КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
14. Інфарматары («экзэгеты»), якіх Паўсаній згадвае разоў дваццаць, не ўсе былі вуснымі суразмоўцамі нашага аўтара: «экзэгетамі» Паўсаній называе і свае пісьмовыя крыніцы (Ernst Meyer, с. 37, які цытуе з I, 42, 4). Пра гэтых экзэгетаў гл. таксама: W. Kroll, Studien zum Verstandnis des romischen Literatur, Stuttgart, Metzler, 1924, p. 313. Гл. заўвагу 159. 15. Huppert, p. 36. 16. Фуцыдыд, I, 20-22. 17. Momigliano, Studies in Historiography, p. 24. 18. Фуцыдыд, I, 20, 2. 19. Паўсаній, VIII, 8, 3; Герадот, VII, 152, 3. Гл. Kurt Latte y «Histoire et Historiens de I’Antiquite», p. 11 (Entretiens sur PAntiquite classique, Fondation Hardt, IV, 1956): y III, 9, 2 Герадот паведамляе дзве версіі, і хоць у другую сам практычна не верыць, «але пра яе кажа, бо пра яе кажуць» тое, пра што кажуць, пэўным чынам ужо існуе. 20. Momigliano, Essays in Ancient and Modern Historiography, p. 145; Studies in Historiography, p. 217. 21. Наконт гэтага выказавання Рэнана гл. заўвагу 13. Слынныя тэксты, якія цытуюцца ў Аўгусцейшай гісторыі, з’яўляюцца, як вядома, падробкамі; але гэта ўсяго толькі наследаванне таму густу да ўсяго слыннага і цікавага, якім характарызавалася эпоха эліністычнай і рымскай Антычнасці. Так, напрыклад, Свэтоній ці Дыяген Лаэрцкі цытуюць лісты імператара Аўгуста ці запавет таго ці іншага філосафа не дзеля таго, каб пацвердзіць гэтым пэўны факт, а проста каб паказаць цікавы і рэдкі тэкст; дакумент з’яўляецца тут самамэтаю, а не сродкам, і аўтары не робяць з яго ніякай высновы і не выкарыстоўваюць у якасці аргумента ці сведчання. Пра тое, як у De Ahstinentia цытуецца Парфірый гл. W. Potscher, Theophrastos, Peri Euseheias, Leyde, Brill, 1964, p. 12 i 120; гл. i Дыядора, II, 55-60, які цытуе або перадае сваімі словамі Іамбуласа. Гл. таксама Р. Hadot, Porphyreet Pictorinus, Paris, Etudes Augustiniennes, 1968, vol. I, p. 33. 22. Паўсаній, I, 3, 3. 23. Арыстоцель сумняецца ў гістарычнай рэальнасці Тэсея не больш за Фуцыдыда (II, 15); ён лічыць яго заснавальнікам афінскай дэмакратыі (Афінскае дзяржаваўтварэнне) і дае праўдападобнае тлумачэнне міфу аб дэпартацыі афінскіх юнакоў і дзяўчат на Крыт дзеля ахвяравання іх Мінатаўру (Дзяржаваўтварэннеў бэатыйцаў, цытаванае ў Плутарха, Жыццеапісанне Тэсея, 16, 2). За чатыры стагоддзі да Паўсанія праўдападобнае тлумачэнне міфу пра Мінатаўра даваў і гісторык Філахор; ён сцвярджаў, нібыта, будучы на Крыце, пазнаёміўся там з паданнем (вусным ці запісаным, ён не ўдакладняе), згодна з якім прывезеныя юнакі і дзяўчаты не аддаваліся на з’ядзенне Мінатаўру, a прызначаліся ў якасці прызоў пераможцам у атлетычных спаборніцтвах; гэтыя спаборніцтвы выйграў адзін чалавек, якога за яго вялікую сілу і жорсткасць празвалі Таўрам (Быком) (цытуецца ў Плутарха, 16, 1). Паколькі ж гэты Таўр камандаваў Мінасавым войскам, дык ён і быў Мінасавым Таўрам, або Мінатаўрам. 24. Герадот, III, 122: «Першым сярод вядомых нам грэкаў, які завёў гаворку пра панаванне на моры, быў Палікрат, калі не казаць пра Мінаса Кноскага ці іншых (калі такія былі), што панавалі на моры яшчэ раней; але за часамі так званых чалавечых пакаленняў Палікрат быў першым». Ужо ў Іліядзе так званы гамераўскі рацыяналізм дазваляе багам умешвацца ў чалавечыя справы толькі там, дзе гаворка ідзе пра міфічныя пакаленні. 25. Паўсаній, VIII, 8, 3; для грэкаў праблемы міфа не існуе; ёсць толькі праблема неверагодных элементаў, што прысутнічаюць у міфе. Такая крытыка міфа пачынаецца з Гэкатэя Мілецкага (які ўжо тады пасмейваўся з недарэчных показак, якія расказвалі эліны); гл. у самога Паўсанія, III, 25, 5, Гэкатэеву крытыку міфа пра Цэрбера. 