КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ЗА ЎСЯКАЙ САЦЫЯЛОГІЯЙ ПЭЎНАЯ ПРАГРАМА ПРАЎДЫ 94. Паўсаній, VII, 2, 6-7. 95. Пра ўласцівасці ўяўлення гл. цудоўны другі раздзел у: Bergson, Deux sources de la morale et de la religion. Paris, PUF, 1932, p. Ill, 124, 204. 96. Fontenelle, De I’origine des fables in: (Euvres diverses, Amsterdam, 1742, p. 481-500. Погляды Фантэнэля застаюцца цалкам арыгінальнымі і нспадобнымі ні на што ў Вальтэра, ні на ідэі XX стагоддзя: на яго думку, міф не кажа ні пра што і дзеля нічога. Паводле Фантэнэля, міф не хавае ў сабе ніякай праўды, але і гульні ўяўлення ў ім таксама няма усё тлумачыцца збегам шматлікіх дробных недарэчнасцяў: невунтва, захаплення, аматарства баяпь байкі, аўтарскай прагі выылучыцца, патурання чужой цікаўнасці і да т.п. He існуе і падзелу на два лагеры лагер ашуканцаў і лагер наіўнякоў: кожны чалавек сам сабе ашуканец. Чалавек створаны з дробных «недарэчнасцяў»: ніякіх высокіх матэрыяўтут няма. 97. Гэтае слова пераходзіць ад Герадота, I, 60 і II, 45 да Страбона і Паўсанія, IX, 31,7, VIII, 29, 3 і VIII, 8, 3. Сустракаецца яно і ў Дзяніса (Галікарнаскага). 98. Страбон, I, 1,8, С. 6. 99. Гэтае слова пераходзіць ад Фуцыдыда, I. 21, да Страбона, цытаванага ў папярэдняй заўв., да Плутарха (заўв. 3) і Філастрата (заўв. 124). Гл. таксама ў Ісакрата, Панегірык Афінам, 28. Паводле Мэнандра Рытара, міфод гэта тэрмін, што супрацьпастаўляецца звычайнай чалавечай гісторыі, якая «больш вартая веры» (р. 359, 9 Spengel). 100. Цыцэрон, Пра дзяржаву, II, 10, 18: minus eruditis hominum saeculis, ut fingendi proclivis esset ratio, cum imperiti facile ad credendum impellerentur. 101. Сэнэка, De constantia sapientis, II, 2. 102. Фуцыдыд, I, 21, 1. Што пярэчыць выказванню Ісакрата, Панегір., 30: чым большая колькаець людзей на працягу стагоддзяў перадавала тос ці іншае паданне, тым больш такая векавая ўзаемазгода пацвярджае яго праўдзіваець. 103. Арыген, Супраць Цэльса, I, 42 (Patrologia Graeca, XI, 738); Арыгсн дадае: «Каб быць дакладным і не даць сабе падмануцца, пры чытанні гістарычных кнігаў трэба адрозніваць: падзеі аўтэнтычныя, з якімі можна смела пагадзіцца, падзеі, апісаныя ў пераносным сэнсе, у якіх трэба расшыфроўваць таемны алегарычны сэнс, і нарэшце падзеі, не вартыя веры, прыдуманыя дзеля прыўкрасы» (тут тэкст неадназначны, некаторыя чытаюць: «прыдуманыя, каб каму-небудзь палесціць»), Аб антычнай праблеме, звязанай з гісторыяй і эмпірыстыкай, гл. цікавыя старонкі ў Галена: De optima secta ad Thrasybulum, раздз. 14—15 (I, 149 Kiihn). Адносна гістарычнасці Траянскай вайны мы падзяляем скептыцызм Фінлі: Journal of Hellenic Studies, 1964, p. 1-9. 104. G. Granger, La Theorie aristotelicienne de la science, Paris, Armand Colin, 1976, p. 374. 105. Платон, Дзяржава, 377 D. 106. Дзяржава, 378 D i 382 D. Наконт пераноснага i алегарычнага сэнсу гл. у Арыгена, цыт. у заўв. 103. Супраць непрыстойнасцяў, якія прыпісваліся багам, выступаў яшчэ Ксэнафан; гл. таксама: Ісакрат, Бусірыс, 38. 107. Фэдон, 61 В. Такія паэтычныя міфы могуць быць і праўдзівымі (Фэдр, 259 C-D; Законы, 682 А). 