КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Пасля загортвання насення сейбіт з канём, запрэжаным у барану, спускаўся з раллі, бласлаўляючы, хрысціў ніву і толькі тады лічыў сяўбу скончанай72. На Палессі пасля заканчэння сяўбы селянін, паводле дзедаўскага звычаю, абавязкова раскідаў пры дарозе тры жмені зерня — «дзеду палявому на пырог, або на кашу»73. Сяляне асцерагаліся сеяць у ветраны дзень, бо тады зерне не клалася раўнамерна на раллі. Ніколі не сеялі адразу за аратым, давалі час зямлі крыху зляжацца74. Лічылася прыкметай добрага ўраджаю, калі пры загортванні насення за бараной уздымаўся лёгкі пыл, а потым на свежы засеў праходзіў дождж: «Калі пыл на баране, дак і блін на рэшаце»73. У тым выпадку, калі пасеянае зерне яшчэ не ўзышло, а праліўныя дажджы моцна размачылі верхні слой глебы, які прасох і ператварыўся ў гладкую цвёрдую корку, праз якую не маглі прабіцца зерневыя расткі, поле баранавалі («ламалі»). Раней за ўсё пачыналі сеяць авёс, ярыцу і яравую пшаніцу. Глебу пад авёс у Гродзенскай губерні стараліся ўзараць восенню спосабам «ва ўрэх». Пры такім спосабе паміж двума загонамі пакідалі тры неўзараныя баразны. За зіму пад снегам загоны зліваліся ў адную гладкую паверхню. Яна пасля сходу снегу ператваралася ўсуцэльную масу, якую вельмі цяжка было б расцерабіць бараною, калі не пакінуць палосак неўзаранай зямлі. Пасля баранавання поля авёс сеялі ў яшчэ халодную зямлю («у зябла»)76. На нізкіх, цвёрдых, гліністых глебах поле пад авёс першы раз аралі восенню, вясной каля свята Дабравешчання баранавалі і ў пачатку красавіка аралі другі раз («дваілі»), а праз два тыдні пасля дваення сеялі пад барану77. У сваёй земляробчай практыцы сяляне моцна трымаліся старажытнага правіла: даць раллі час перад сяўбой 1,5-2 тыдні адпачыць і зляжацца, бо насенне, кінутае ў сухую, незляжалую зямлю, не можа прыцягнуць да сябе вільгаць з ніжніх слаёў глебы і пусціць расткі. Сухія пясчаныя палі, на якіх было зжата жыта, пад авёс аралі толькі вясной у палове красавіка, а ў канцы месяца засявалі. Так апрацоўвалі палі і ўтыя ж тэрміны сеялі яравое жыта (ярыцу). Плошчы пасеваў аўса ў сялянскім надзеле займалі значнае месца, бо, акрамя зерня, давалі добрую кармавую салому для хатняй жывёлы. У XIX ст. лепшымі сартамі аўса ў Магілёўскай губерні лічыліся «Тульскі», «Каліфарнійскі» і аднастрочны «Усходні»78. У Заходняй Беларусі сеялі поруч са звычайным аўсом авёс «Венгерскі» з высокім сцяблом і насеннем, якое вісела на адзін бок, што давала больш саломы для хатняй жывёлы, але менш зерня. Сеялі таксама чорны авёс або асцісты, з чорнымі або цёмна-чырвонымі зярнятамі'9. Ячмень сеялі на сугліністых і пясчаных глебах, добра ўгноеных з восені. Сяляне адводзілі пад яго лепшыя палі, звычайна там, дзе ў мінулым годзе было пасеяна жыта на ўгноенай глебе. Часцей за ўсё яго сеялі на ■ Сейбіт. Пінскі павет Мінскай губерні. Пачатак XX ст. a е ■ Тыпы сявалак: a вёска Латыгава Бешанковіцкага раёна Віцебскай вобласці; б вёска Чартава Мсціслаўскага раёна Магілёўскай вобласці; в вёска Замосце Слуцкага раёна Мінскай вобласці; г вёска Асташкавічы Светлагорскага раёна Гомельскай вобласці; д вёска Радня Клімавіцкага раёна Магілёўскай вобласці; е вёска Грыцэвічы Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці; ж вёска Рагозна Брэсцкага раёна Брэсцкай вобласці. МалюнакС. Ц.