлёхаць (балота) каля в. Бахань Слаўг.
ХЛУДЬГ. 1. Падмыў прыбярэжных дрэў, кустоў, пад карэннямі якіх хаваюцца рыбы, выдры і нарыцы (Віц. Нік. 1895). 2. Нанос у часе разводдзя раслінных рэштак на бераг, кусты і ў заліў (Віц. Нік. 1895).
ХЛЯВІ'ШЧА. Месца, дзе быў хлеў (Лёзн., Сал.). Тое ж хляўнійіча (Ветк.).
ХМЕ'ЛІШЧА. Ст.-бел. Поле, на якім рос хмель. Тое ж хмёля (Слаўг.), хмёльніійча (Слаўг., Станг, 74), хмялішча, хмяльнішча (Краснап., Слаўг.). □ в. Хмелішча Стаўбц.
ХМЫЗНЯ'КЗараснік кустоўніку; кусты, драбналессе (БРС). Тое ж хмуза, хмузняк (Стол.), хмыз (БРС), хмыза (Зах. Бел. Др.-Падб.), хмызнік (Віц. Нік. 1895, Лёзн., Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884, Мсцісл., Слаўг.), хмызнічак (Крыч., Слаўг.), хмызок (Расн. Бяльк., Слаўг.), хмызянок, хмызяк, хмызюк (Слаўг.), хмызянок (ЛіМ, 1966, 25 студзеня), хруст (Навагр. Ф. Еўлашэўскі. Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 285).
ХМЯЛЕК. Трава дзяцеліна раллёвая Trifolium arvense L. (Гарад. Касп.).
ХОД. Бойкае месца, пераход (Рэч., Слаўг.).
ХОЛМ. Стар. Высокае месца, вялікі ўзгорак. Тое ж хоўм (Слаўг.). □ вв. Халмы і Холм Віц. (Рам. Мат.), вв. Халмы, Халмоўка Барыс., Дзярж., Мядз., в. Холмеч Рэч., в. Хаўмы Чав., ур. Хоўмы (поле) каля в. Любаны Слаўг. на месцы б. в. Хоўмы Слабада (1750 ЦДГА БССР, ф. 694, воп. 4, інв. 1556, л. 229).
ХРА'ПА. Груда; замёрзлая гразь на .нізкім месцы, на дарозе ў выглядзе выступаў (Глуск. Янк. I, Жытк., Зэльв. Сцяцко, Кар., Стол.). Тое ж храпкі (Ветк.), чорная ступа (Слаўг.).
ХРАСНІ'. Скрыжаванне дарог (Віц. Касп.). Тое ж храставая дарога (Слаўг.).
ХУ'РА. 1. Сумёт снегу (Слаўг.). 2. Лоўж галля, куча дроў (Слаўг.).
ХУЛАР. 1. Адасоблены зямельны ўчастак з адной сядзібай; водруб, двор (БРС). Тое ж фўтар (Мін.). 2. Невялікая вёска (Слаўг.). □ в. Футары Краснап.
ц .
ЦАГЕ'ЛЬНЯ. 1. Завод па вырабу цэглы (БРС). Тое ж цаглярня, цагёлка (Слаўг.), цыгёльня (Віц.). 2. Участак лесу, дзе здабываюць гліну (Глуск. Янк. II). □ ур. Цагёльня (глінішча) каля в. Дабранка Слаўг., в. Цыгёльня Віц. (Рам. Мат.).
ЦАЛІ'ЗНА. Агрэх пры ворыве, сяўбе (Беш. Касп., Пол., Уш.). Тое ж целязна (Пол., Уш.).
ЦАЛГК. 1. Бездарожжа; замеценая снегам дарога; дарога, якая пракладваецца па снезе, па полю (БРС), 2. Суцэльны бераг ракі (Слаўг.).
ЦАЛІНА'. 1. Поле, якое ўзарана і засеяна ўпершыню (БРС); абложная зямля (Зах. Бел. Др.-Падб., Сал., Слаўг., Сміл., Ст.-дар.). Тое ж ялавіна (Тур.), навіна (Слаўг.). 2. Гурбы намеценага снегу, цалік (БРС).