108. Страбон, I, 1, 10, С. 6-7; I, 2, 3, С. 15. Працытуем таксама надзвычай цікавы ўрывак з Арыстоцелевай Метафізікі, 1074 В 1: «Паданне, якое дайшло да нас з самай сівой даўніны і было перададзена наступным стагоддзям у выглядзе міфа, паведамляе, што багі гэта зоркі (...); усё астатняе таксама ў міфічнай форме дадалося да гэтага падання пазней у мэтах лепшага пераканання натоўпу і дзеля забеспячэння грамадскіх законаў і інтарэсаў; так багам была нададзена чалавечая форма (...); калі ж выдзеліць з апавядання яго першааснову і разглядаць толькі яе (...), мы заўважым, што яна і ёсць па-сапраўднаму дзівосна-боскім паданнем: у той час, як разнастайныя рамёствы, мастацтвы і філасофія ўжо шматкроць, мяркуючы па ўсім, праходзілі шлях ад найвышэйшага дасканалення да поўнага разбурэння, гэтыя веды заставаліся, так бы мовіць, рэліктамі старажытнай мудрасці, што захавалася аж да нашых дзён». Астральная рэлігія грэцкіх мысляроў, якая з’яўляецца для нас дзіўнай, выдатна апісаная ў П. Абанка (Р. Aubenque, Le probleme de I 'Eire chez Aristote, Paris, PUF, 1962, p. 335 s?). 109. Гл. заўв. 98. Арыстоцель належаў да першай школы і пагарджаў алегорыяй: «Міфалагічныя вычварнасці не заслутоўваюць таго, каб іх разглядаць сур’ёзна» (Метафізіка, В 4, 1000 A 19). 110. Гален, De placitis Hippocratis et Platonis, II, 3 (vol. V, p. 225 Kiihn), з улікам кантэксту. 111. Deplacitis, II, 3 (p. 222 Kiihn) наконт Другой Аналітыкі', наконт сілагізмаў і Хрысіпавай логікі гл. с. 224, дзе Гален супрацьпастаўляе, з аднаго боку, навуковую нагляднасць і, з другога, дыялектыку з яе топікай, рыторыку з яе штампамі і сафістыку з яе падманнаю гульнёй словаў. Сам Гален лічыць сябе за мысляра строгага і прагнага да неабвержна пабудаванага доказу (De libris propriis, 11; vol. XIX, p. 39 Kiihn), y медыцыне ён з’яўляецца прыхільнікам «грамічнай», ці то геаметрычнай нагляднасці, а не рытарычныхpisteis (Defcetuum formatione, 6; vol. IV, p. 695 KUhn); зрэшты, рытары таксама прыкідваліся, быццам карыстаюцца навуковай нагляднасцю (De praenotione ad Epigenem, 1; vol. XIV, p. 605). Праводзячы адрозненне паміж строгасцю думкі і красамоўствам, я раблю гэта дзеля вызначэння дзвюх розных пазіцыяў: я не ўжываю ў антычным сэнсе і з поўнай дакладнасцю тое, што тагачасныя філасофскія школы называлі нагляднасцю, дыялектыкай і рыторыкай; дарэчы, і рыторыка карысталася сілагізмамі ці, прынамсі, энтымэмамі, а даказальная нагляднасць, няхай нават сама таго не ведаючы, нярэдка бывала ў большай ступені дыялектычнай і нават рытарычнай, чым сапраўды нагляднай (Р. Hadot, «Philosophic, dialectique, rhetorique dans 1’Antiquite» y Stadia philosophica, XXXIX, 1980, p. 145). Мы разглядаем тут не столькі розныя метады пераканання, колькі рознае стаўленне да пераканання і праўды; у сувязі з гэтым цікава зазначыць, што Гален некаторыя спосабы пераканання цалкам не прызнае: ён не хоча верыць бяздоказна, «як вераць у законы Майсея й Хрыста» (Depulsuum differentiis, vol. VIII, p. 579, 657); не менш цікава зазначыць і тое, што ў стоікаў «аб’ектыўныя ўмовы пераканання блытаюцца з моцнай суб’ектыўнай перакананасцю» (Е. Brehier, Chrysippe et I ’Апсіеп Stoicisme, Paris, PUF, 1951, p. 63). 112. De placitis, VI, 8 (vol. V, p. 583 Kiihn). Наконт нагрувашчвання цытатаў ca славутых паэтаў ад Гамера да Эўрыпіда, якімі Хрысіп імкнуўся наглядна даказаць, што hegemonikon размяшчаецца ў сэрцы, а не ў галаве, гл. De placitis. III, 2 і 3 (р. 293 sq.). На думку Галена, Хрысіп уяўляў, што чым болын ён будзе цытаваць паэтаў у якасці сведкаў, тым больш ён будзе даказальны, што па сутнасці з’яўляецца прыёмам, выкарыстоўваным рытарамі (III, 3, р. 310). Чым самі стоікі маглі апраўдаць сваё выкарыстанне паэзіі і міфаў у якасці аўтарытэтных довадаў? Тым, іпто ў іх выказваецца нешта агульнапрынятае? Без ніякага сумнення, менавітатакі адказ яны і далі б; усе людзі чэрпаюць агульнапрынятыя паняцці з дадзеных агульнапрынятага сэнсу, усе вераць у рэальнасць багоў, у несмяротнасць душы і да т.