КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Зямельныя адносіны прадугледжваліся ў форме пажыццёвага спадчыннага ўладання і арэнды. Памер арэнды зямлі не меў абмежаванняў. Зямельныя ўчасткі, аддадзеныя сялянскай гаспадарцы, не маглі быць аб’ектам куплі-продажу, закладу, падаравання або самавольнага абмену. Згодна з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 95 ад 3 сакавіка 1998 г. «Аб мерах па развіцці сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак і ўзмацненні іх дзяржаўнай падтрымкі», карыстанне зямельным участкам было дазволена і замежным грамадзянам, але толькі на правах арэнды. Фермерскія гаспадаркі маглі стварацца ўнутры калгаса (саўгаса). Пры выхадзе работніка з сельскагаспадарчай арганізацыі яму аддавалася належная зямельная доля ва ўласнасць бясплатна. Дадатковая плошча сельскагаспадарчых угоддзяў для вядзення фермерскай гаспадаркі магла быць атрымана ва ўласнасць за плату ў межах норм, якія былі ўстаноўлены артыкулам 53 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб зямлі. Звыш указаных норм для вытворчых мэт работнікі маглі дадаткова арандаваць зямельныя ўчасткі. Сельскагаспадарчае прадпрыемства ў межах долі выдзяляла фермерскай гаспадарцы вызначаную частку маёмасці, неабходнай для арганізацыі вытворчасці. Іншыя сродкі вытворчасці, якіх не хапала фермеру, маглі перадавацца яму ў арэнду, арэнду з выкупам або набывацца за поўны кошт як у прадпрыемства, так і ў знешніх партнёраў. Усе адносіны фермерскіх гаспадарак з праўленнем калгаса (дырэкцыяй саўгаса) будаваліся на дагаворнай аснове. На першым часе пры станаўленні фермерскай гаспадаркі праўленне калгаса або дырэкцыя саўгаса маглі ўзяць на сябе функцыі яе абслугоўвання, якія аплочваліся (выкананне спецыялізаваных механізаваных работ, рамонтна-тэхнічная дапамога, правядзенне мерапрыемстваў па ахове раслін, упарадкаванне тэрыторыі, забеспячэнне гаруча-змазачнымі матэрыяламі, сацыяльныя паслугі і інш.). У гэтым выпадку фермерская гаспадарка павінна была забяспечыць выкананне дзяржаўнага заказу па абумоўленых відах прадукцыі, рабіць праз калгас або саўгас узаемаразлікі з дзяржаўным бюджэтам. Побач з разліковым рахункам, які меў калгас (саўгас), для ажыццяўлення ўнутрыгаспадарчых фінансавых разлікаў фермерская гаспадарка магла мець самастойны разліковы рахунак у дзяржаўным банку, якім яна карысталася ва ўзаемаадносінах са знешнімі партнёрамі, юрыдычнымі і фізічнымі асобамі. Для арганізаванай сумеснай дзейнасці сяляне маглі ствараць кааператывы, акцыянерныя таварыствы па вырабе прадукцыі і аграсервісным абслугоўванні. На тэрыторыі гаспадаркі маглі дзейнічаць некалькі кааператываў, малых прадпрыемстваў або акцыянерных таварыстваў. Усе сфарміраваныя гаспадарчыя структуры — фермерскія гаспадаркі, кааператывы, акцыянерныя таварыствы, малыя прадпрыемствы — у мэтах рацыянальнай арганізацыі вытворчасці павінны былі інтэграваць свае намаганні на аснове фарміравання тэрытарыяльных сельскагаспадарчых асацыяцый (аб’яднанняў)26. Было вызначана, што ў якасці крыніцы фарміравання маёмасці фермерскай гаспадаркі могуць выступаць крэдыты, грашовыя і матэрыяльныя сродкі яе членаў, даходы ад рэалізацыі прадукцыі, работ, паслуг, а таксама ад іншай дзейнасці, не забароненай заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь. На тры гады з моманту рэгістрацыі фермерскія гаспадаркі вызваляюцца ад усіх відаў падаткаў, акрамя даходаў, атрыманых ад несельскагаспадарчай дзейнасці. Фермерская гаспадарка адказвае па сваіх абавязацельствах усёй сваёй маёмасцю. Дзяржава не нясе адказнасці па абавязацельствах фермерскай гаспадаркі, а гаспадарка — па абавязацельствах дзяржавы. Фермерскія гаспадаркі павінны быць спецыялізаванымі і займацца ў галіне раслінаводства вытворчасцю збожжа і гародніны. Фермерства з’яўляецца распаўсюджанай і ўсімі прызнанай формай гаспадарання ў аграрным сектары развітых краін свету. Найбольш ранняя і поўная фермерызацыя сельскай гаспадаркі адбылася ў ЗША, Канадзе і Новай Зеландыі, дзе фермерскія гаспадаркі вырабляюць усю валавую прадукцыю сельскай гаспадаркі.