КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
жаргоне гісторыкаў-апанентаў называюцца фальсіфікацыяй гістарычнай праўды). Адзінае, у чым Фарысон не меў рацыі, заключаецца ў тым, што ён стаў на глебу сваіх супраціўнікаў: заместтаго, каб проста сцвярджаць і секчы з пляча, як некалі рабіў гісторык Кастор, ён прэтэндаваў на навуковую спрэчку і ў сваёй апантанасці да сістэмнай інтэрпрэтацыі ўсё ставіў пад сумнеў, але рабіў гэта аднабакова, а гэта было ўсё адно, што высцебаць самога сябе. Яму трэба было або верыць у газавыя камеры, або ўвогуле ўсё абвяргаць, як таоісты, якія задумваюцца, ці не з’яўляюцца яны матылькамі, якім сніцца, што яны людзі і што ёсць газавыя камеры... Але Фарысон хацеў мець рацыю насуперак сваім супраціўнікам і тамсама, дзе яе мелі яны: гіпербалізаваны сумнеў ва ўсім сусвеце быў не ягонаю справай. Але пакінем ў спакоі гэтага небараку з яго апантанасцю: парадокс фальсіфікатара (а ў адносінах да іншай праграмы кожны заўжды фальсіфікатар) сягае вышэй за яго разуменне. Гэты парадокс патрабуе бачыць адрозненне паміж памылкай, якая ў эпоху Вялікіга стагоддзя прыпісвалася псіхалагічнаму ўяўленню, і іістарычным блуканнем праўды (ці таго, што ў якасці праўды ўсталёўвае стваральнае ўяўленне). Бачыць адрозненне паміж фальсіфікатарам, які няправільна выкарыстоўвае сваю праграму, і чужаніцай, які выкарыстоўвае не сваю праграму. Гэсіёд, напрыклад, не быў фальсіфікатарам, калі вылоўліваў са сваёй галавы імёны дачок мора. Але ці застаецца скрозь чараду стагоддзяў нейкае ядро назапашаных фактаў, здольных скласці аб’ект сукупнага прагрэсу? Вызначэнне пазіцыі да таго ці іншага факта заўжды адбываецца ў межах пэўнай праграмы. Безумоўна, усё можа здарыцца, і, можа быць, некалі будзе адкрыта, што ўсе грэцкія тэксты плён чыстай містыфікацыі, скляпанай эрудытамі XVI стагоддзя. Але такі гіпербалізаваны сумнеў (скіраваны ў Фарысона толькі ў адным напрамку), такая ніколі не выключаная магчымасць памылкі рэч іншая: беспадстаўны скептыцызм не варта блытаць з непасрэдным прызнаннем, якое ніводная праграма сама ў сабе не прадугледжвае. Вунь усяго паўтара стагоддзя назад усе верылі ў Патоп, а пятнаццаць стагоддзяў назад у міфы. Ясна, што існаванне ці неіснаванне Тэсея і газавых камераў мае ў пэўным пункце прасторы і часу матэрыяльную рэальнасць, якая нічым не абавязаная нашаму ўяўленню. Але такая рэальнасць ці нерэаль- насць можа заўважацца ці не прызнавацца, інтэрпрэтавацца тым або іншым чынам толькі згодна з праграмай, якая дзейнічае на дадзены момант. Падобнае адбываецца і з самімі праграмамі: ніякая новая «добрая» праграма не ўзнікае нейкім натуральным чынам. Няма праўды рэчаў і няма праўды, якая была б іманентная нам. Каб абвергнуць міф ці Патоп, не дастаткова глыбейшых даследаванняў ці лепшых метадаў: трэба замяніць праграму; тое, што пабудавана не так, не перабудоўваюць проста пераязджаюць на іншае месца. Бо matter of facts * пазнавальная толькі ў пэўнай інтэрнрэтацыі. Я не хачу сказаць, што фактаў не існуе: матэрыяльнасць існуе самым сапраўдным чынам, яна праяўляецца ў дзеянні, але, як казаў велешаноўны Дунс Скот, яна ёсць дзеянне, якое ні пра што не сведчыць. Матэрыяльнасць газавых камераў не цягне за сабой магчымасці пра іх ведаць. Маючы кожная выразныя адрозненні, matter of facts і інтэрпрэтацыя заўсёды для нас узаемазвязаныя як на тых рэферэндумах, калі дэ Голь нрасіў французаў даць адзін адказ на