Гунько прысельных землях, бо ён заглушаўся пустазеллем і патрабаваў праполкі. Ячмень добра пераносіць веснавыя замаразкі80, але пакутуе ад засухі. Таму пасля запашкі насення і баранавання сяляне прысцілалі яго гноем81. У памешчыцкіх гаспадарках для захавання вільготнасці глебы пасевы ячменю ў засушлівае надвор’е прыкатвалі лёгкімі каткамі82. На Беларусі ўХІХ ст. былі распаўсюджаны два віды ячменю: двухрадковы і чатырохрадковы. Двухрадковы ячмень мае болын буйное зерне і больш працяглы вегетацыйны перыяд, чым чатырохрадковы, або просты, ячмень. Ён менш патрабавальны да глебы, і яго пасевы займалі значную плошчу ў сялянскіх надзелах. Звычайна ячмень сеялі ў красавіку — пачатку мая (да свята Міколы 9(22) мая). На пясчаных глебах сеялі «пад саху», а на цяжкіх, гліністых — «пад барану». Пры ранняй сяўбе ў пачатку мая просты ячмень паспяваў разам з азімым жытам83. Лепшыя сарты чатырохрадковага ячменю «Каліна» і «Шэвалье» ўХІХ ст. былі пашыраны паўсюдна84. У Віленскай губерні раннюю сяўбу ячменю праводзілі разам з аўсом, а сяўбу ў канцы красавіка — пачатку мая (ст. ст.) лічылі позняй84. На Магілёўшчыне ў Чэрыкаўскім павеце ячмень пачыналі сеяць тады, калі на дрэвах з’яўляліся майскія жукі85. Пшаніцу як яравую, так і азімую сяляне сеялі ў абмежаванай колькасці з-за яе высокай патрабавальнасці да якасці глебы. Добрыя ўраджаі яна давала толькі на моцна ўгноеных сугліністых або гліністых глебах. Пад пшаніцу звычайна адводзілі лепшыя добра ўгноеныя, старанна апрацаваныя і ачышчаныя ад пустазелля палі87. Але і на самых добрых палях азімая пшаніца незаўжды давала добрыя ўраджаі, таму што дрэнна пераносіла вялікія маразы і часта вымярзала. Лепшым сортам азімай пшаніцы ў сярэдзіне XIX ст. лічылася «Сандамірка», насенне якой выпісвалі з Польшчы88. У сялянскіх гаспадарках болып пашыранай была яравая пшаніца, якую сеялі на ўгноеных прысельных палях89. Пад яравую пшаніцу поле звычайна ў верасні аралі і ўгнойвалі. Калі глеба была супясчанай, то яе дваілі ў тую ж восень, а вясной баранавалі і сеялі «пад саху» ў халодную яшчэ зямлю («у зябла»). Сугліністыя глебы другі раз аралі (дваілі) вясной у пачатку красавіка, каля 15 красавіка баранавалі і сеялі «пад барану»90. Яравое жыта, проса, гарох і сачавіцу сяляне сеялі ў невялікіх аб’ёмах, толькі для патрэб сям’і. Ярыца (яравое жыта) не мела шырокага распаўсюджання, бо па ўраджаі і якасці зерня яна далёка ўступала азімаму жыту. Гарох сеялі на лепшых месцах у прысельных палях, але ў абмежаванай колькасці, таму што ў час засухі ён гінуў раней за іншыя культуры, а на ўгноеных землях палягаў і згніваў. Сеялі яго ад пачатку красавіка да сярэдзіны мая. Больш познія тэрміны сяўбы не давалі добрага ўраджаю. У Гродзенскай губерні зямлю пад гарох угнойвалі авечым гноем у верасні, а ў кастрычніку заворвалі91. На Віцебшчыне гарох сеялі на 10-м тыдні ад свята святога Іллі (11-18 мая ст. ст.)92. На Беларусі былі пашыраны два сарты гароху: белы і шэры. Каб пасевы гароху не палягалі, па ўсёй плошчы поля ўтыкалі сухія бярозкі з аголенымі ад лісця сукамі, вакол якіх гарох пачынаў віцца. Але такі спосаб догляду пасеваў з’яўляецца больш агародным, бо ўваткнутыя ў зямлю бярозкі абцяжарвалі ўборку. Пасевы гароху часта, асабліва ў гарачае лета, пашкоджваліся чарвякамі і рознымі насякомымі93. Лепшыя ўраджаі пшаніцы і ячменю атрымлівалі на палях, дзе восенню ўбіралі бульбу. Зямля ад бульбы разрыхляецца так, што, толькі садзячы пад саху, без угнаення, атрымлівалі