КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
пачуць, што ніякіх прымірэнчых довадаў ніхто цярнець не намераны: усе паганскія багі ганебныя, і канец; а іхняя ганебнасць, безумоўна, азначала і іхнюю няправільнасць, і самае галоўнае такі высокаінтэлектуальны пункт погляду меў на ўвазе, што пра іх проста не хочуць больш чуць: яны не заслугоўваюць таго, каб існаваць. Зрэшты, каб дзеля дакладнасці думкі сфармуляваць гэтую ганебнасць у выглядзе тэорьіі, мы разам з Эўсэбіем скажам, што паганскія багі былі, хутчэй, багамі несапраўднымі, чым няправільнымі: гэта былі дэманы, якія, каб ашукаць людзей, выдавалі сябе за багоў, у прыватнасці за кошт свайго ўмення прадбачыць будучынюяны прываблівалі людзей сваімі праўдападобнымі аракуламі. Уяўленне лягчэй выцесніць, чым адмовіць; адмаўляць бога вельмі цяжка, нават калі гэта не твой бог, і старажытнаму іўдаізму таксама ўдавалася гэта з вялікаю цяжкасцю. Ён у асноўным сцвярджаў, што чужыя багі не такія магутныя, як ягоны, ці, прынамсі, меней цікавыя. Пагарда ці прыстрашэнне але не адмова (зрэшты, для патрыёта гэта ўсё адно). Дык ці існуюць чужыя багі? Іх існаванне мала што значыць галоўнае, што багі іншых нічога не вартыя: гэта проста драўляныя ці каменныя статуі з вушамі, якія нічога не чуюць. Іншыя багі? «Такіх не ведаем». Гэта багі, «якія не былі дадзеныя нам на долю»,— прамаўляе Другазаконне. А кнігі старажытнейшыя кажуць з яшчэ больш прастадушнаю недвухсэнсоўнасцю. Калі Каўчэг быў унесены ў храм Дагона, то назаўтра статуй гэтага філістымлянскага бога знайшлі распасцёртым тварам да зямлі перад богам ізраілевым,так распавядаецца ў Кнізе прарока Самуіла, а псальма XCVI кажа: «Усе багі падаюць ніцма перад Яхве». Багоў іншых народаў, калі й прызнаюць, дык толькі ў міжнародных стасунках; калі амарэйцу кажуць: «Як табе не валодаць тым, што дае табе ва ўладанне твой бог Камос»,то гэтым як бы абяцаюць паважаць яго тэрыторыю. Народы лёгка абьіходзяцца без такіх паняццяў, як «праўдзівае» і «непраўдзівае»імі займаюцца ці думаюць, што займаюцца, толькі некаторыя інтэлектуалы ў некаторыя адрэзкі часу. Калі задумацца, ідэя, што праўды не існуе, не болей парадаксальная ці паралізавальная, чым ідэя, што існуе нейкая навуковая праўда, якая, аднак, з’яўляецца вечна часовай і заўтра ўжо будзе перайначаная. Міф пра навуку ўражвае, але не будзем блытаць навуку і яе схаластыку; навука знаходзіць не праўды, якія паддаваліся б матэматыза- цыі і фармалізацыіяна адкрывае невядомыя факты, якія можна каментаваць і тлумачыць тысячамі спосабаў. Адкрыццё ўнутрыатамных часцінак, удалай найноўшай тэхналогіі ці малекулы ДНК нічым не вышэй за адкрыццё інфузорыяў, мыса Добрай Надзеі, Новага Свету ці анатоміі нейкага органа. Навукі не сур’ёзнейшыя за мастацкую літаратуру, а паколькі ў гісторыі факты неаддзельныя ад інтэрпрэтацыі, a інтэрпрэтацыю можна ўявіць любую, якую заўгодна, дык так яно мусіць быць і ў дакладных навуках. Або культура, або вера ў праўду: трэба выбіраць Такім чынам, у міфы доўгі час верылі, хоць гэтая вера ў розныя эпохі адпавядала вельмі розным праграмам. Як правіла, вераць у тое, што з’яўляецца плёнам уяўлення. Вераць у рэлігіі, у Спадарыню Бавары (пакуль чытаюць), у Эйнштэйна, у Фюстэля дэ Куланжа, у траянскае паходжанне франкаў. Аднак у пэўных грамадствах пэўныя з гэтых уяўленняў лічаць за выдумку. Сфера ўяўнага гэтым не абмяжоўваецца: палітыка (а мы мусім разумець пад гэтым