КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Націск можа рабіцца і на кнізе, успрыманай як аб’ект гарачай прафесійнай (цэхавай) любові. Такой пазіцыі прытрымліваліся антычныя філосафы, што называліся тады граматыкамі. Гэтая пазіцыя не абмяжоўвалася тым, што тэкст усгірымаўся проста як класічны, чые палажэнні, правільныя яны ці памылковыя,усё адно заслугоўваюць таго, каб іх ведаць: тое, што казала кніга, лічылася аўтэнтычным. Таму і выходзіла, што граматык выдаваў за сапраўдныя такія легенды, у якія сам як чалавек не верыў. Расказваюць2"5, што Дзідымон, які ў Антычнасці славіўся настолькі вялікім эрудытам, што сам не мог успомніць усіх напісаных ім кнігаў, аднойчы абурыўся, пачуўшы нейкую гістарычную показку, якую палічыў абсалютна бяздоказнай, ітады ў якасці доказу яму паказалі яго ўласную працу, дзе гэтая гісторыя падавалася як сапраўдная. Такая пазіцыя адрознівалася ад той, з якою ставіліся да міфа, дзе слова нібыта гаварыла само па сабе, валодаючы ўласным аўтарытэтам. Адрознівалася яна і ад пазіцыяў Фуцыдыда, Палібія ці Паўсанія ~яны, як і нашыя журналісты, не рабілі спасылак на свае крыніцы і хацелі, каб ім верылі на слова, бо і пісалі яны збольшага для шырокай публікі, а не для калегаў па цэху. Эўсэбій таксама не спасылаецца на крыніцы ён іх перапісвае; гэта не азначае, што ён ім верыць на слова, як і яшчэ менш азначае, што ён прадвяшчае «сапраўды навуковую» гісторыю: ён робіць гэта таму, што напісанае з’яўляецца складоваю част- кай таго, што трэба ведаць. Эўсэбій не робіць адрознення паміж веданнем пра кнігу як рэч і веданнем таго, што ўтрымлівае кніга. Ён блытае гісторыю і граматьіку206, і калі верыць у прагрэс, трэба прызнаць, што яго метад з’яўляецца крокам назад. Такая пазіцыя, пры якой задача складаецца ў тым, каб ведаць вядомае, вельмі падыходзіць для стварэння, так бы мовіць, сховішча ці музея міфаў. Цудоўным прыкладам гэтаму можа быць Плініева Натуральная гіспіорыя. Тут змешчаны207 цэлы спіс вялікіх адкрыццяў: тэорыя вятроў, выкладзеная Эолам, вынаходніцтва кругавярчэння «Цыклопамі, як пра тое кажа Арыстоцель», батанікі Хіронам, сынам Сатурна, астраноміі Атлантам, злакаў Дэметрай, «якую за гэта лічылі багіняй». Як часта здараецца, метад мыслення, ці то пастаноўкі пытанняў, быў стваральнікам і саміх думак: Пліній знаходзіўся ў залежнасці ад законаў жанру. Замест таго, каб разважаць аб саміх рэаліях, гэты нястомны даследчык пісьмовых крыніцаў бачыў перад сабой няпоўны спіс, які трэба было дапоўніць, і імкнучыся адказаць на пастаўленае пытанне: «Ці вядома, хто і што вынайшаў?» ён адказваў: «Эол, Атлант»,бо яму было вядома ўсё, што можна знайсці ў кнігах. Тое самае і Эўсэбій. Ягоныя Храналагічныя табліцы, ці Кароткі нарыс усіх гісторыяў, дзе пералічаюцца ўсе вехі міфазнаўчай думкі за апошнія дзевяць стагоддзяў, будуць складаць аснову гістарычных ведаў аж да Дом Кальмэта ўключна208. Тут можна знайсці радаводы, напрыклад, цароў Сіцыёна ці таго ж Аргаса, першым сярод якіх быў Інах, і крыніцаю яму будзе служыць Кастор; радавод мікенскіх цароў з Арэем, Тыестам і Орэстам, і афінскіх з Кекропам і Пандыёнам. Тут прыводзяцца ўсе магчымыя храналагічныя паралелі (перыяд, калі царом у габрэйцаў быў Авімэлех, супадае па часе з бітвай лапіфаў з кентаўрамі, «якія былі, як кажа Палефат у сваіх Рэчах, у якія не варта верыць, славутымі фесалійскімі коннікамі»), вызначаюцца даты (Медэя ўцякла з Ясонам, кінуўшы свайго бацьку Ээта праз семсот восемдзесят гадоў пасля Аўраама, ці то у тысяча дзвесце трыццаць пятым годзе да нараджэння Ісуса). Эўсэбій па-свойму таксама рацыяналіст: Ганімед быў выкрадзены ў 650 г. пасля Аўраама адным суседнім уладаром, а значыць, гісторыя пра Зеўса з яго ператварэннем у арла «пустая байка», а