ўраджаі сам-10, а нярэдка і сам-2094. У невялікай колькасці сяляне сеялі сачавіцу, пад якую адводзілі няўгноеныя месцы на прысельных яравых палях95. Проса, грэчка, лён і каноплі з’яўляюцца цеплалюбівымі раслінамі, таму іх сеялі ў познія тэрміны, калі зямля добра прагравалася і не існавала пагрозы вясенніх замаразкаў. Проса сеялі ўадносна невялікай колькасці, звычайна толькі на сямейныя патрэбы. На Магілёўшчыне найбольш пашыраныя пасевы проса былі ў Гомельскім, Рагачоўскім і часткова ў Быхаўскім і Клімавіцкім паветах, дзе яго часцей за ўсё сеялі на лядах і расцяробах «першым корнем», гэта значыць у першы год на расчышчаных ад лесу ўчастках96. На стараворных землях у Гродзенскай губерні поле пад проса ўгнойвалі восенню свіным гноем і заворвалі. Вясной аралі і сеялі «пад барану» 10—15 мая (ст. ст.). Навіну (аблогу) пад проса аралі восенню, вясною зямлю «дваілі» і проса сеялі без угнаення97. Даволі вялікія плошчы палёў займалі ў сялянскім надзеле пасевы грэчкі, якая малапатрабавальная да якасці глебы. Пад яе сяўбу сяляне адводзілі палі, непрыдатныя для іншых збожжавых культур, бо на ўгноенай глебе сцябло грэчкі вырастае доўгім і разгалінаваным, яна позна зацвітае і зерне дрэнна завязваецца. У Барысаўскім павеце Мінскай губерні сяляне назіралі ўдзень святога Юр’я за расой — калі яна была вялікай, то, паводле павер’я, у гэты год чакалі добры ўраджай грэчкі98. Сеялі яе ў маі і да 10 чэрвеня (ст. ст.), але найбольшыя ўраджаі давалі майскія пасевы, калі не пашкоджваліся замаразкамі". Калі глеба была гліністай, сеялі грэчку звычайна па ўзараным з восені полі, якое аралі і баранавалі вясной. На пясчаных глебах зямлю аралі вясной, не барануючы сеялі і затым забараноўвалі100. Шчаслівым днём для сяўбы грэчкі лічыўся дзень 12 чэрвеня (ст. ст.) — свята святога Ануфрыя: «Хто на Ануфрыя пасее грэч.той будзе бліны есць!», а таксама 13 чэрвеня — свята «Акуліны-грачышніцы»101. У Слонімскім павеце лічылі, што наступала пара сеяць грэчку, калі зацвітала каліна102. Каб пасевы грэчкі не загінулі ад дрэннага надвор’я, а зярняты былі поўныя і чорныя, у Чэрыкаўскім павеце Магілёўскай губерні ўпершы дзень Раства ніхто з сям’і не надзяваў чыстай белай кашулі, а хадзілі ў брудных («чорных»)103. Лён, акрамя звычайнай апрацоўкі глебы, патрабуе добрага яе разрыхлення і ачысткі ад пустазелля і камянёў. Таму сяляне выдзялялі пад яго ўчасткі з мяккай глебай на прысельных палях. Сеялі з пачатку да канца мая (ст. ст.). Але ў паўднёвых паветах Гродзенскай губерні (Кобрынскім і Брэсцкім) лён сеялі ўжо ў пачатку красавіка (ст. ст.) і, калі яго не губілі веснавыя замаразкі, ён паспяваў у канцы чэрвеня, да пачатку жніва104. Спрыяльным днём для сяўбы лёну лічыўся дзень 21 мая (ст. ст.), асабліва калі ён прыпадаў на панядзелак. Каб лён быў чыстым, сейбіт абавязкова павінен быў надзець чыстую бялізну. Акрамя таго, у сявалку з насеннем клалі курыныя яйкі. На ніве перад пачаткам сяўбы селянін падкідваў іх угору — каб лён рос высокім і з буйнымі галоўкамі105. Сеяць лён было вельмі цяжка, бо ён раскідваўся па раллі не жменямі, а шчэпцем («нюшком») ітут патрабавалася вялікае майстэрства. Таму часта для сяўбы лёну звярталіся да аўтарытэтных у гэтай справе сялян і тых, хто меў, паводле меркавання аднавяскоўцаў, «шчаслівую, лёгкую руку»106. Ільняное семя, якое заставалася ўсялян звыш неабходнага на насенне, перараблялі на алей або прадавалі107.