увогуле палітычную практыку, а не толькі так званыя ідэалогіі) мае такія самыя адвольна ўсталёўваныя рамкі і знясільвальную інэртнасць, як і згаданыя намі праграмы; схаваная частка палітычнага айсберга антычнага горада праіснавала амаль столькі ж, колькі і міф; у шырокіх псеўдакласічных фалдах, якімі яе ахінае наш апашляльны палітычны рацыяналізм, яна набыла дзівакаватыя, уласцівыя толькі ёй формы. А возьмем нашае штодзённае жыццё, яно далёка не прысутнасць тут-і-цяпер, яно скрыжаванне самых розных уяўленняў, і ў ім аднолькава актыўна вераць і ў расізм, і ў варажбітоў. Эмпірыка і эксперыментатарства мізэрна малыя велічыні. Мы аддадзім уяўленню належную справядлівасць, калі звернемся да ўжо легендарнага прыкладу з Эйнштэйнам, які не мае нічога агульнага з жыццёваю практыкай: ён узвёў высозны тэарэтычны гмах, выпрабаваць які дагэтуль няма ніякай магчымасці, а калі б такое выпрабаванне і было праведзенае, дык ягоная тэорыя і тады была б не так спраўджаная, як усяго толькі не абвергнутая. Але не ў гэтым самае страшнае. Падобныя палацы мрояў, якія ўзводзяцца адзін за адным і ўсе лічацца за сапраўдныя, маюць самыя розныя стылі праўды; ва ўяўленні, якое стварае такія стылі, няма ніякай паслядоўнасці думкі, яно плыве па волі самых розных гістарычных каўзальных цячэнняў. Яно мяняе не толькі планы, але нават і крытэрыі. Далёка не будучы нейкім самім па сабе выразным паказчыкам, праўда з’яўляецца самым зменлівым з вымярэнняў. Яна не ёсць трансгістарычна нязменная велічыня яна плён стваральнага ўяўлення. Тое, што людзі па той і па гэты бок Пірэнеяў ці да і пасля 1789 г. думаюць па-рознаму,гэта яшчэ не так страшна. Нашмат сур’ёзней тое, што сама нацэленасць нашых адрозных адно ад аднаго сцверджанняў, крытэрыі і спосабы набыцця праўдзівых ідэяў, словам праграмы, змяняюцца па-за нашым ведамам. Як нядаўна напісаў Гі Лярдро2", «сказаць, што трансцэдэнтальнае гістарычна, азначае адначасова сказаць, што яму не ўласцівая універсальнасць; трэба меркаваць пра нейкае прыватнае трансцэдэнтальнае. Але ўвогуле, загадкавага ў гэтым не больш, чым у тым, што агульна прынята называць культурай». Праграма гістарычнай праўды, з якой зыходзіла гэтая кніга, заключалася не ў тым, каб сказаць, якім чынам прагрэсуе рацыя, розум, як утварылася Францыя, як жыве ці думае пра свае асновы грамадства, а ў тым, каб паразважаць, як і з чаго на працягу стагоддзяў складаецца праўда, азірнуцца і паглядзець на след пройдзенага шляху; гэта прадукт самапазнання. Адсюль не вынікае, што гэтая праграма праўдзівейшая за іншыя і, яшчэ менш, што яна мае болей падставаў быць уведзенаю ва ўжытак і праіснаваць даўжэй за іншыя,гэта значыць толькі, што ў ёй можна, не пярэчачы самому сабе, прамовіць восьтакую фразу: «Праўдаўтым, што праўда зменлівая». Пры такой ніцшэанскай канцэпцыі212 гісторыя разважанняў і палітычных дзеянняў адыгрывае ролю трансцэдэнтальнай крытыкі. Стваральнае ўяўленне? Гэтыя словы зусім не азначаюць нейкую ўласцівасць індывідуальнай псіхалогіі яны зазначаюць факт, што кожная эпоха думае і дзейнічае ў сярэдзіне адвольна ўсталяваных і вельмі маларухомых рамак (прычым само сабой зразумела, што ў адно і тое ж стагоддзе ў розньіх сферах дзейнасці такія праграмы могуць адна адной супярэчыць, і такія супярэчнасці будуць часцей за ўсё заставацца па-за ўвагай). Апынуўшыся ў адным з такіх слоікаў, трэба валодаць геніем, каб з яго вырвацца і стварыць