КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
У цямрэчы шнару ў пошуках абутку. He запальваю сьвечку, ашчаджаючы маёмасьць каралеўства. Ці ёсьць правіла, якое дазваляе турэмшчыку разважаць на самоце ў час выкананьня абавязкаў? Ня ведаю. Пакуль не высьветлю значэньне кожнай коскі ў турэмным ко- дэксе і потым ня спраўджу ў іншых турэмшчыкаў, магу цешыцца са сваіх ваганьняў. Адно ведаю, што нават калі я маўчу, дык мой твар усё адно выкрывае мяне, прынамсі перад начальнікам вязьніцы, да якога я цяпер, горды і ўсхваляваны, кіруюся. Пры поўным парадзе сярэдночы прамінаю калідор, абапал якога шыхтуюцца закратаваныя дзьверы. Заўсёднае сутонлівае сьвятло точыцца ў камэры. Падымаюся на тры прыступкі ў кабінэт, строма станаўлюся перад начальнікам і казыраю паводле статута. Чуйны, ноч навылёт сядзіць ён пры пісьмовым стале. Нізкарослы, абцёрханы жыцьцём і службай, чые валасы срэбрацца, а твар хоць безаблічны, але надзвычай строгі. Чалавек старой выпраўкі, якая мне да сэрца. Трохкутнія фіранкі на закратаваных вокнах і вялізныя чырвоныя сымбалі каралеўства красуюцца ва ўсёй сваёй велічы. Два даўгалыгія сабакі ляжаць на дыване насупраць, пазіраючы на мяне са шляхетнай тугой. Адно град, што грукае ў шыбы, парушае ўяву дасканалай і годнай павагі цішы, што пануе тут. Мой камандзір накіроўвае на мяне свае вочы, і яны блішчаць дрэнна схаванай прагнасьцю, што кантрастуе з выразам абыякавасьці на яго твары. Прамова ляканічная, цымус якой дзіўная навіна: неўзабаве на наіпу выспу прыйдзе прыліў і затопіць яе. Як гэтая навіна стала вядомая начальніку турмы? Ясная рэч, што ня са зводак тых мэтэаролягаўашуканцаў, якія ні чорта ня ведаюць пра наш востраў, і пагатоў не з якой-небудзь ліхаманкавай дэпэшы са сталіцы — ва ўправе турмаў на нас даўно забыліся. Гэтая навіна зрабілася вядомая начальніку з руплівага, дні і ночы, том за томам, вывучэньня дзёньнікаў ягоных папярэднікаў. 3 тоўстых фаліянтаў, што ўвесь час захоўваюцца ў замкнёнай шафе. Нашыя папярэднікі, даўнейшыя турэмшчыкі, што памерлі на баявой варце (а іншай сьмерці ў іх і быць не магло) і чые косткі цяпер бялеюць недзе на дне акіяну, дзень пры дні рупіліся занатоўваць усё, што здаралася зь імі і ўсё, што адбывалася на востраве. Менавіта з гэтых дзёньнікаў стала вядома начальніку турмы пра адзнакі вялікага бедзтва, якія прырода адкрывае напярэдадні прыліву, а таксама пра разбуральную моц стыхіі. Тройчы затапляўся гэты востраў і тройчы была зруйнаваная вадой вязьніца, а пасьля тройчы яе адбудавалі наноў. Гэта ведаю нават я — навічок — з штудыяў па гісторыі вязьніцы. Але ж мне цяжка даць веры, што менавіта гэтая зьлева, якая буяе сёньня за сьценамі, і шквалісты вецер, што трасе сьцены будынка, прынясуць нам той самы, старадаўні патоп. Міжволі, узрушаны маіутнай цікаўнасьцю, я падаўся колькі крокаўу бок пісьмовага стала. Ці не весялосьць заляцела ў маё сэрца гэтай хвіляй? Нізкарослы начальнік вязьніцы замілавана кладзе руку на шыю аднаго з сабакаў і пачынае заўзята лашчыць ягоную поўсьць. Ціхім голасам пераказвае мне інструкцыі, якія загадваюць яму, начальніку вязьніцы, у дзень бедзтва эвакуявацца разам з падначаленымі, папярэдне замкнуўшы вязьняўу камэрах і паставіўшы да іх аднаго ці двух вартаўнікоў, турэмшчыкаў — добраахвотнікаў. Карузьлік талопіцца долу. А сярод усіх яго падначаленых, хто ж, калі ня я, малады турэмшчык, што гэтак прагне вылучыцца на службе, падахвоціцца застацца тут? Калі нехта