Гаргона, якой Пэрсей адсек галаву ў 670 г. пасля Аўраама, была проста куртызанкай, якая зачароўвала ўсіх сваім хараством. I закончым, зноў-такі, цытатаю з Развагаў аб сусветнай гісто- рыі нрывялебнага біскупа з Мо: Траянская вайна, што была «пятым векам ад пачатку свету», з’яўляецца «эпохай, якая ўбірае ў сябе за ўвесь міфічны перыяд», дзе праўда заўжды «паўстае ў атачэнні» хлуслівых баек,самыя прыгожыя і самыя дакладныя і годныя веры факты; «тут можна бачьіць Ахілеса, Агамемнана, Менэлая, Адысея, Сарпэдона, нашчадкаў Зеўса, Энэя, сыноў Афрадыты». Ад Герадота да Паўсанія і Эўсэбія (ледзь не сказаў Басюэ) грэкі не пераставалі верыць у міфы і ствараць з іх нраблему, але іх думка адносна гэтай праблемы не прасунулася наперад ні ў кірунку фактаў, што яе тычыліся, ні нават у кірунку яе вырашэння. На працягу пяці стагоддзяў сярод іх было нямала такіх, як Карнэад, Цыцэрон ці Авідый, хто не верыў у багоў, але не было нікога, хто засумняваўся б у існаванні Геркулеса або Эола, хоць дзеля веры ў іх і даводзілася ўжываць рацыяналістычнае тлумачэнне іх постацяў. Хрысціянскія мысляры цалкам адсеклі ад міфалогіі ўсіх багоў, у якіх ніхто ўжо не верыў2"9, але нічога не сказалі пра міфалагічных герояў, бо самі верылі ў іх, як і ўсеі Арыстоцель, і Палібій, і Лукрэцый у тым ліку. Якім жа чынам нарэшце ўдалося перастаць верыць у гістарычнасць Эола, Геракла ці Пэрсея? Ніякія здаровыя навуковыя метады ні дыялектычны, ні матэрыялістычны ці нематэрыялістычны тут ні пры чым. Каб у буйных палітычных ці інтэлектуальных праблемах было знойдзена нейкае выйсце, каб яны былі вырашаныя, урэгуляваныя, адоленыя такое бывае рэдка; часцей за ўсё яны проста губляюцца ў пяску, дзе забываюцца ці затушоўваюцца. Хрысціянізацыя скасавала праблему, да якой грэкі так доўга не маглі знайсці ключ і ад якой не менш доўга не маглі пазбавіцца. Будзе дазволена данусціць, што і гарачым інтарэсам да яе яны нрасякнуліся з не менш выпадковай прычыны. Цяпер мамкі на доўгія стагоддзі перасталі распавядаць дзеткам нра багоў і герояў, хоць эрудыты па-свойму ў іх яшч) верылі. А перасталі верыць з дзвюх прычынаў. Нарадзіўшыся са збірання дадзеных (анкетавання) і іх перадачы (рэпартажу), гісторыя ўрэшце ператварылася, у асобе Эўсэбія, у сумесь гісторыі з філалогіяй; у навачасных мысляроў нараджаецца нешта вельмі адрознае, але яно таксама носіць назву «гісторыя». Гісторыя, што стае вынікам навуковай спрэчкі і разрыву з філалогіяй. Гісторыкі перастаюць змешваць у адзіным парыве пашаны гістарычную рэальнасць і тэксты, якія яе апісваюць, тым ча- сам як спрэчка старых і новых канчаткова пазбаўляе гэтыя т.эксты іх арэолу. А потым нрыйшоў Фантэнэль і падумаў, што міфічныя байкі ўвогуле могуць не мець ніводнага слова праўды. Зрэшты, гэта яшчэ не здымала нраблемы міфа, якая, бадай, толькі абвострылася210. Цяпер ужо не пыталіся: «Якая праўда хаваецца ў міфах? Бо нешта ж праўдзівае ў іх такі ёсць: нельга ж казаць ні пра што»,пытанне ставілася іначай: «Якое значэнне ці якую функцыю мае міф? Бо нельга ж казаць ці выдумляць дзеля нічога». Вось так. Але гэтая наша патрэба знайсці хоць якую-небудзь прычыну існавання міфаў паказвае, як няўтульна мы адчуваем сябе перад аблудай; гэтая патрэба-адваротны бок нашай уласнай міфалогіі навукі і праўды. Якім гэта чынам, думаем мы, чалавецтва магло так доўга і так масава памыляцца? Міф або рацыя, аблуда ці праўда тут мусіць быць адно з двух. Ну, а калі ўжо праўда адна і калі яна тое, што не выклікае сумневу, дык віной усяму, відаць, няроўныя па сваёй сіле і вартасці віды веры. Чалавецтва, мусіць, не мела рацыі, калі так доўга і паслухмяна ішло на павадку ў сацыяльных уяўленняў ці такога аргумента, як аўтарытэт. Але ці так ужо моцна яно верыла? Вальт.