КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Усё гэта не можа не адбівацца на сучасным стане гістарычных даследаванняў. Вось ужо сорак ці восемдзесят гадоў найноўшыя гістарыяграфічныя метады маюць у якасці імпліцытнай праграмы думку, што пісаць гісторыю азначае пісаць гісторыю грамадства. У тое, што існуе чалавечая натура, практычна ўжо не вераць, а думку, што існуе нейкая праўда рэчаў, пакідаюць філосафам ад палітыкі, затое вераць у грамадства, і гэта дазваляе браць пад увагу ўсю прастору, пачынаючы ад так званай эканомікі і сканчваючы тым, што можна пазначыць пад этыкеткаю ідэалогіі. Але што тады рабіць з усім астатнім? Што рабіць з міфамі, рэлігіямі (калі яны маюць ужо не толькі ідэалагічную функцыю), з усякай іншай лухтой, ці, прасцей кажучы,з мастацтвам і навукай? Ды ўсё проста: або гісторыя літаратуры (калі ўзяць яе ў якасці прыкладу) будзе прывязаная да грамадскай гісторыі, або, калі яна не хоча ці не можа быць прывязаная, яна проста не будзе гісторыяй і пра яе існаванне забудуць яе накінуць такой спецыфічнай катэгорьіі даследчыкаў, як гісторыкі літаратуры, якія і гісторыкамі называюцца чыста намінальна. Большая частка культурнага і сацыяльнага жыцця застаецца, такім чынам, па-за полем гістарыяграфіі, наваг не падзееапісальнай. Калі ж зрабіць спробу ўлічыць і гэтую большую частку каб нарэшце адкрыць тыя ляды, якія Люсьен Фэбр прадвызначыў як будучую кар’еру перадавой гістарыяграфіі,раптам становіцца ясным, што зрабіць гэта можна, толькі выракшыся ўсякіх, малых ці вялікіх, праяваў рацыяналізму, каб уся гэтая процьма ўяўленняў не магла больш менавацца ані праўдзівай, ані, у такой самай ступені, непраўдзівай. Але ў выпадку, калі такую тэорыю, у якой вераванні.будуць ужо не праўдзівыя і не непраўдзівыя, выпрацаваць удасца, дык давядзецца, як бы рыкашэтам, і такія меркаваныя рацыянальнымі сферы, як грамадска-эканамічная гісторыя, таксама ўспрымаць не як праўдзівыя і не як непраўдзі- выя: іх ужо не будзе апраўдваць нейкая схема, што ўзводзіць іхнія прычыны ў ранг рацыі. Згодна з такой стратэгіяй усеагульнага ахопу, нам трэба паставіць крыж на ўсім, што так займала нас некалькі апошніх дзесяцігоддзяў: на гуманітарных навуках, марксізме, сацыялогіі ведаў. Палітычная гісторыя, напрыклад,гэта, безумоўна, гісторыя дваццаці ці пяцідзесяці мільёнаў французаў, хоць, з іншага боку, будучы нават чыста падзееапісальнай і толькі на кароткі час актуальнай, яна праз гэта не такая ўжо анекдатычная: вялікія спрадвечныя рэаліі Кіраванне, Панаванне, Улада, Дзяржава не могуць тлумачыць увесь дробны пыл падзейных дэталяў, што ў ёй прысутнічае; гэтыя высакародныя строі усяго толькі рацыяналісцкія абстракцыі, у якія прыбіраюцца пэўныя праграмы, чыя разнастайнасць таемным для нас чынам неверагодная: у Вечнай палітыцы ад Людавіка XIV да нашых дзён адбылося столькі ж змяненняў, колькі ў рэаліях эканамічных, і гэта ясна зазначае наяўнасць тае праграмы, якая якраз і дазваляе тлумачыць, адкуль бярэцца ўвесь гэты пыл замірэнняў і бітваў і адкуль да іх такая цікавасць. Тое самае можна сказаць і пра гісторыю літаратуры; суадносіць яе з грамадствам яшчэ ніхто не браўся, і такое мерапрыемства было б, мусіць, не столькі памылковым, як бессэнсоўным; гістарьічнасць гісторыі літаратуры не ў гэтым яна заключаецца ў агромністых несвядомых зменах, якія на працягу трох апошніх стагоддзяў закранулі тое, што ўвесь гэты час называлі такімі падманнымі словамі, як