КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Раздача ежы скончылася. Скавытаньне сабак дзярэ вушы. Адчыняю дзьверы канторы — яны вылятаюць адтуль і з шалёнай радасьцю навальваюцца на мяне, ліжуць твар і рукі. Я ледзьве ўтаймоўваю іх. Цяпер я — іхні гаспадар. Я падсоўваю сабакам дзённую порцыю мяса, найвялікшую порцыю, якая хоць калі выдавалася ў гэтай установе. Сабакі прагна жуюць яго сваімі доўгімі сківіцамі, і іх вочы блішчаць ад збыткоўнай насалоды. Цішком назіраю за выбухам іхняй хцівасьці і ня рухаюся, пакуль яны не агораюць усё. I толькі пасьля гатую сабе манаскую порцыю. Хутка і без ахвоты глытаю сваю нішчымную ежу і выходжу паназіраць за бурай. Туман. Мружу вочы, каб згледзець палоску вады, — і ня бачу нічога. Я прагну пачуць плёскат вады, як стурбаваны чаканьнем — крокі каханкі. Але скавытаньне буры, што сваволіць у тумане, нішчыць усякі пошум. Нельга вызначыць, дзе знаходзіцца сонца. Неба спрэс шэрае. Вяртаюся ў калідор. Цішыня: чуваць адно, як разцы вязьняў шаткуюць парэшткі ежы. Цэлы дзень займаюся справамі. Мыю брудны посуд, шарую падлогу. Раз-пораз хапаюся за аўтамат, неспадзеўкі выскокваю з кухні і пахаджваю ўздоўж калідору. Але вязьні ў камэрах не глядзяць на мяне. Людзі яны праставатыя, і духоўнае — чужое ім. Ужо дасталі з запазухі кніжкі і пачалі сваю заўсёдную чытанку. Старыя забойцы сядзяць з парнаграфічнымі раманамі і дэтэктывамі ў руках, — маёмасьць турэмнай бібліятэкі, — у якіх павырываныя (наўмысна ці не) апошнія старонкі, каб зьняволены не даведаўся, ці быў арыштаваны забойца, ці беспакарана ўцёк. Раз на месяц мы ходзім з вазком і зьбіраем дваццаць адну кнігу, перамешваем іх і вяртаемся з другога боку калідору. Здараецца, што вязень атрымлівае тую ж кнігу адразу, а бывае трапляе раней чытаная кніга. Але цалкам пэўна, што кожны зь іх ведае ўсе кніжкі. Ці яны ведаюць, што набліжаецца сьмерць? Ці адчуваюць прыліў? Калі б хто зь іх ускараскаўся да жалезнага акенца, якое месьціцца ля самай столі, дык пэўна змог бы ўбачыць мора, акінуць позіркам горныя вяршыні. Набліжаецца полудзень. Заблуканы сувой сонечных промняў раптоўна ўрываецца ў маленькае акенца над кухонным рукамыйнікам. Я сьпяшаюся да пліты падагрэць абед. Паводле сваёй штодзённай завядзёнкі сабакі зашываюцца ў зацішны куток і маркітуюцца. Гідкія звычкі, якія яны набылі ў вязьніцы. Я назіраю за імі, і горкая туга ахінае маё сэрца. Папаўднёвыя гадзіны мінаюць ва ўтомнай працы. Зноўку мыцьцё посуду, шараваньне падлогі і шмараваньне дзьвярэй. Я — слуга вязьняў, а не іхні гаспадар. Але ж калі настае вечар і цемра ахутвае будыніну, а я ўрэшце завяршаю сваю працу і па ўсім целе разьліваецца салодкая стома, дык са зьдзіўленьнем успамінаю зноў, што я — адзіны гаспадар у гэтай камяніцы. Без пасярэднікаў і без чыёйсьці прынукі. Толькі я і закон. Кладу на спрацаваныя за дзень далоні нізку ключоў, што суправаджае мяне ўсюды і рушу бадзяцца па моўкных сутарэньнях майго велічнага замка. Я шнару ў цямрэчы, а сабакі, што бягуць паперадзе, ветраць носам кожны закуток. Прамінаючы калідор, абапал якога цягнуцца шэрагі дзьвярэй, заўважаю, што вочы вязьняў затуманіліся ад стомы, нібы каламутнае мора тугі засьціць іх. А яны за цэлы дзень нават пальцам не паківалі? Я запальваю ў калідоры сьвятло. He дазваляецца пакідаць вязьняўу поўнай цемры, належыць улучыць сьвятло, цьмянае, сутонлівае. Mae вочы сьлізгаюць па выцьвілых аркушах жоўтай паперы, што вісяць на вушаку ля кожнай камэры. Напаўсьцёрты