тлумачыць артыкулы статута, дык мной заўсёды апаноўвае моцнае хваляваньне, але ж гэтым разам, калі начальнік сярод усіх турэмшчыкаў спыніў свой выбар менавіта на мне, то я мала не валюся да ягоных ног, агаломшаны, ачмурэлы ад апанавалага мяне шчасьця, прыкусіўшы губы, каб зь іх не зьляцеў усхваляваны згук. — Можа, жадаеце, каб з вамі застаўся яшчэ хто? — дапытвае начальнік вязьніцы, і ўяго вачох пракідаецца хітраваты агеньчык. У гэтай вязьніцы служаць, за выняткам нас дваіх, яшчэ кухар, цырульнік, збройнік і ключнік. — Мне не патрэбны ніхто, камандзір, — ціха адказваю я. Калі так, дык мне не патрэбны ніхто з тых турэмшчыкаў, хто цяпер намагаецца ўсялякухіліцца ад раптам абрынутага на іх цяжару пасады. Я сачу за рукой, што лашчыць залагоджаных сабак, якія скруціліся ля начальніцкіх ног, і ў мяне раптам заводзіцца ідэя. —Адно, спадар начальнік, калі можна — пакіньце мне сваіх сабак. Гэтым разам я, здаецца, зьдзівіў карузьліка як сьлед. Гэтыя сабакі любыя яго сэрцу, і ён прывязаны да іх так, што аж падазрона. Ён адзін як вока, бязьдзетны, яго жонка засталася ўдалёкай сталіцы. Толькі гэтыя два сабакі ёсьць у яго. Ён і яна. Змалку ён глядзеў, гадаваў і пялегаваў іх. А цяпер я забяру іх і ператвару ў сапраўдныхтурэмных сабак, вартавых псюкоў. Але ён ня можа адмовіць мне! Каб я застаўся адзін у гэтай змрочнай вязьніцы? Перад пагрозай акіянскага прыліву? Яго рукі працяла дрыготка, але ён не адказвае адразу. Адно ціха распавядае пра човен, што чакае ля сьценаў. Човен, які ў свой час пабудавалі даўнейшыя турэмшчыкі, каб уратаваць свае душы. Нядаўна да яго нават прымацавалі дасланы са сталіцы рухавік. Менавіта гэты човен прыдасца, калі вада пакрые ўсю турму, тады эвакуююся і я, бо так пастанаўляе інструкцыя: «Калі вада сягне жывой душы (тут укладальнік кодэксу дазволіў сабе выказацца мэтафарычна), дык апошні турэмшчык мусіць эвакуявацца і пакінуць вязьняўу камэрах». Пакаленьне вязьняў прыходзіць і пакаленьне вязьняў сыходзіць, а турэмшчыкі давеку будуць, няхай сабе і ў колькаснай меншасьці. Я бяру з рук начальніка ключ ад матора: маленечкі, залаты. Заўтра мне перададуць важкую нізку ключоў ад усёй вязьніцы. Яны яшчэ, барані Божа, прыдушаць мяне сваёй спагадай. Куды мае эвакуявацца спадар начальнік? У горы. Дзіва што — у горы. Нават з закратаваных акенцаў вязьніцы можна згледзець іх схілы, густа зарослыя дрэвамі. Туды й уцячэ шаноўны спадар са сваімі людзьмі. Можа, знойдзе сабе сухую хацінку. Кажуць, што там паміж горнымі цясьнінамі згубілася непрыкметная вёсачка. Усё можа быць. А можа, яго лёс будзе яшчэ горшы за мой. Так ці інакш, перад сыходам я зухавата казыраю. Да майго зьдзіўленьня, ён не адказаў тым жа. Узьняўся з крэсла, і выраз смутку ахінуў ягоны твар. Карузьлік пакідае ў спакоі сабак. Валюхаючыся, набліжаецца — спыніўся ля мяне, уздымаецца на дыбачкі і кладзе мне на плечы дзьве маленькія валасатыя далоні нагэтулькі па-бацькоўску, што мяне зноў працінае дрыготка. Потым кажа свае апошнія і няўцямныя настаўленьні, што выразна гучаць у глыбіні ночы: — 3 надыходам прыліву прыглушы свае інстынкты і дакажы, чаго ты варты. Пасьпей эвакуявацца разам з сабакамі. Так ёсьць, спадар начальнік! А шарай гадзіне падчас невялічкага перапынку паміж залевамі два сабакі высоўваюць свае пысы з двух вокнаў кабінэта, дзе іх замкнулі, і пачынаюць тужліва скуголіць па сваім дробным гаспадары, які пакідае іх. Змрочная працэсія ўцекачоў з рэчамі ў руках праходзіць па