літаратура, прыгожае, густ, мастацтва; змяніліся не толькі дачыненні «літаратуры» з «грамадствам» у саміх сабе змяніліся і Прыгожае, і Мастацтва. Так-так, у сваім асяродку гэтыя рэаліі не маюць нічога падобнага да нейкага інварыянта, які можна было б пакінуць філосафам гэты асяродак гістарычны, а не філасафічны; асяродка няма. А ўжо вытворчыя адносіны і сілы... Ну, дапусцім, яны вызначаюць усё астатняе (хоць гэты выраз не столькі памылковы, як пустаслоўны: так званае «астатняе» само элемент гэтых адносінаў і сілаў, што яго вызначаюць; але не будзем пра гэта), але ж вытворчасць і яе адносіны таксама не абы-якія, яны не выходзяць самі з сябе: яны вызначаюцца зменлівым чынам усёю цэласцю гісторыі ў яе розныя моманты, яны ўпісваюцца ў праграмы, якія яшчэ заўжды застаецца праблемай высветліць. Гэта прыкладна можна параўнаць з тым, як на адной тэрыторыі, валодаючы аднолькавымі рэсурсамі, дзве блізкія разнавіднасці аднаго віду жывёлаў вядуць настолькі розныя лады жыцця, што адна разнавіднасць насякомаедная, а другая драпежная. Вышэй мы казалі, што не бачыцца, якія паводзіны не з’яўляюцца па-свойму адвольнымі, але гэта тое самае, што сказаць, што ўсякія паводзіны аднолькава ірацыянальныя. Як напісаў Рамсэй МакМалэн у Past and Present (1980): «Той інтэрас, які мы надаем сёння ірацыянальнаму, мусіць урэшце прывесці да значнай змены ў прыродзе гістарыяграфіі, якая хоча лічыць сябе сур’ёзнай». У працэсе напісання кнігі мы спрабавалі ўвесь час падтрымліваць нашую інтрыгу, змясціўшы ўвесь акцэнт на ірацыяналістычную гіпотэзу і не надаючы ніякага значэння прарыву розуму, натуральнаму пазнанню, узаемадачыненню ідэяў і грамадства. Нашая гіпотэза можа быць сфармуляваная і такім чынам: у кожны дадзены момант па-за ўзведзенымі ўяўленнем палацамі не існуе і не дзейнічае нічога (калі не казаць пра паўіснаванне «матэрыяльных» рэаліяў, іншымі словамі -тых рэаліяў, чыё існаванне яшчэ не ўсведамляецца і не набыло сваёй формы215, як тыя незадзейнічаныя набоі для феерверку ці складаваныя вайсковыя снарады). Такія палацы не ўзводзяцца ў паветры яны ёсць адзінае магчымае быць занятым паветра, яны прымушаюць узнікнуць кожны сваё паветра пры сваім узвядзенні; вакол іх няма нейкай стрымліванай адваротнапалярнасці, якая імкнулася б у іх трапіць. Такім чынам, існуе толькі тое, што стварыла ўяўленне, якое іірымусіла ўзнікнуць палац. Гэтыя своеасаблівыя прасекі, што прасякаюць нішто, занятыя інтарэсамі сацыяльнымі, эканамічнымі, сімвалічнымі і якімі заўгодна іншымі; свет нашай гіпотэзы будзе вызначацца такой самай няўмольнасцю, як і той, што мы ведаем; яго інтарэсы не трансгістарычныя: яны такія, якімі могуць быць, зыходзячы з тых магчымасцяў, што дае кожны палац; яны гэта сам палац пад іншым імём. Калі ж у пэўны момант шматкутнік прычынаў відазмяняецца, палац (які ёсць сам гэты шматкутнік, зноў-такі пад іншым імём) будзе заменены іншым палацам, які створыць іншую прастору; пры такой частковай ці поўнай замене можа верагодна адбыцца ўсведамленне віртуальных рэаліяў, якія дагэтуль заставаліся чыста матэрыяльнымі,але калі такое ўсведамленне і адбываецца, дык выклікаецца яно шчаслівым збегам абставінаў, а не нейкай трьівала прысутнаю неабходнасцю. Нарэшце, ніякі з такіх палацаў не з’яўляецца творам прыхільніка функцыянальнай архітэктуры, ці, лепей сказаць, што самым зменлівым паняццем, якое будуць мець архітэктары, змяняючыся адзін за адным, будзе паняцце рацыянальнага, і не будзе нічога