два выразна акрэсленыя пытанні. Іначай кажучы, да аблудаў а-ля Фарысон ці а-ля Каркапіна ў межах адной пэўнай праграмы і ў дачыненні да яе дадаецца яшчэ і блуканне ўсіх нраграмаў увогуле: адрозніць асобныя ўяўленні ад Уяўлення няможна. Як кажа Хайдэгер у Holzwege, «знаходжанне бытавання ў стане чакання можа быць або яго адмаўленнем (непрызнаннем), або толькі ўтоенасцю», аблудаю ці блуканнем; «мы ніколі з непасрэднай упэўненасцю не ведаем, ці адно гэта, ці другое». Вядома, як Хайдэгеру ўдалося ўнушыць нашаму стагоддзю думку, што ўсе бытаванні знаходзяцца ў стане чакання; яны ўзнікаюць толькі ў адным прагале, у адной прасецы, і кожны раз мы мяркуем, што гэтая прасека не мае межаў: усякае бытаванне існуе для нас толькі ў рэжыме «само сабой зразумела», Мы можам успрымаць гэтую прасеку як усю паўнату, казаць, што вакол няма ніякага лесу, што па-за тым, што стварае нашае ўяўленне, не існуе больш нічога, што нашыя праграмы не толькі не абмежаваныя, але і з’яўляюццададаткамі, якімі мы дапаўняем быццё. Але Хайдэгер думае наадварот, што прасека не ўсё, так што ўрэшце дасягае самае глыбіні праўды, і часам праўды даволі збітай, якая пакідае ў задуменні гісторыкаў, дый не іх адных («спосаб, з дапамогай * Англ. тут: сутнасць фактаў. якога праўда праяўляе сваю прысутнасць, ёсць усталяванне дзяржавы»). Такое ўражанне, што крыху гістарычнай і сацыялагічнай крытыкі лепш, чым шмат онталогіі. Фальсіфікатар гэта рыбка, якая з прычыны характару анынулася не ў тым слоіку; яго навуковае ўяўленне прытрымліваецца методыкі, якая ўжо не ўваходзіць у рамкі праграмы. Я ахвотна веру, што гэтая праграма часта і нават заўжды настолькі ж уяўная, як і праграма фальсіфікатара. Але, як мы бачым, існуе ўяўленне двух тыпаў, адно з якіх усталёўвае праграмы, а другое служыць для іх выканання. Другі тып гэта шырока вядомая псіхалагічная здольнасць, і ён з’яўляецца інтрагістарычным. Што да першага, прадстаўленага стваральным уяўленнем, то ён не ёсць нейкі дар уяўлення, які належыць асобным індывідуумам,гэта свайго роду аб’ектыўны розум, да якога індывідуумы далучаюцца і ў якім сацыялізуюцца. Такое ўяўленне стварае сценкі слоіка-сценкі ўяўныя і адвольныя, бо на працягу стагоддзяў узводзіліся і будуць узводзіцца яшчэ тысячы розных сценак. А значыць, яно не трансгістарычнае, а хутчэй інтэргістарычнае. Усё гэта пазбаўляе нас магчымасці ііравесці радыкальнае адрозненне паміж стварэннямі культуры, якія прэтэндуюць на сапраўднасць, і чыстымі прадуктамі ўяўлення. Да гэтага мы яшчэ вернемся, а пакуль сфармулюем кароткі эпілог асноўнага сюжэта. Гістарычная навука ў тым выглядзе, у якім яе задумалі мысляры новага часу, нарадзілася не дзякуючы ўменню адрозніваць першасныя крыніцы ад другасных (гэтае ўменне існавала даўно, але яно не панацэя), а таму, што было праведзенае адрозненне паміж крыніцамі і рэальнасцю, гісторыкамі і самімі гістарычнымі фактамі. Аднак пасля Паўсанія іх яшчэ блыталі ўсё больш і больш аж да самага Басюэ, які імкнуўся вызначыць часавую паралельнасць жыцця і дзейнасці Авімэлеха і Геркулеса, бо паўтараў тое, што ўжо некалі было сказана Эўсэбіем у яго Хроніцы. I на гэтай новай манеры верыць у міфы мы скончым. Узаемаадносіны паміж гісторыяй як навукай і тым, што доўга называлася граматыкай, або філалогіяй,няпростыя. Гісторыя хоча ведаць «тое, што сапраўды адбылося», u«.v eigentlich geschehen ist2m (як казаў Ранке), тады як філалогія з’яўляецца