КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Першы спосаб: міф праўдзівы. Ён ёсць алегарычнае люстра вечных праўдаў, якія ёсць праўдамі нашымі. Або ён ёсць люстра, у якім крыху сказіліся падзеі мінулага, а гэтыя падзеі падобныя да палітычных падзеяў нашай сучаснасці (міф гістарычны) ці засведчваюць паходжанне нашых сучасных палітычных асобаў (міф этыялагічны). Зводзячы міф да гісторыі ці да этыяў (aitia), грэкі ўрэшце прымеркавалі пачатак свету да часу, які папярэднічаў ім крыху больш за дзве тысячы гадоў. Спачатку ішоў міфічны пралог, за якім следавала гістарычнае мінулае даўжынёй прыкладна на тысячагоддзе. Бо яны ні на хвіліну не сумняваліся, што найстаражытнейшае чалавецтва, пра якое захаваўся ўспамін, было таксама і першым чалавецтвам, якое існавала; найстаражытнейшым, каго належала ведаць, быў заснавальнік; падобна да гэтага вызначаў сябе і адзін прадстаўнік высакароднага сямейства, які жыў у Францыі за старым рэжымам і запісаў у сваёй сямейнай хроніцы наступнае: «Заснавальнікам нашага роду быў Гардон Дэбюсі, які ў 931 годзе аддаў у дарунак зямлю абацтву ў Фла- віньі», бо сведчанне пра гэты дарунак было самым старым дакументам, які захоўваў ягоны архіў. Аднак некаторыя грэцкія мысляры меркавалі, што свет з яго жывёльнаю, чалавечаю і боскаю фаўнай быў нашмат старажытнейшы ці мо існаваў нават спрадвечна. Як было звесці гэтую бязмежную даўжыню да таго, што даступна нашаму розуму? Выйсце было знойдзенае ў веры ў праўду рэчаў і чалавека; станаўленне свету у яго вечным распачынанні ўсяго наноў, бо ўсё разбураецца перыядычнымі катастрофамі, і міфічны час усяго толькі апошні з такіх перыядаў: гэтаму вучыць Платон у кн. Ш Законаў; на працягу кожнага такога цыкла зноўку ўзнікаюць тыя самыя рэаліі і тыя самыя вынаходніцтвы накшталт таго корка, які прырода рэчаў увесь час выносіць на паверхню самых бурлівых водаў. У кн. Н Арыстоцелевай Палітыкі мы знаходзім уражвальны прыклад гэтай веры ў праўду гірыроды: «Ужо даўно, піша філосаф, палітычная тэорыя прызнала, што ў гарадах клас ваяроў павінен адрознівацца ад класа ратаяў», і звычай сумеснай трапезы (калі гараджане штодзённа елі ўсе разам і горад нагадваў карціну з манаскай ядальні) не менш старажытны, яго аўтарамі з’яўляюцца на Крыце Мінас, а ў Італіі Італ; «аднак, дадае Арыстоцель, будзе правільней меркаваць, што гэтыя звычаі, як і шматлікія іншыя, прыдумваліся і ўводзіліся на працягу стагоддзяў вялікую, а яшчэ дакладней незлічоную колькасць разоў». Гэтыя апошнія словы трэба ўспрымаць менавіта ў тым сэнсе, які ў іх закладзены: Арыстоцель верыць у вечнасць свету і, як вынік, у Вечнае Абарачэнне. Але ён успрымае яго не як ператасоўку і раздачу кожны раз розных «дадзеных» накшталт гэткага касмічнага покера, у якім непазбежнае выпадзенне адных і тых самых сукупнасцяў не мела б пад сабой ніякай падставы, а наадварот пацвярджала б, што усё камбінуецца па волі выпадку (а не каўзальнай схемы), ён разглядае яго, прытрымліваючыся больш аптымістычнага погляду, як цыклічнае аднаўленне адных і тых самых рэаліяў, якія прымушае ўзнікаць кожны раз ізноў праўда рэчаў: своеасаблівы хэпі-энд. Жывучы ў новы час, мы верым ужо не ў цыклічнасць, а ў эвалюцыю: чалавецтва доўга было дзіцём, але цяпер вырасла і ўжо не расказвае баек (міфаў), яно выйшла ці ўжо выходзіць са сваёй перадгісторыі. Задача нашай філасофіі заўжды ў тым, каб падбадзёрыць, падмацаваць і багаславіць, і вось цяпертрэбабагаслаўляць і падмацоў- ваць (р)эвалюцыю. Міф, у нашых вачах, перастаў казаць праўду, але затое цяпер лічыцца, што ён не гаварыў дзеля нічога: калі ўжо ў ім не было праўды, дык была пэўная сацыяльная ці жыццёва патрэбная функцыя. Сацыяльная функцыя, якую адыгрываў міф, пацвярджае, што, калі мы тлумачым эвалюцыю грамадства, мы следуем праўдзе рэчаў; тое самае можна сказаць і пра праўду ідэалогій, менавіта таму гэтае апошняе слова такое нам дарагое. Усё гэта добра і нават выдатна, але вось дзе загваздка: што, калі праўды рэчаў няма? Калі горад або палац закладаюць пасярод пустэльні, такі палац неболей сапраўдны ці несапраўдны, чым ёсць сапраўднымі ці несапраўднымі рэкі або горы, якія не маюць свайго правобраза(нейкай узорнай ракі ці гары), якому яны адпавядалі б ці не; такі палац ёсць, і разам з ім пачьінае быць парадак рэчаў, пра які і будзе што сказаць; жыхары палаца будуць успрымаць гэты адвольны парадак, як адпаведны самой праўдзерэчаў, бо гэтая прыхамаць дапамагае ім жыць, але некаторыя гісторыкі ці філосафы з ліку тых жыхароў абмяжуюцца спробаю сказаць праўду пра гэты палац, нагадаўшы, што, верагодна, ён і не адпавядае нейкай мадэлі (узору), якой нідзе не існуе. Пераменім метафару і скажам: нішто не зіхціць у начы сусвету матэрыяльнасць рэчаў не мае прыроднай фасфарысцэнтнасці, і ніякі сігнальны маяк не высвечвае шлях, па якім трэба ісці; людзі не могуць нічога спазнаваць, бо яшчэ няма нічога, каб спазнаваць. Але выпадковасці іхняй гісторыі, якія па сваёй скіраванасці і схематычнасці мала адрозніваюцца ад раздачы картаў пры гульні ў покер, прымушаюць іх рассейваць вакол сябе кожны раз новае і безупынна зменлівае святло і толькі тады матэрыяльнасць рэчаў высвечваеццатым ці іншым, якім заўгодна чынам. Такое асвятленне не больш правільнае, ані няправільнае за любое іншае, але праз яго пачынае існаваць пэўны свет; ён ёсць стварэнне ad libitum*, прадукт уяўлення. I калі такі асветлены прагал існуе, яго ўсеагульна ўспрымаюць за саму праўду, бо нічога іншага бачнага больш няма; але можна, апроч таго, складаць фразы, якія будуць правільнымі ці памылковымі, адносна таго, што кожны раз раптам узнікае пры сваім асвятленні. Усё гэта прадукты ўяўлення, бо асвятленні, што змяняюць адно другое, не могуць адпавядаць нейкай матэрыяльнасці, якая, у нашых вачах, не існуе незалежна ад такога асвятлення, *Лац. якос заўгодна, на любы выбар. як і іх паступовая змена не тлумачыцца дыялектычнымі патрабаваннямі, схільнымі да рацыянальнасці. Свет нічога нам не прадракае, і мы не можам вычытаць у ім нашыя праўды. Ідэя, згодна з якой спасылацца на праўдзівае не прынята, дазваляе адрозніць сучасную філасафію ад яе падробак. Так-так, уяўленне ў модзе, ірацыяналізм сустракае большую прыхільнасць, чым рацыя (ён мае на ўвазе, што іншыя не думаюць на-сапраўднаму разважна), а нявыказанае шмат пра што кажа. Але вось пытанне: гэтая нявыказанаеці абмяжоўваецца яно тым, што існуе, або гэта нешта добрае, чаму варта даць слова (ці, што ўрэшце тое самае, гэта нешта кепскае, і ў слове яму трэба адмовіць, бо ёсць адна нраўда, якая з’яўляецца цывілізацыйнай самадысцыплінай)? Ці гэта штосыді падобнае да натуральна нязмушанага (або, што зноў-такі тое самае, да варварства, дзікасці, якая кожны раз адраджаецца зноў)? Ці, будучы выгнаным у дзверы ў той нейкі вакуум, што нібыта абступае рэальны палац, яно фатальна імкнецца ў яго вярнуцца, і яму трэба адкрыць акно? Дык ці ёсць нейкая, запісаная ў рэчах, натуральная