сьпіс злачынстваў кожнага. Загад начальніка турмы — злачынствы вязьня заўсёды павінныя быць перад нашымі вачыма, каб мы ня зьведалі літасьці, бо спагада — найвялікшая небясьпека на гэтым забытым Богам вбстраве. Вечаровыя гадзіны лятуць як вялізныя птушкі — кожная чарнейшая за папярэднюю. Заглыбленыя ўчытаньне вязьні не падымаюць галоваў ад кніг. Праз гэтае шматгадовае чытаньне ў сутоньні болыпасьць зь іх сапсавала зрок, вось чаму яны набліжаюць свае твары мала не да самых літар, кранаючы старонкі вейкамі. Але каго тут калі турбавалі хворыя вочы вязьняў? Я заходжу ў кабінэт, пішу штодзённую справаздачу, выходзячы, пакідаючы зачыненымі сабак, што разьлягліся паміж турэмныя журналамі і стосамі старых дакумэнтаў. Потым вяртаюся ў свой катушок, замыкаю за сабою дзьве- ры і хаваю ключы пад падушкай. Запальваю сьвечку і пры яе кволым сьвятле разьбіраю аўтамат для прачысткі. Моцны град пляжыць па камяніцы, але ўсярэдзіну не пратачылася ніводнай градзіны. Тры разы адбудоўвалі гэтую вязьніцу нанова, штораз удасканальваючы праект. Па нейкім часе яе пабудуюць у чацьвёрты раз. Калі ня браць пад увагу скавытаньне ветру, дык у пакоі пануе абсалютная ціша. Ці ж можа чал авек жадаць цішу, болыпую за гэтую? Зноўку захл ынаюся шчасьцем. Я тут самотны, але гэтая самота мяне ня нудзіць. Бо гэта не мая асабістая адзінота, гэта адзінота, штотрымаецца інструкцыямі. Грукнуўшы апошні раз жалезьзем, дапасоўваю драўляны прыклад да корпуса аўтамата і пакідаю яго, бліскуча-варанёнага, на ложку. Потым, не распранаючыся, кладуся на вузкі і мулкі матрац, што адмыслова выштукаваны для турэмшчыкаў, якім забаронены глыбокі сон. На напятых прасьцінах, на згорнутых коўдрах і на аўтамаце, што ляжыць поруч, усё роўна як бессардэчны хлопчык, на ўсіх гэтых рэчах выціснуты сымбаль каралеўства. Бяру кодэкс у рукі. Спадар начальнік турмы больш не чытае кодэкса — ён захапіўся дзёньнікамі сваіх папярэднікаў. Але я ведаю, што любы дзёньнік — адно камэнтар да турэмнага кодэкса. Таму я чытаю толькі яго, чытаю грунтоўна і нясьпешна. Праз паўтары-дзьве гадзіны радкі пачынаюць зумкаць у сэрцы якімсьці цьмяным напевам. 3 надыходам поўначы я прымушаю сябе загарнуць кнігу, каб унікнуць спакусы чытаць далей. Я — турэмшчык і ведаю, што вязьніцы патрэбны мой сон, каб назаўтра я меў ясную галаву. Г ашу сьвечку і ноч навылёт ляжу з расплюшчанымі вачыма. Усё замкнёна, ніхто не прасьлізьне празь цяжкія дзьверы. I ці ёсьць тут хто, ў гэтай пустэльні? Раніцой прасьціны пакамечаныя. Бялізна ўскудлацілася. Аўтамат паваліўся на падлогу, ключы глыбока ўрэзаліся ў падушку, і пячаткі з сымба- лем каралеўства, што ляжалі пад маёй галавой, цяпер апынуліся ў нізе жывата. Якія сны наведалі мяне сёньня ноччу? Я не жадаю ўспамінаць, мне нельга ўспамінаць, я сьпяшаюся пасьцяліць шэрыя прасьціны і згарнуць коўдры. Зьбянтэжана стрэсваю зь сябе начныя ўспаміны і лячу зірнуць, ці не паднялася вада. Два дні перад прылівам лятуць як шэры сон, поўны ўвіханьняў і пяшчоты. У кожную вольную хвіліну я падбягаю да вокнаў глянуць на вольную прастору. На сваё зьдзіўленьне заўважаю, што бура пакрысе ўпакорваецца. Вецер суняўся, і адно моўкныя кроплі сыплюцца з шэрых нябёсаў. Спрэс пануе ціша. Можа, начальнік вязьніцы памыліўся? Ці гэтая ціша — адно падрыхтоўка да прыліву? 