ЦАРКО'ВІШЧА. Месца вакол царквы ці на якім стаяла царква (Кузн. Касп., Рэч., Слаўг., Шкл.). Тое ж царквянне (Слаўг.), цэрквішча, царкоўе (Ветк., Слаўг.). □ в. Царковішча Шкл., Бял., ур. Царковішча (гравійная гара) каля в. Папоўка Слаўг., ур. Царковішча (луг) каля в. Віравая Слаўг., в. Царкоўе Буда-Каш.
ЦВЕРДЗІНА'. Цвёрдая, мелка ўзараная, засохлая ралля; цвёрды грунт; засохлая гліна (Слаўг.). Тое ж цвярдзіж, цвярдзінь, цвярдынь, цвярдыня, цвярдыня (Слаўг.), цвёрж (Краснап. Бяльк.).
ЦВЕРДЗЬ. Кантынент, мацярык; суша, цвёрды грунт (Мсцісл. Бяльк.).
ЦВГНТАР. 1. Абгароджанае месца вакол царквы, царкоўны двор; могілкі з царквой (Драг. вол. Гільт., 64, Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884, Нясв.). Тое ж цвінтар (Грыг. 1838—1840, Нас., Слуцк. Мал., 191), цментар і цмінтар (Вілен. 1682 АВАК, т. XI, 80, 239). 2. Пярэдняя частка царквы (Ветк.).
ЦВЯРДЫНЯ'. 1. Гравійная гара (Слаўг.). 2. Каменная гара (Лях. Кап.).
ЦЕГЛАВГНА. Крынічнае, мокрае месца, дзе сочыцца вада і рагамі сйякае ў раку; гразкае месца (Слаўг.). Тое ж цёклаць, цёклась (Леп.). □ в. Зацякляссе Леп.
ЦЕ'ЛІШЧА. Месца звычайна ў лесе, на полі, дзе ацялілася карова (Смален. Дабр.). Тое ж цялёнішча, цялённе (Слаўг.).
ЦЕ'МЕНКА. Луг, участак лугу, акружаны прысадамі дрэў па мяжы; луг на месцы высечанага лесу на абалоні (Рэч.). Тое ж цемналўг (Рэч.). □ ур. Малая Цёменка (луг), ур. Цемналўг (луг), Церналўг каля в. Заспа Рэч.
ЦЕ'МЕНЬ. Густы лес (Слаўг.).
ЦЕ'МРАЧ. Малады, непраходны зараснік у лесе; хмызняк (Рэч.). Тое ж цямрэжнік (Пар.), цяпцюжнія (Слаўг.).
ЦЕНЬ. Зацененае месца пад каронай дрэў, за пабудовамі, на паўночным схіле ўзгорка, рова (БРС). Тое ж
цянёк. (БРС), цяняк (Слаўг.), ценячок (Навагр.), хмарок (Стаўбц.).
ЦЕРАБЕ'ЖМесца, дзе выцераблены лес, кусты пад сенажаць, поле (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж церабень (Лемц. Айк.), церабёйня (Валож.), цераблённе, церабёж (Слаўг.). □ в. Церабейнае Валож., ур. Церабеж (сенажаць) каля в. Клетнае Глуск.
ЦЕРАБЛІ'ЧАННЕ. Поле на месцы выцерабленага лесу (Слаўг.).
ЦЕ'ЧА. Хуткае цячэнне, незамярзаючае месца ў рацэ (Зах. Бел. Др.-Падб., Сур. Касп.). Тое ж цёчка (Стол.), цечайня (Брэсц. А. Філіповіч. Хрэст. па гіст. бел. м., 1961, 422).
ЦЕКЦячэнне, паток, струмень (БРС). Тое ж цечавіна, пацёквіна, пацёква, цурок, цурчок (Слаўг.).
ЦЕМІНКА. Канава, якая злучае балота з возерам (Віц. Касп.).