эрыянскі розум патаемна заўжды схільны падазраваць, што яго блізкі пасапраўднаму не верыць ва ўсю гэтую хлусню; ва ўсякай веры ён заўжды адчувае некаторую крывадушнасць. I дарэчы, не зусім памыляецца: у нейтроны, міфы ці антысемітызм вераць не так, як у сваю агульнаплемянную мараль ці сведчанні ўласных органаў пачуццяў. Бо праўда не адна. Хоць, разам з тым, усе праўды між сабою аналагічныя (яны выглядаюць, як адна і тая ж) і па сваёй шчырасці аднолькавыя, бо прымушаюць сваіх вернікаў дзейнічаць аднолькава жвава. Шматлікасць відаў веры гэта ў рэальнасці множнасць крытэрыяў праўды. I такая праўда з’яўляецца дачкою ўяўлення. Аўтэнтычнасць нашых вераванняў не вымяраецца праўдзівасцю іх аб’екта. I прычына тут простая: свае праўды мы ствараем самі верыць у іх нас прымушае зусім не рэальнасць. Бо яна-дачка стваральнага ўяўлення нашага племя. Каб было іначай, дык амаль уся сусветная культура стала б невытлумачальнай -з усімі сваімі міфалогіямі, дактрынамі, спосабамі і прыёмамі лячэння, хлуслівымі навукамі і псеўданавукамі. Пакуль нашая размова будзе тычыцца праўды, мы нічога не будзем разумець у культуры і не здолеем зірнуць на нашую эпоху гэтаксама адасоблена, як на тыя мінулыя стагоддзі, калі гаворка ішла пра багоў і міфы. Прыклад грэкаў сведчыць аб тысячагодняй няздольнасці вырвацца з абдымкаў падману; яны ніколі так і не змаглі сказаць: «Міф -гэта поўная фальшыўка, бо не грунтуецца ні на чым». He скажа гэтага і Басюэ. Уяўнае ніколі цалкам не адкідаецца і за ўяўнае не нрызнаеццанібыта з-за патаемнага прадчування, што, калі б яно сапраўды было ўяўным, дык ніякай праўды не засталося б увогуле. Колішнія міфы або забываюць, заводзячы гаворку пра нешта іншае і мяняючы адно ўяўленне на другое, або абавязкова нрагнуць знайсці тое ядро праўды, якое яны нібыта хаваюць ці якое ім паслужыла матывам. Тое самае мы заўважым, калі пяройдзем ад гераічных міфаў, якія дагэтуль разглядалі, да веры ў саміх багоў. А.Б. Драхман у сваёй працы Atheism in pagan Antiquity паказаў, што антычны атэізм у большай ступені крытыкаваў народную ідэю аб багах, чым адмаўляў іх існаванне. Ён не выключаў болей філасафічнай канцэпцыі боскасці. Хрысціяне таксама не далёка зайшлі ў сваім адмаўленні паганскіх багоў. Яны не столькі казалі: «Пустыя байкі»,-як: «Ганебныя ўяўленні». Было б лагічным меркаваць, што, паколькі на месца паганскіх багоў яны хацелі паставіць свайго, іх праграма мусіла б уключаць, па-першае, доказ таго, што Юпітэр не існаваў, а па-другое, доказ існавання Госпада Бога. Але іх праграма была не ў гэтым. Яны, здаецца, не так папракалі паганскіх багоў за тое, што іх не было, як за тое, што яны былі няправільныя; ім карцела не так адмаўляць Юпітэра, як замяніць яго на цара болей вартага, каб займаць боскі трон. 3 гэтай прычыны апалагетыка ранняга хрысціянства пакідае дзіўнае ўражанне: здаецца, што, каб усталяваць свайго Бога, хрысціянам досыць было проста прагнаць іншых багоў. Іх мэтаю было не знішчыць няправільныя ідэі, а выцесніць іх. Яны не імкнуліся іх знішчыць нават тады, калі ўшчувалі паганства за яго непраўдзівасць. А хрысціянская крытыка міфаў за іх дзіцячую наіўнасць і амаральнасць была, як мы ўжо бачылі, увогуле марнай: паганцы самі ніколі не верылі ў гэтыя байкі, а іх змест не меў нічога агульнага з той узвышанаю канцэпцыяй боскасці, што была вынрацаваная ў познім паганстве. Але ж мэта такой палемікі была не ў тым, каб пераканаць супраціўнікаў, а ў тым, каб выключыць усякіх супернікаў, даць адчуць, што раўнівы Бог не пацерпіць ніякага дзеляжу-у адрозненне ад паганскіх багоў, якія ўсе адзін аднаго цярпелі (бо ўсе былі сапраўдныя і ніводзін не выключаў іншых); і не важна, што нападкі на міфічных багоў гучалі не надта дарэчна,важна было даць