26. Н. Hitzig, «Zur Pausaniasfrage» у Festschrift desphilologischen Kranzchens in Zurich zu der in Zurich im Herbst 1887 tagenden 39. Versammlung deutscher Philologen und Schutmanner, p. 57. 27. Вось хоць бы адзін прыклад. Канстатаваўшы, што сем рымскіх цароў уладарылі разам на працягу двухсот сарака чатырох гадоў, і зазначыўшы, што такая вялікая працягласць уладарання не мае ва ўсёй сусветнай гісторыі ніводнага прыкладу, у сярэднім складаючы семнаццаць гадоў на адно цараванне, Ньютон замест таго, каб вывесці з гэтага, што храналогія Рымскага царства гэта чыстая легенда, прыходзіць усяго толькі да высновы, што яна памылковая, і, звёўшы яе да сямі разоў па семнаццаць, пераносіць такім чынам дату заснавання Рыма на 630-ы год да нашай эры. Гл. Isaac Newton, La Chronologic des anciens royaumes, traduite de I'anglois, Paris, 1728. МНОЖНАСЦЬ I АНАЛАПЧНАСЦЬ СВЕТАЎ ПРАЎДЫ 28. M. Nilsson, Geschichte der griech. Religion, 2' ed., vol. I, p. 14 et 371; A.D. Nock, Essays on Religion and the Ancient World, Oxford, Clarendon Press, 1972, vol. I, p. 261; я нават не ўпэўнены, ці трэба асобна вылучаць этыялагічныя міфы, бо вельмі мала грэцкіх міфаў даюць тлумачэнне тым ці іншым рэлігійным звычаям, і нават тыя, што такое тлумачэнне даюць, не столькі з’яўляюцца выдумкамі жрацоў з мэтаю заснавання пэўнага звычаю, колькі плёнам вынаходлівай фантазіі мясцовых жыхароў, якім карцела прыдумаць якое-небудзь раматычнае тлумачэнне мясцовай культурнай адметнасці, што выклікала цікавасць у падарожнікаў. Найбольш грунтоўным застаецца распрацаванае стоікамі трохпадзяленне, апісанае Варонам, які выдзяляў мясцовых багоў, культ якіх ажыццяўлялі жыхары таго ці іншага селішча, багоў паэтаў, ці то багоў міфалагічных, і багоў філосафаў (Р. Boyance, Etudes sur la religion romaine, Ecole franfaise de Rome, 1972, стар. 254). Пытанне аб узаемаадносінах паміж міфам, мясцовай адметнасцю і генеалогіяй у старажытную эпоху ўздымалася Вэрнанам (J.-P. Vemant, Les Origines de la pensee grecque, Paris, PUF, 1962, i Mythe et Pensee chez les Grecs, Paris, Maspero, 1965) i Фінлі (M.I. Finley, «Myth, Memory and History», y History and Theory, IV, 1965. p. 281302); мы толькі павярхоўна кранаемся гэтай праблемы міфалагічнай думкі, бо нашаю тэмай з’яўляецца яе ператварэнне ў эліністычную і рымскую эпоху, але мы згодны з тэорыяй гістарычнасці розуму, апісанай Вэрнанам (J.-P. Vernant, Religions, Histoires, Raisons, Paris, Payot, 1979, p. 97). 29. Адзін з безлічы прыкладаў, але вельмі прыгожы: Паўсаній, VII, 23; пра мясцовых эрудытаў: W. Kroll, Studien zum Verstiindnis..., 308. 30. A. van Gennep, Religions, Miers et Legendes, Paris, 1911, vol. Ill, p. 150; E. Male, L ’Art religieux du ХІІГ siecle en France, p. 269; L 'Art religieux de la fin du XVP siecle, p. 132, Paris, Armand Colin, 1948 i 1951. 31. Гл. Veyne, Le Pain et le Cirque, Paris, Seuil, 1976, p. 589. 32. Св. Аўгусцін не сумняваўся ў гістарычнасці Энэя, але пасля таго, як міфу давалася праўдападобная інтэрпрэтацыя, Энэй ужо нс быў сынам Вэнэры, гэтаксама як і Ромул сынам Марса (Божы горад, I, 4 і III, 2-6). Як мы ўбачым, Цыцэрон, Ціт Лівій і Дзяніс Галікарнаскі таксама не верылі ў боскас паходжанне Ромула. 