ЦІ'НА. 1. Пласт з водарасцяў на паверхні вады, які пры асяданні і ў сумесі з ілам робіць дно вадаёма гразкім, тваністым (ІІаст., Слаўг.). Тое ж ціня (Слаўг.). 2. Студзяністая маса Mucor dekumanus у вадаёмах (Слаўг., Уш.). Тое ж слізь (Слаўг.). 3. Зараснік рагалісніку Ceratophyllum demersum L. у стаячым вадаёме, у завадзі (Бельск. ПНР, Гродз.).
ЦІХАВО'Д. Ціхае, звычайна прыбярэжнае цячэнне; завадзь каля ракі (Рэч., Стол.). Тое ж ціхаводзіна (Рэч ).
ЦЫБУ'ЛІ'ШЧА. Месца, дзе расла цыбуля Allium сера L. (Слаўг.). Тое ж цыбулішча, цыбулініійча, цыбулённе (Слаўг.).
ЦЬІ'РКА. Пясчаная плошча (Арш. «Наш край», 1926, № 4—5, 63).
ЦЭ'МРА. Закінуты старажытны калодзеж з драўляным зрубам (в. Заспа Рэч.).
ЦЭНТР. Сярэдзіна вёскі; месца, дзе знаходзіцца калгасная канцылярыя; вёска, у якой знаходзіцца праўленне, сядзіба аб’яднанага калгаса (Рэч., Слаўг.).
ЦЯКЛІ'ЦА. Невялікае цячэнне на балоце, якое з’яўляецца пры спадзе вады (Палессе Талст.).
ЦЯКУ'Н. Цякучы дробны пясок (Слаўг., Уш.). Тое ж цекунёц (Слаўг.).
ЦЯПЛГЦЫ. Мінеральныя воды (Гарб.).
ЦЯПЛГ'ШЧА. Вогнішча (Слаўг., Хоц. Бяльк.). Тое ж цёплішча (Нас., Слаўг., Тал. Мядзв.), цяплб (Бых., Pa-
гач., Слаўг.), цяплянне, цяплянішча, цяпляннівічышча (Слаўг.).
ЦЯСНГНА. Вузкая западзіна, праход паміж узгоркаў (Слаўг.). Тое ж цяснядзь, цесніна, цясмёнь, цясмінь, вузкіня (Слаўг.).
Ч
ЧАГА'РНІК. Зараснік маладога лесу, хмызняк; гушчар (Палессе Талст.). Тое ж чагарнік (Жытк.).
ЧАЛІЗНА'. Агрэх пры ворыве (Лёзн.).
ЧАЛО'. Высокая сенажаць; адкрытае месца; прыдарожны ўчастак; пярэдні край (Жытк., Стол.).
ЧАПІНА'. Месца ў рацэ або возеры, на дне якога многа сукаватых дрэў, бярвенняў, карчоў, камення і дзе водзіцца рыба (Нас.). Тое ж чапа (Рэч.), чапы. (Віц. Нік. 1895), чопкі (Нас.).
ЧАПЫ'ЖНІК. Лес або хмызняк, які дрэнна расце; каржакаваты лес (Слаўг.).
ЧАРНАЗЕМ. Урадлівая, угноеная глеба; тарфянік; чорнага колеру зямля (БРС). Тое ж чарноземель, дамашня зямля (Жытк.), чарноземель (Стол.), вазонная зямля (Рэч.). □ в. Чарназём Маладз.
ЧАРНАЛЕ'ССЕ. 1. Лісцёвы лес, пераважна з ліпы, дуба, клёна, ясеня, вяза, арэшніку, альхі (БРС).Тоеж чарналёс (Рэч.), чарналіс (Стол.), чорны лес (Палявое і Хоцімскае войтаўствы Крыч. староства Меер, 1786, 114, Стол.), чарналёсіца (Слаўг.). 2. Змешаны лес, які расце на нізкіх месцах (Палессе Талст.). 3. Лес з дрэў выключна хваёвых (Зах. Бел. Др.-Падб.). □ в. Чарнякоўка, пас. Чарнышын (з 30-х гадоў в. Ходараў) Слаўг., в. Чарнёшчына Пол., ур. Чарналіс (лес каля ДавыдТарадка) Стол., в. Чарніца Леп., в. Чарнін Пар., в. Чарняны Дзів., в. Чэрнеўка Дрыб.