новае. Затое калі геніяльная змена слоіка здзейсненая, маляўкі могуць сацыялізавацца ў новую праграму ўжо з самых малодшых класаў. Яны пачуваюцца ў новым слоіку не менш задаволена, чым іхнія продкі ў сваім, і практычна не бачаць магчымасці з яго выскачыць, бо не заўважаюць нічога па-за ягонымі сценкамі213: калі не бачыш таго, чаго не бачыш, дык не бачыш нават, што не бачыш. Грунтоўнейшаю з’яўляецца прычына, што не дазваляе ўсвядоміць дзівакаватую форму гэтых сценак: нам здаецца, што мы знаходзімся ў натуральных межах свайго пражыван- ня. Апроч таго, паколькі ўяўная аналагічнасць праўды прасякае ўсе эпохі, нам здаецца, што нашыя продкі ўжо жылі на гэтай самай радзіме ці, прынамсі, што завершанасць нацыянальнага адзінства была ўжо загадзя задуманая наперад і яшчэ некалькі прагрэсіўных зрухаў нарэшце яе завершаць. Калі нешта і заслугоўвае насіць імя ідэалогіі, дык гэта, вядома ж, праўда. Ці варта паўтараць? Трансцэдэнтальнае ёсць сведчанне таго, што рэчы адбываюцца менавіта так: яно ёсць іх апісанне яно не з’яўляецца нейкім пільным патрабаваннем, базісам, які прымушае адбывацца іх так, а не іначай; але што значыць падобнае словаблудства? Ва ўсякім выпадку, нельга сцвярджаць, што ўсё гэта з’яўляецца спробай звесці гісторыю да нейкага няўмольнага і ў такой самай ступені безадказнага працэсу. Безадказнасць, прызнаюся,рэч даволі-такі гадкая, а калі ўжо яна гадкая, дык, ясная справа, што й несапраўдная (Дыядор вам гэта пацвердзіць). Але дзякуй Богу, гаворка не пра тое. Дзеянне опію вызначаецца «ўсыпляльнай уласцівасцю», якая тлумачыцца хімічнымі прычынамі. Праграмы праўды маюць, са свайго боку, гістарычныя прычыны; іх інэртнасць, замаруджанасць іх паступовай змены сама па сабе вельмі эмпірычная: яна абумоўленая тым, што мы называем сацыялізацыяй (а Ніцшэ называў «муштроўкай», або дрэсурайі гэта найменш расісцкая і біялагічная ідэя, якая толькі можа быць). Гэтая замаруджанасць, на жаль не марудная «праца» пры народзінах адваротнапалярнага, называная таксама аддачай доўга стрымліванага; гэта не сутыкненне рэальнасці ці разумовага прагрэсу з іншымі вартаснымі ідэаламі. Утварэнне і паслядоўная змена праграмаў тлумачыцца тымі самымі прычынамі, якімі так прызвычаіліся арудаваць гісторыкі, калі яны толькі не пачынаюць пакланяцца схемам. Праграмы ўзводзяцца, як і ўсякія збудаванні,паступова, адзін слой камянёў за другім, кожны наступны эпізод тлумачыцца дэталёвымі асаблівасцямі папярэдніх (а індывідуальная вынаходлівасць і непрадбачныя паводзіны цэментнай праслойкі ў выглядзе поспеху, які «бярэцца» ці не бярэцца, верагодна, уваходзяць, як складовыя часткі, у той самы шматкутнік незлічоных прычынаў). I ўзвядзенне такога будынка, сапраўды, не абапіраецца на нейкія грунтоўная падставы такія, як чалавечая натура, сацыяльныя патрэбы, логіка рэчаў ці вытворчыя сілы. Але не будзем здрабняць тэму размовы нават такі буйнамаштабны марксісцкі паслядоўнік, як Габэрмас, не надта важдаец- ца з такімі здольнымі толькі ўвагнаць у сон гіпастасямі, як вытворчыя сілы ці адносіны: ён вызваляецца ад іх адным махам пяра. Але ад розуму вызваліцца не так проста, і ў нейкім адным месцы Габэрмас рэзюмуе сваю філасофію такімі словамі: «Чалавек не можа не спазнаваць»вось, як мне здаецца, і ўсё пытанне. Супрацьстаянне Габэрмас-Фуко, ці то Маркс-Ніцшэ. ажыўляе ў эпоху сучаснай няскладнайтройцы Маркс-Фройд-Ніцшэ канфліктпаміжрацыяналізмам і ірацыяналізмам214.