думкай нра думку, веданнем вядомага, Erkenntnis des Erkannten20' (як казаў Бёкх). Часцяком веданне пра тое, што адбылося,гэта ўсяго толькі сро- дак растлумачыць пэўны класічны тэкст, той высакародны аб’ект, для якога гісторыя служыць толькі як даведачны матэрыял: прыкладам тут можа быць выкарыстанне гісторыі Рымскай рэспублікі дзеля лепшага разумення твораў Цыцэрона. Але найчасцей два гэтыя аб’екты змешваюцца: тое, што даўней называлі «літаратурнай гісторыяй» (ці то гісторыяй, спазнаванай праз літаратуру) і што сёння называецца гуманістыкай, разглядае Цыцэрона скрозь прызму падзеяў апошняга стагоддзя Рымскай рэспублікі, а гісторыю гэтага стагоддзя -скрозь прызму тых шматлікіх дэталяў, што змешчаныя ў Цыцэронавых творах202. Што да адваротнай пазіцыі, то яна нашмат радзейшая, але існуе таксама. Яна заключаецца ў выкарыстанні тэксту дзеля ілюстрацыі рэаліяў, на якія ён спасылаецца і якія застаюцца для гісторыка-філолага асноўнаю мэтай даследавання. Такою была пазіцыя Страбона: вядома, з якою сляпой любоўю Страбон, наследуючы свайму настаўніку Хрысіпу, ставіўся да Гамера,уся кн. VIII яго Геаграфіі, дзе робіцца апісанне Грэцыі, прысвечаная перадусім ідэнтыфікацыі назваў мясцін, што згадваюцца ў Гамера. Што было найпершай задачай Страбона дазволіць лепш разумець гамераўскі тэкст ці, наадварот, узвысіць годнасць размаітых селішчаў праз тое, што яны згадваюцца ў Гамера? Адзіна правільным будзе сцвярджальны адказ на другую частку пытання, бо іначай абсалютна незразумела гучала б наступная фраза: «Даволі цяжка дакладна сказаць, дзе знаходзяцца Рыпэя, Стратыя і адкрытая вятрам Эніснэя, пра якія гаворыць Паэт, але нават калі б яньі былі знойдзеныя, гэта нічому не паслужыла б, бо ў гэтых мясцінах сёння ніхто не жыве»203. Але існуе таксама і трэцяя, вельмі распаўсюджаная пазіцыя, калі не праводзіцца адрознення нават паміж рэальнасцю і тэкстам, які пра яе апавядае. Такою была пазіцыя Эўсэбія, праз якога міфічная гісторыя ў тым выглядзе, у якім мы знаходзім яе ў Паўсанія, дайшла аж да Басюэ. Гэта не значыць, што Эўсэбій быў няздольны адрозніць падзею ад тэксту! Але для яго крыніца сама была часткай гісторыі: быць гісторыкам азначала пераказваць гісторыю, а таксама пераказваць гісторыкаў. А хіба большасць нашых філосафаў і псіхааналітыкаў робяць нешта іншае кожны ў сваёй галіне? Быць філосафам часцей за ўсё азначае быць гісторыкам філасофіі; ведаць філасофію значыць ведаць roe, што розныя філосафы меркавалі, што ведаюць. Ведаць, што такое Эдыпаў комплекс, азначае перадусім ведаць ці каментаваць тое, што пра яго казаў Фройд. Калі быць цалкам дакладным, трэба сказаць, што пры такім неадрозненні паміж кнігай і разгляданым у ёй аб’ектам націск можа часам рабіцца на аб’екце, а часам на кнізе. У першым выпадку прыкладам можа служыць усякі тэкст, сэнс якога маецца на мэце выкрыць ці які сам штось выкрывае: каментаваць Арыстоцеля або Маркса, паглыбляць тэкст, дапускаць наяўнасць у ім новых лагічных сувязяў, загадзя прадчуваць магчымасць больш разумнай і больш актуальнай інтэрпрэтацыі значыць дапускаць, што тэкст мае глыбіню і кагерэнтнасць самой рэальнасці. Зыходзячы з гэтага, паглыбляць тэкст будзе тым самым, што паглыбляць рэальнасць204; тэкст лічыцца даследаваным глыбока, калі яго немагчыма даследаваць глыбей за сказанае яго аўтарам, а значыць тое, што капаецца глыбей, зблытваецца ўжо з самім разгляданым у тэксце аб’ектам.