33. Множнасць відаў веры рэч настолькі банальная, што доўга гаварыць пра гэта няма карысці; гл. J. Piaget, La Formaton du symbole chez I ’enfant, Paris, Delachaux et Niestle, 1939, p. 177; Alfred Schutz, Collected Papers, La Haye, Nijhoff, coil. «Phaenomenologica», 1960-1966, vol. 1, p. 232: «On multiple realities»; vol. 2, p. 135: «Don Quixote and the problem of reality»; Pierre Janet, De l’angoisse a I’extase, Paris, Alcan, 1926, vol. I, p. 244. He менш банальным з’яўляецца i тое, піто ў адносінах да адной і той самай рэчы існуе адразу некалькі праўдаў; дзеці адначасова ведаюць, і што цацкі ім прыносіць Калядны дзед, і што іх дораць бацькі. J. Piaget, Le Jugement et le Raisonnement chez Penfant, Paris, Delachaux et Niestle, 1945, p. 217, cf. 325: «У дзіцяці існуе адразу некалькі разнародных рэальнасцяў: гульня, рэальна назіранае, свет пачутага і распаведзенага і да т.п.; усе гэтыя рэальнасці між сабой у большай ці меншай ступені не звязаныя і адна ад адной не залежаць. Як толькі дзіцё пераходзіць са стану працы да стану гульні ці са стану падпарадкавання слову дарослага да стану асабістага назірання, яго меркаванні могуць мяняцца самым своеасаблівым спосабам». М. Nilsson, Geschichte dergriech. Religion, vol. I, p. 50: «Купаючыся ў рачулцы, пакрытай дробным зыбкімі хвалькамі, трынаццацігадовае дзіця кажа: «Рэчка хмурыць бровы»; калі гэты выраз успрыняць даслоўна, ён будзе міфам; разам з тым, дзіцё не менш цвёрда ведае, што рэчка-гэта вада, што з яе можна папіць і г.д. Гэтаксама й дзікун можа бачыць паўсюль адухоўленую прыроду, ён можа надзяляць дрэва сілаю, якая здольна адчуваць і дзейнічаць і якую ён павінен задобрываць ці шанаваць; але другі раз ён спакойна ссячэ такое самае дрэва на будаўнічы матэрыял ці на дровы». Гл. таксама Max Weber, Wirtschaft und Gesellschaft, Tubingen, Mohr, 1976, vol. I, p. 245. Wolfgang Leonard, Die Revolution entlasst ihre Kinder, Frankfurt, Ullstein Biicher, 1955, p. 58 (Аўтар урыўка дзевятнаццацігадовы камсамолец часоў Вялікай Чысткі 1937 г.): «Арыштавалі маю маці, я бачыў, як арыштоўвалі маіх выкладчыкаў, маіх сяброў, і я, вядома, даўно заўважыў, што савецкая рэальнасць зусім не адпавядае таму, як яе паказваюць у Праўдзе. Але я неяк раздзяляў гэтыя рэчы, як і аддзяляў уласныя адчуванні і перажыванні ад прынцыповых палітычных перакананняў. Было як бы адначасова два планы: адзін тычыўся штодзённых падзеяў, ці майго ўласнага досведу (на які я нярэдка глядзеў з крытычнага пункту погляду), а другі Генеральнай лініі партыі, якую я, нягледзячы на пэўнае няўтульнае пачуццё, па-ранейшаму лічыў правільнай, прынамсі ў яе аснове. Я думаю, такая раздвоенасць знаёмая шмат каму з камсамольцаў». Таму не павінна ўзнікаць уражання, што міф лічылі за гісторыю і што паміж гісторыяй і легендай ужо не бачылі ніякай розніцы; хутчэй можна меркаваць, што ў міф верылі гэтаксама, як і ў гісторыю, але не ставілі яго на яе месца, дый верылі не на тых самых умовах. Бо і дзеці не патрабуюць ад сваіх бацькоў, каб яны ўмелі лётаць, знаходзіцца адначасова ў некалькіх месцах і рабіцца нябачнымі: шмат у што верачы, дзеці ўсё-ткі не такія наіўныя. «Жыхары племя цэтанг-мой у Індакітаі, якія прызнаюць магчымасць чалавека адмаўляцца ад свайго чалавечага ўвасаблення і станавіцца дзіком, тым не менш, рэагуюць па-рознаму ў залежнасці ад таго, маюць яну справу з сапраўдным дзіком ці з дзіком намінальным» (G. Deveureux, Ethnopsychanalyse complementariste, Paris, Flammarion, 1972, p. 101). «Нягледзячы на вусныя паданні, міф рэдка ўспрымаюць у такім самым сэнсе, як успрымаюць імперычную праўду; шырока распаўсюджаныя ў свеце вучэнні пра неўміручасць душы амаль ніяк не паўплывалі на натуральнае пачуццё чалавека ў яго стаўленні да смерці» (G. Santayana, The Life of Reason, III, Reason in thy Religion, New York, 1905, p. 52). Такім чынам, спосабаў верыць ці, лепей сказаць, рэжымаў праўды адной і той самай рэчы існуе вельмі шмат.