болей трывалага за ілюзію, дзякуючы якой кожны палац будзе ўспрымацца як тоесны рэальнасці, бо кожны наяўны стан рэчаў будзе лічыцца за праўду рэчаў. Дзякуючы ілюзіі праўды, будзе лічыцца, што кожны палац размяшчаецца ў межах розуму. Hi з чым не параўнаюцца тыя ўпэўненасць і зацятасць, з якімі мы безупынна адкрываем у тым, што ёсць нішто, яго ўсё новыя неабсяжныя абшары. Супрацьпастаўленне праўды і аблуды не адпавядае маштабу гэтага феномена: яно яго значна звужае; супрацьпастаўленне рацыі і міфа вытрымлівае патрэбны маштаб не больш: міф тут паўстае не як сутнасць, а як нейкая складская камора216; а рацыя, у сваю чаргу, раскудзельваецца на тысячу дробных і адвольных рацыянальнасцяў. Гэтага феномена не відаць, пакуль не праводзіцца супрацьпастаўленне паміж праўдай і выдумкай (фікцыяй), якое не паўстае як нешта другаснае і гістарычнае; не ў меншай ступені гэта тычыцца і адрознівання ўяўнага і рэальнага. Менш абсалютызаваныя канцэпцыі праўды, як простай рэгуляцыйнай ідэі, ідэалу даследавання, не могуць служыць апраўданнем таму размаху, які прымаюць нашыя палацы ўяўлення, якія валодаюць спантаннасцю натуральных утварэнняў і, верагодна, не з’яўляюцца ні сапраўднымі, ні несапраўднымі. Гэтаксама яны і не функцыянальныя, і не ўсе прыгожыя; яны валодаюць, прынамсі, адною вартасцю, якую згадваюць занадта рэдка і пра якую мы гаворым, калі не ўмеем дакладна выказаць, у чым цікавасць той або іншай рэчы, а яны цікавыя. Бо яны складаныя. Некаторыя з такіх палацаў прэтэндуюць на тое, быццам адпавядаюць пэўнай мадэлі практычнай праўды і ажыццяўляюць сапраўдную палітыку, сапраўдную мараль... Яны былі б несапраўдныя, калі б мараль існавала, а імітацыя не ўдалася. Калі ж мадэлі ўвогуле няма, яны не больш несапраўдныя, чым сапраўдныя. Некаторыя іншыя палацы з’яўляюцца тэарэтычнымі збудаваннямі, якія прэтэндуюць на тое, быццам яны адлюстроўваюць праўду рэчаў, але гэтая так званая праўда усяго толькі асвятленне, якое мы адвольна скіроўваем на рэчы; іхняя праграма праўды вартая не больш і не менш за любую іншую. Зрэшты, праўда гэта найменшае, што турбуе гэтыя тэорыі, якія заяўляюць, быццам самі да яе належаць: іх не палохае нават самая ня- стрымная гульня ўяўлення; іх магутны прарыў ідзе не ў напрамку праўдзівага, а ў напрамку пашырэння. Яны вызначаюцца такімі самымі арганізацыйнымі ўласцівасцямі, як тварэнні прыроды; дрэва ні сапраўднае, ні несапраўднае: яно складанае. Усе гэтыя палацы культуры валодаюць карыснаю для «грамадства» функцыяй не ў большай ступені, чым жывыя віды, з якіх складаецца прырода, з’яўляюцца карыснымі для прыроды; тое, што мянуюць грамадствам, уяўляе сабой, зрэшты, нішто іншае, як слабаструктурную сукупнасць такіх культурных палацаў (менавіта таму, скажам, буржуазія ў роўнай ступені добра прыстасоўваецца, трапляючы ў адну кампанію і з Асветай, і з пурытанскай пабожнасцю). Бясформная агрэгатная сукупнасць, якая ў той жа час характарызуецца хуткім сваім разрастаннем. Выдатны прыкладтакога разрастання культуры гульня міфаўтваральнага ўяўлення. Разрастанне, якое ўвесь час з’яўляецца выклікам для нашых рацыяналістычных установак; ім увесь час даводзіцца як мага дакладней падстрыгаць гэтыя вырасты, настолькі ж нічым не матываваныя, як і парасткі расліннасці. Прывядзенне гульні ўяўлення да нейкай адной роўніцы ажыццяўляецца разнастайнымі спосабамі, агульным для якіх з’яўляецца тое, што яны эгацэнтрычныя, бо кожная эпоха лічыць сябе за цэнтр культуры.