калідорах будынка. Яны замыкаюць дзьверы і далучаюць ключ за ключом у важкую нізку, якая радасна бразгоча ў маёй руцэ. На дварэ яны паказваюць мне човен, навязаны вяроўкай да сьцяны, а я няўважліва хітаю галавой у адказ. Зь нецярплівасьцю правяду іхда галоўнай брамы, выходжу разам зь імі навонкі, замкнуўшы за сабой браму. Mae вочы імгненна ўперваюцца ў бок мора. Але нічога не відаць. Вязьніца надта ад яго далёка, і толькі ў пагодныя дні ільга заўважыць блакітную палоску на даляглядзе. Уцекачы садзяцца ў аўтазак з закратаванымі вокнамі, іуртуючыся на сядзеньнях з майном, прызначаных для вязьняў. Глядзяць на мяне, ацэньваючы. Ці яны ўсьцешаныя, што ўцякаюць адсюль? Надзвычай кароткае расставаньне, ані каліва сантымэнтаў, бо ўсе нашыя адносіны ўплішчаныя ўрамкі статуту. Хутка машына ад’яжджае ў бок пясчанай раўніны, што атачае вязьніцу, тым часам як сабакі ўсчынаюць шалёны і роспачны брэх. Густы туман глытае аўтазак. Цяпер я — адзіны ўладар гэтай камяніцы. Як жа слушна, што яе пабудавалі на раўніне, каб я здалёк мог убачыць, хто прыйшоў і хто пайшоў, хто нападае і хто ўцякае. Адчыняю браму і заходжу ў двор. Адмыкаю дзьверы і адразу ж замыкаю за сабой. Я абазнаны ў ключах, і мне даспадобы корпацца ў іх. Пагатоў ключы ў вязьніцы вялізныя і нібыта застыглі ў шырокім ашчэры. Шмат замкоў мне трэба адамкнуць, каб трапіць на другі паверх, да калідору, уздоўж якога шыхтуюцца дзьверы ў камэры. Іх насельнікі ўжо прачнуліся пасьля сну. Бессэнсоўнага сну. Сядзяць на ўслончыках ля жалезных, закратаваных дзьвярэй. Каб былі навідавоку ў ахоўнікаў і не наважыліся рабіць падкоп. Яны нагадваюць малпаўу клетцы, хіба толькі маўклівых і нерухомых. Шмат год мінула, як яны ўчынілі свае злачынствы, можа, нават датуль, як, я, іх малады ахоўнік — пабачыў сьвятло сьвету. Цяпер яны ў сталым веку, і толькі руплівае галеньне галоваў сьцірае межы іх плехаў. Тутэйшы цырульнік дбае, каб ніводнай валасінкі не было на іхніх целах. Знуджаны, ён стрыжэ ўсё дарэшты. Большасьць зь вязьняў вельмі тлустыя. Вось ужо шмат год яны ядуць на два бакі за кошт каралеўства і сядзяць згарнуўшы рукі. Невядома, ці яны па-ранейшаму лютыя і дужыя, ці наадварот, ушчэнт саслабелі. Пазіраюць на мяне ціхімі вачыма. Заўсёды сядзяць так, з тварамі, зьвернутымі да калідора — бы чакаюць чаго. Чаго? Вядома ж, сьняданьня. Нават тужлівае скавытаньне сабак у кабінэце ператвараецца ў галоднае скуголеньне. Таму я бягу, адмыкаю кухню і адразу ўлягаю ў працу — гатую сьняданьне паводле інструкцыі, што вісіць на сьцяне. Скончыўшы, стаўлю ўсё на перасоўны стол і бразгачу па замглёным, бяз вокнаў, калідоры. У кожных дзьвярах паміж кратамі адчыняецца маленькае акенца, і празь яго мне прасоўваюць пляскатую місу, да якой прыкарэлі парэшткі ўчарашняй вячэры, а я ў сваю чаргу прасоўваю назад місу зь ежай. Гэтае мэханічнае дзеяньне па замене місаў выдатна імі ўзвычаенае, і ўсё адбываецца ў суцэльнай цішы. Яны, пэўна ж, ведаюць, што я застаўся адзін, што цяпер я — іх адзіны ахоўнік. Усё, што дзеецца ў гэтым будынку, адразу робіцца вядомае ім, дарма што, згодна з кодэксам, перамовы паміж вязьнямі забароненыя, а гутарка з вартаўнікамі — пагатоў. Ды навошта зь імі гутарыць? Мы ж ня сьледчыя, ня судзьдзі. Адно пільнуем, каб яны не ўцяклі. Закон напісаны, вырак абвешчаны, і калі іх не павялі на шыбеніцу, дык такая ўжо доля, а пра долю зазвычай не гавораць. Пэўна, я забыўся сказаць, што мой наладаваны аўтамат заўсёды вісіць на плячы.