ЧАРНІ'ЛІІІІЧА. Месца на балоце, дзе гразь мае чорны колер і багатая вокісамі жалеза, у якой раней чарнілі пражу (Ст.-дар.). Тое ж чарнёлішча (Ст.-дар.). □ ур. Чарнілішча (балота, асушаны луг) каля в. Пасека Ст.-дар.
ЧАРНІ'ЧНІК. Зараснік ягадніку Vaccinium myrtillus L. (БРС). Toe ж чарнішнік, чарніцы (Слаўг.), чарніцы (Жытк.).
ЧАРО'Т. 1. Зараснік высокіх вадзяных ці балотных раслін з сям’і злакавых Phragmites communis Trin., пу-
стых у сярэдзіне, з пірамідальнай пушыстай мяцёлкай (Кузн. Касп., Нясв., Рэч., Слаўг.). Тое ж чарэт (Стол.), чаротнік (Слаўг.). 2. Зараснік высокіх вадзяных ці балотных раслін з сям’і асаковых Scirpus lacustris L., сітаватых у сярэдзіне (БРС). □ в. Чарацянка Жытк.
ЧАРТА'. Граніца; гарадская мяжа; мяжа аселасці (Слаўг.).
ЧАРЦЕ'Ж. Ст.-бел. Поле або сенажаць на месцы лясных распрацовак; цаліна. Тое ж чарцяж (Лемц. Айк.), церцёж (Стол.), чэрці, чэрчэж (Рагач. 1556 АВАК, т. XI, 30, 31).
ЧАРЭ'ШАННІК. Чарэшневы кустоўнік, зараснік чарэшняў роду вішняў (Слаўг.). Тое ж чарэшнік, (Беш. Касп.).
ЧАСНСУЧЫШЧА. Месца, дзе рос часнок (Слаўг.). Тое ж часнышча, часнычышча, часнаковішча, чоснік, чэснык (Слаўг.).
ЧАСЦЕ'Ж. Густы зараснік у лесе, густое драбналессе; гушчар, нетры (Сал.). Тое ж часцёрнік (Сал.).
ЧАСЦІЖ. Чысты хвойнік, без падлеску (Пар.).
ЧАТА'. 1. Частка, адмераны або выдзелены ўчастак зямлі (Слаўг.). 2. Вартаўнічы пункт, старожка (АВАК, т. IV, 62). Тое ж варта (в. Целяшы Слаўг.), чаты (АВАК, т. IV, 62).
ЧАХАТНЯ. Майстэрня, дзе перачэсвалася воўна (Жытк.).
ЧА'ШЧА. Чысты, гонкі, тоўсты лес адной пароды (Лёзн). □ ур. Чашча (лажок сярод поля) каля в. Любча Навагр. (Бак).
ЧАШЧЫНЯ'. Густы зараснік, гушчар; непраходнае драбналессе, нетры (Слаўг.). Тое ж чашчоба, чашчэба (Слаўг.), чашчэжнік, чашчожнік. (Сал.), чмура (Сен. Касп.).
ЧВІРО'К. Цякучы пясок (Смал.).
ЧВЫР. 1. Высокае пясчанае месца, дзе расце толькі мох або лес (Жытк., Стол.). Тое ж чвір (Жытк., Стол.). 2. Белы пясок з маленькімі каменьчыкамі (Жытк., Стол.); без каменьчыкаў (Стаўбц.). 3. Буйны жоўты пясок (Слуцк. Мал., 193, Стаўбц.). Тое ж чвырэц (Маг. губ. вед., 1854, № 49, 884). 4. Гравій (БРС). □ в. Чвыркі Кам.
ЧО'ТКА. Невялікі дадатковы ўчастак прырэчнай зямлі пад агарод (Слаўг., Прысожжа). Тое ж чот (в. Віравая Слаўг.), чоткі (в. Дабранка Слаўг. Яск.). □ ур. Чоткі
(луг, грады) каля в. Віравая Слаўг., ур. Чоткі(грады) каля в. Дабранкі Слаўг. (Яск.).
КНІГІ ОНЛАЙН