тэндэнцыя, якая ёсць нашае пакліканне, так, што калі мы яе трымаемся, дык мы людзі добрыя? Усё гэта разлітыя ў новыя бурдзюкі вельмі старыя віны, якія здаўна мелі назвы розуму, маралі, Бога і праўды. Гэтыя віны, здаецца, маюць новы смак, калі іх разліваюць у дэмістыфікацыю, сумнеў у свядомасці і мове, філасофію як нейкі перакулены свет, крытыку ідэалогіяў; толькі вось канчаюцца гэтыя даўкія і драматычныя раманы таксама добра, як тыя, што пісалі даўней: хэпі-энд нам прадвызначаны; ёсць шлях, і гэта супакойвае, і гэты шлях нашая кар’ера, што натхняе. Падробкі лёгка пазнаюцца па той чалавечай цеплыні, якую яны вылучаюць. Было б дэмагагічным не агаварыцца, што самапазнавальны аналіз праграмы ці «дыскурсу» не вядзе да ўсталявання правільнейшай праграмы ці замены буржуазнага грамадства на грамадства снравядлівейшае; ён вядзе проста да іншага грамадства, іншай праўды ці дыскурсу. Хоць, безумоўна, цалкам дазваляецца палічыць гэтае новае грамадства ці гэтую новую праўду за лепшыя; досыць толькі ўстрымлівацца ад абвяшчэння іх праўдзівейшымі ці справедлівейшымі. Словам, мы не сцвярджаем, што разважлівасць гэта правільны шлях і што досыць проста больш не абагаўляць гісторыю і весці праведную барацьбу з ідэалогіямі, якія нарабілі нам столькі шкоды: гэтая праграма кансерватызму ў такой самай ступені адвольная, як і ўсякая іншая. Калі падумаць пра мільёны памерлых, дык патрыятызм, пра які ўжо ніхто не кажа, нарабіў і яшчэ наробіць столькі ж ахвяраў, колькі тыя ідэалогіі. якія не выклікаюць нічога, апроч абурэння. Што ж у такім разе рабіць? Гэта і ёсць пытанне, якое задаваць не трэба. Быць супраць фашызму, ці камунізму, ці патрыятызму усё адно: усе жывыя істоты жывуць са сваімі перакананнямі, і ў майго сабакі яны заключаюцца ў тым, каб выстугіаць супраць голаду, смагі і паштальёна і патрабаваць гуляць у мяч. Ён не так ужо і задумваецца, што яму трэба рабіць і на што дазволена спадзявацца. Нам хочацца, каб філасофія адказвала натакія пытанні, і мы судзім яе паводле ейных адказаў; але толькі самаўпэўнены антрапацэнтрызм будзе загадзя дапускаць, быццам тая ці іншая праблема мае рашэнне толькі з тае прычыны, што яно нам патрэбнае, і быццам філасофіі, якія апраўдваюць сэнс жыцця, праўдзівейшыя за іншыя. Дый падобныя пытанні не такія ўжо натуральныя, як здаецца, яны не ўзнікаюць самі сабой; большасць стагоддзяў самі ў сабе не сумняваліся і іх сабе не задавалі. Так званая філасофія служыла рынкам, дзе ішоў іандаль пытаннямі: Што такое сусвет? Як быць шчаслівым, ці аўтаркічным? Як дапасаваць нашыя пытанні да таго, што кажуць святыя кнігі? Які шлях да самаператварэння? Як арганізаваць грамадства так, каб быць у рэчышчы гісторыі? Пытанні забываліся хутчэй, чым рабіліся вядомымі адказы. Гістарычны самааналіз гэта крытыка, якая прыцішае прэтэнзіі ведаў і проста кажа праўду пра нраўды, не робячы папярэдняга дапушчэння, што існуе нейкая сапраўдная палітыка ці навука з вялікай літары. Ці не з’яўляецца гэтая крытыка супярэчлівай і ці можна сказаць, што праўдаў напраўду няма? Так, і мы не займаемся тым, што гуляем у адноўленую пасля грэкаў гульню ў хлуса, які хлусіць, калі кажа «я хлушу», што ў выніку з’яўляецца праўдай. Ніхто не хлус увогуле, а толькі ў тым, што кажа тое ці гэтае. Каб чалавек сказаў: «Я вечна ўсё выдумляю», гэтыя словы не былі б выдумкай, калі б ён удакладніў: «Маёй выдумкай было тое, што я верыў, быццам мае ўяўленні ёсць праўды, што заключаюцца ў саміх р.эчах».