п. (Brehier, Chrysippe, р. 65). Апроч міфаў і паэзіі, яшчэ адным сведчаннем агульнапрынятага сэнсу была этымалогія словаў (пра etymon як адначасова і першасны і сапраўдны сэнс слова гл. у Галена: vol. V, р. 227, 295). Доказамі былі таксама і прыказкі, і прымаўкі, і моўныя звароты. Але мы і тут разглядаем не столькі тое, што стоікі, на іх думку, рабілі, колькі тое, што яны рабілі, самі таго не ўсведамляючы. Як бы там ні было, у іх адначасова суіснавалі два погляды: згодна з першым, людзі ва ўсе часы маюць пэўныя агульнапрынятыя паняцці, якія з’яўляюцца ісціннымі, згодна з другім, ад паходжання людзі мелі больш высокія і богададзеныя веды аб праўдзе, чым маюць іх сёння; абодва гэтыя погляды, кепска стасуючыся між сабой, імкнуцца пацвердзіць тую загадкавую аўтарытэтнасць, якую стоікі надавалі міфічнаму, паэтычнаму і этымалагічнаму слову. Пра паэзію, якая нібыта валодае дарам казаць праўду, гл. Платон, Законы, 682 А. Паэзія гэта плён натхнення звонку, і кожны натхнёны тэкст (напрыклад, таго самага Платона) будзе з’яўляцца роднасным паэзіі, нават калі ён у прозе (811 С). Што да паэзіі, то яна роднасная міфу не таму, што паэты гавораць міфы, атаму, што і міф і паэзія з’яўляюцца непазбежна праўдзівымі і паходзяць, так бы мовіць, з боскага натхнення. Гэта дазваляе ўбачыць сапраўдную прычыну, з-за якой Эпікур абвяргаў паэзію: ён абвяргаў яе не за тое, што яна пісалася вершам, а не прозай, ні нават за міфічны, а значыць, на яго погляд, ілжывы змест большасці вершаў ён абваргаў паэзію як аўтарытэт, як нібыта крыніцу праўды, і абвяргаў яе на тых самых падставах і ў тым самым плане, што і міф. Гэтаксама ён абвяргаў і іншы спосаб нібыта пераканання, пра які мы ўжо казалі: рыторыку. 113. Такое пакланенне перад Гамерам і паэзіяй увогуле заслугоўвала б асобнага даследавання. Яно праіснавала аж да канца антычнай эпохі. У V ст. гэтаксама погляды падзяляліся адносна Вяргілія: адны лічылі яго звычайным паэтам, аўтарам твораў, заснаваных на мастацкай фантазіі, другія ж бачылі ў ім калодзезь навукі: самы драбнюткі верш якога прамаўляў праўду і заслугоўваў быць даследаваным да самых сваіх глыбіняў; гл. Макробій, Сатурналіі, I, 24 і III-V. Тут паўстае іншая праблема праблема меркаваных суадносінаў тэксту і яго рэфэрэнту. Погляды стоікаў на праўдзівасць паэзіі паказаныя ў М. Поленца (М. Pohlenz, Die Stoa, Gottingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 1978, vol. I, p. 183, 235) не так выразна, як усё астатняе ў кнізе. 114. Гален, De placitis, V, 7 (vol. V, р. 490 Kiihn). Пра Хрызіпа, Гамера і Галена гл. F. Buffiere, Les Mythes d'Homere et lapensee greeque, Paris, Les Belles Lettres, 1956, p. 274. 115. P. Aubenque, Leprohleme de I’Etre chez Aristote, p. 100. 116. Арыстоцель, Метафізіка, B 4, 1000 A 12. 117. Пра міф як аздабленне ці прыўкрасу дзеля засваення праўды гл.: Лукрэцый, I, 935; Арыстоцель, Метафізіка, 1074 В 1; Страбон, I, 6, 19, С. 27. Пра думку, што хлусіць ад пачатку немагчыма, гл. Р. Aubenque, Le prohleme de I’Etre chez Aristote, p. 72 i заўв. 3. 118. Тэма алегарычнага тлумачэння міфаў і асабліва твораў Гамера неабсяжная, яна мае вельмі багатую літаратуру, сярод якой перадусім згадаем грунтоўную працу Жана Пэпэна (Jean Pepin, Mythe et Allegoric, Paris, Les Belles Lettres, 1958). Алегарычнае тлумачэнне ўзнікла нашмат раней за стоікаў, з часам яно стала ўвогуле сапраўды народным (Дыядор, III, 62: фізічная інтэрпрэтацыя Дыяніса як увасаблення вінаграду; гл. Артэмідор, Тлумачэнне сноў, II, 37, р. 169, 24 Pack і IV, 47, р. 274, 21) і ўрэшце прывяло да алегарыстыкі біблейнай; таму абмяжуемся тым, што згадаем яшчэ Аб пячоры німфаў Парфірыя, Гамеравы алегорыі Геракліта, Кароткае апісанне грэцкай тэалогіі