У Беларусі фермерскія гаспадаркі разглядаюцца не як альтэрнатыва буйной вытворчасці, а як яе дапаўненне, што дазваляе больш поўна раскрыць патэнцыяльныя магчымасці сельскай гаспадаркі, лепш выкарыстоўваць прыродныя і працоўныя рэсурсы. На пачатак 1992 г. у Рэспубліцы Беларусь было створана 757 фермерскіх гаспадарак, а на пачатак 1996 г. іх колькасць перавысіла трохтысячны рубеж, пасля чаго да пачатку 2000-х гг. стала назірацца тэндэнцыя да іх зніжэння. Вытворчая дзейнасць прыблізна 80 працэнтаў фермерскіх гаспадарак сямейнага тыпу звязана з вырошчваннем прадукцыі раслінаводства (пераважна збожжавых, гародніны, бульбы, пладовых культур)27. Пры гэтым у 40 працэнтах гаспадарак прафілюючай з’яўлялася вытворчасць збожжа, 31 працэнт займаецца ў асноўным вырошчваннем гародніны і бульбы, 5 працэнтаў асноўным відам дзейнасці выбралі пладаводства28. У краіне толькі 30 працэнтаў прадукцыі раслінаводства з’яўляюцца таварнымі, а ўдзельная вага яе ў агульным аб’ёме выручкі складае каля 20 працэнтаў. Астатняя частка прадукцыі выкарыстоўваецца на корм жывёле і птушцы. У раслінаводстве важнейшымі фактарамі росту эфектыўнасці вытворчасці з’яўляецца павышэнне ўрадлівасці глеб на аснове навукова абгрунтаванага прымянення арганічных і мінеральных угнаенняў, а таксама аптымізацыі ўсіх звенняў тэхналогіі вырошчвання сельскагаспадарчых культур, таму што больш як 70 працэнтаў ураджаю фарміруецца выключна за кошт агратэхнічных фактараў29. Далейшае нарошчванне аб’ёмаў сельскагаспадарчай вытворчасці магчымае толькі з улікам асаблівасцей кожнай канкрэтнай тэрыторыі і рэгіёна30. Найважнейшымі этапамі ў вытворчасці збожжа заўжды былі своечасовыя сяўба і ўборка, якія з’яўляюцца «вузкім месцам» ва ўсім шлейфе сельскагаспадарчых работ. Тыя фермеры, якія не маюць высокапрадукцыйнай і надзейнай тэхнікі, не могуць якасна выконваць тэхналогію вырошчвання збожжавых і іншых сельскагаспадарчых культур, што прыводзіць да недабору ўраджаю. Глава фермерскай гаспадаркі A. М. Лях з вёскі Грыцкі Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці пачаў фермерстваваць у 1998 г. Спачатку ён атрымаў 20 га зямлі ў 17 км ад дому. У тым жа годзе купіў новы трактар і аўтамабіль ГАЗ-53. У 2012 г. плошча гаспадаркі складала ўжо 105 га ў пяці ўчастках. Вырошчвае пшаніцу сорта «Кобра», трыцікале, pane «Прагрэс», ячмень «Стратус», бульбу «Брыз» і «Скарб». У гаспадарцы A. М. Ляха ўраджайнасць пшаніцы ў 2012 г. склала 35 ц/га, трыцікале — таксама 35 ц/га, рапсу — 15—20 ц/га. У 2012 г. гаспадарка мела два КамАЗы, тры трактары МТЗ, зернеўборачны камбайн «Ліда», сеялкі для мінеральных угнаенняў, бульбаўборачны камбайн, перасовачную зерневую сушылку італьянскага вырабу, якая можа працаваць у палявых умовах. Дзякуючы гэтаму ўборка збожжавых у фермерскай гаспадарцы A. М. Ляха займае пяць дзён, а сяўба — два-тры дні31. Эфектыўнасць работы фермерскіх гаспадарак у значнай ступені залежыць ад спецыялізацыі вытворчасці, кан’юнктуры харчовага рынку, метадаў і сродкаў яго рэгулявання на дзяржаўным узроўні. У пачатку 