3 далёкай моўчы мора нічога не зразумець. Mae вочы пакрысе вандруюць на другі бок вострава, да гор, якія невыразна вымалёўваюцца ў сваёй велічы. Безумоўна, уцекачы ўжо дабраліся туды. Мне ані не шкада, што я па-ранейшаму прычэкваю прыліў тут. Сваю пільную працу раблю як сьлед. Мяняю вязьням місы, кармлю ўзбуджаных сабак, што крочаць за мной разьмеранай і даўгалыгай хадой, пакорлівыя, як здрабнелыя шляхціцы. Штовечар пішу справаздачу, дадаючы колькі словаў пра шэрыя прасторы, а ноччу ў сваім замкнёным катушку зноў паглыбляюся ў чытаньне любага майму сэрцу турэмнага кодэкса. Наступны дзень зноў увесь настолькі шэры, што ажно дзівіць ды трывожыць. Нябёсы супакоіліся, ані кроплі не імжыць. Раўніна ў маўклівым чаканьні, да якога, здаецца, далучыўся ўвесь сьвет. Тэмпэратура скокнула ўгору. Але сонца не прабіла шэрага покрыва — з ранку так ні разу не расхмарылася. Адвячоркам, калі ў небе трохі назапасілася сьвятло, я паклікаў сабак, замкнуў па парадку, адна за адной, дзьверы, спусьціўся па сходах, адамкнуў і замкнуў галоўны ўваход у вязьніцу, — прамінуў квадратны дворык, адчыніў браму ў турэмным муры і выйшаў за межы вязьніцы, замыкаючы яе за сабой, як людзі зачыняюць уласную кватэру. Сабакі гарэзяць на бязьмежнай раўніне. Я паволі сноўдаюся па аднастайным, дзе ні знаку ні пазнаку, ляндшафце — усюды пяшчаная і сухая пустка. Вечар насоўваецца з боку мора і, асягнуўшы мяне, рушыць далей у глыбіню вострава, гусьцеючы штокрок. Нават якога бязважкага ветрыку няма. Я аддаляўся ад замкнёнай вязьніцы, і ключы на маёй папрузе далікатна зьвінелі, як званочкі. Сабакі беглі абапал. To прыпусьцяць уперад, то раптам вернуцца шалёна-панічным галёпам, паліжуць рукі і зноўку адбягуцца, спыніўшыся воддаль улягаюць на першым-лепшым пясчаньніку. Утуляюць у камень свае вільготныя насы, жадаючы паветрыць схаваныя пахі, вядомыя толькі ім. Сабакі, што ўсё сваё жыцьцё прабавілі між сьценаў вязьніцы, цяпер пнуліся атрымаць як мага больш асалоды ад гэтай нечаканай выправы. I нават мяне яна шчасьліва ўзрушыла. Калі я ўжо ладна адышоўся, каб глянуць, ці не набегла вады, дык вязьніца ператварылася, — празь цемру і праз далечыню, — у невыразны сылюэт. Можа, некаторыя палічаць, што я мог зьнікнуць у цемры раўніны з двума няўрымсьлівымі сабакамі, пакінуўшы за сьпіной старых вязьняў. Праз нашае права вольнага перасоўваньня па будынку і дазволу на адвячоркавыя выправы вакол вязьніцы, сёй-той можа падумаць, што мы, турэмшчыкі — вольныя людзі, але ж ён моцна памыліцца. Мы таксама зьняволеныя, хіба з уласнай волі. I хіба невінаватыя. Пакуль што. Гэтым і тлумачыцца маё завяршэньне нясьпешнага і прыемнага шпацыру па бязьмежнай раўніне. He, мора я так і ня ўбачыў. Але ўбачыў, што ўсё ссохлася ў чаканьні. Цемра ахінае навакольле. Вязьніца — цьмяная пляма ў далечыні, але я ведаю, што яна — частка мяне самога. Мяккае асмужанае паветра поўніць вочы тугой. Нават сабакі спыніліся, таўкуцца поруч, больш ня ветраць носам, туляцца ля ног, наструньваюць вушы, прыслухоўваюцца. Я паварочваюся і вяртаюся тым жа шляхам, па якім ішоў. Сабакі зьдзівіліся, што я вяртаюся назад: вось так, раптам, пасярод дарогі, не дасягнуўшы хоць якой бачнай мэты ці азнакі. Яны не прымаюць вынесеную мной вырак-пастанову і працягваюць бегчы ў бок мора, пакуль не зьнікаюць у прыцемках. Але празь нейкі час усё ж вяртаюцца па шырокай дузе і як ніяк нідзе зноўку весела бягуць паперадзе. Заходзіць сонца. Я раблю гэтую выснову, згледзеўшы панад гарамі пунсовую стужку. Вярнуўшыся да вязьніцы, заўважаю, што цемра ўжо канчаткова ахінула зямлю. Узрушана-шчасьлівы, адмыкаю браму. Мой настрой адразу паспакайнеў.