2000-х гадоў на вольным рынку гародніны і бульбы ў краіне склалася няпростая сітуацыя ў сувязі з іх перавытворчасцю. Так, у 2003 г. у дробных фермерскіх гаспадарках з памерам зямельных угоддзяў да 20 га, якія спецыялізаваліся на вытворчасці гародніны, пладоў і бульбы, назіралася стратнасць вытворчасці32. Істотныя дадатныя змены ў развіцці фермерскіх гаспадарак Беларусі былі абумоўлены прыняццем з боку дзяржавы шэрагу нарматыўных прававых дакументаў, сярод якіх былі Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 293 ад 20 лютага 1998 г. «Аб аднясенні шэрагу сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак да доследных і іх дзяржаўнай падтрымцы»; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 95 ад 3 сакавіка 1998 г. «Аб мерах па развіцці сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак і ўзмацненні іх дзяржаўнай падтрымкі»; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 193 ад 2 красавіка 1998 г. «Аб некаторых мерах па ўдасканаленні рэгулявання дзейнасці сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак» і інш. Пастановай Савета Міністраў № 293 ад 20 лютага 1998 г. у Беларусі было выбрана шэсць фермерскіх гаспадарак і распрацаваны напрамкі і ўмовы іх дзяржаўнай падтрымкі. На фінансаванне гэтых гаспадарак выдзелена 30,9 млрд рублёў за кошт рэспубліканскага бюджэту. Акрамя таго, за кошт сродкаў рэспубліканскага фонду падтрымкі вытворцаў сельскагаспадарчай прадукцыі і харчавання было прадугледжана выдзеліць на неадкладныя патрэбы гэтых гаспадарак 20,6 млрд рублёў. Такім чынам, сукупны памер выдзеленых сродкаў для доследных гаспадарак склаў больш як 1,2 млн долараў, або амаль 60 працэнтаў агульнага памеру фінансавых сродкаў, выдаткаваных фермерскім гаспадаркам у 1998 г.33 Сярод доследных фермерскіх гаспадарак найбольшую вядомасць атрымала гаспадарка «Парфіяновіч» у вёсцы Юзуфова Мінскага раёна, якая была створана ў 1992 г. Глава гаспадаркі — Ярэна Фёдараўна Парфіяновіч, былы намеснік дырэктара саўгаса «Буцэвічы». У 1990-х гг. у складзе групы фермераў яна праходзіла стажыроўку ў Германіі і затым пастаралася ўкараніць нямецкую тэхналогію ў сваёй гаспадарцы. Спачатку фермерскай гаспадарцы «Парфіяновіч» было выдзелена 5 га зямлі. 3 цягам часу яе плошча пашырылася да 103 га. У першыя гады гаспадарка займалася свінагадоўляй, але потым рэзка змяніла напрамак дзейнасці і стала вырошчваць гародніну. Разам з сынам Я. Ф. Парфіяновіч распрацавала асобую тэхналогію вытворчасці ранняй бульбы: у цяпліцы вырошчваецца расада, якая дасягае значных памераў у красавіку, потым яе высаджваюць у поле. Дзякуючы гэтаму ўжо ў пачатку чэрвеня першыя фуры з маладой бульбай рэалізуюцца мінскім рэстаранам і магазінам. У 2000 г. гаспадарка атрымала статус «доследная». У 2010 г. рэнтабельнасць гаспадаркі перавышала 150 працэнтаў. 3 гароднінасховішча на 1,5 тыс. т пакупнікам адпраўляліся бульба, буракі, морква, капуста. Гаспадарка мае бульбаўборачны камбайн, чатыры трактары, два грузавыя аўтамабілі. Фермерская гаспадарка «Парфіяновіч» неаднаразова прызнавалася пераможцам і прызёрам спаборніцтваў у галіне арганізацыі сельскагаспадарчай вытворчасці. На яе базе праводзіліся раённыя, абласныя і рэспубліканскія семінары. Гаспадарка выкарыстоўвалася ў якасці вучэбнай базы для падрыхтоўкі спецыялістаў: тут праводзіліся навуковыя даследаванні і практычныя заняткі студэнтаў навучальных устаноў. Пераймаць вопыт гаспадаркі прыязджалі з Кітая, Амерыкі, Расіі. Гаспадарка аказвала дапамогу Івянецкаму дзіцячаму дому-інтэрнату, школам, ветэранам і інвалідам34.