КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Бо калі б мая цяперашняя праўда чалавека і рэчаў была праўдзівая, дык сусветная культура стала б непраўдзівая, і тады трэба было б шукаць тлумачэнне такому панаванню непраўдзівага і майму эксклюзіўнаму прывілею на праўдзівасць. I што мы сталі б шукаць у не- праўдзівым нейкае ядро праўды, як тыя грэкі? Ці надалі б гульні ўяўлення нейкую жыццёва важную функцыю, як Бэрсон, або сацыяльную, як гэта робяць сацыёлагі? Адзіны спосаб выблытацца з усяго гэтага заключаецца ў тым, каб дапусціць, што культура, не будучы непраўдзівай, не ў большай ступені й праўдзівая. Дзеля гэтага я звярнуся па дапамогу да Дэкарта, які ў лістах да сяброў, не адважваючыся гэта друкаваць, даверліва паведамляў, што Бог стварыў не толькі рэчы, але і праўды, так што, каб ён захацеў, двойчы два не было б чатыры; бо тое, што ствараў Гасподзь, не было ўжо загадзя праўдзівым: праўдзівым рабілася тое, што ён такім ствараў; і праўдзівае з непраўдзівым існуюць толькі пасля таго, як ён іх стварыў. Дастаткова і чалавечаму стваральнаму ўяўленню надаць гэтую боскую ўладу ствараць, іначай кажучы будаваць без папярэдняй мадэлі. Напачатку думка, што нічога праўдзівага і непраўдзівага няма, выклікае дзіўнаватае ўражанне, але да яе хутка прызвычайваешся. 1 не дзіва: вартасць праўды дарэмная, яна заўжды служыць двум багам; праўда гэта слова, якое мы даём абраным намі рашэнням, калі потым іх не выракаемся; калі б мы выракліся, мы рашуча назвалі б іх памылковымі, непраўдзівымі, бо мы паважаем праўду, нават нацысты яе паважалі яны ж казалі, што маюць рацыю, яны не казалі, што не маюць праўды. Мы маглі б ім запярэчыць, сказаўшы, што яны памыляюцца, але што з таго? Яны былі настроеныя не на тую даўжыню хваляў, на якой былі мы. Дый потым, вінаваціць землятрус, што ён робіць памылку і не мае рацыі, марная справа. Ці трэба цяпер галасіць, што лёс чалавечы гаротны й няшчасны, калі людзі не маюць права верыць нават у тое, што самі робяць, і калі ім наканавана глядзець на сябе тымі ж вачыма, якімі яны глядзяць на сваіх продкаў, што верылі ў Юпітэра ці ў Геракла? Але ніякага такога няшчасця няма, яно на паперы, гэта рытарычная тэма. Якая можа існаваць толькі для параўнальнага аналізу, які культывуецца аднымі гісторыкамі. Але ж гісторыкі не няшчасныя ім цікава. Што да іншых людзей, дык іх параўнальны аналіз не душыць і не паралізуе іх інтарэсаў. Таму праграмы праўды і застаюцца не відавочнымі, а імпліцытнымі, застаючыся па-за ўвагаю і ўсведамленнем тых, хто імі практычна жыве і называе праўдаю тое, да чаго сам далучаецца. Ідэя праўды ўзнікае, толькі калі ўсведамляецца (бярэцца пад увагу) іншае (іншы), янане першасная; яна выкрывае патаемную трэшчынку. 3 чаго гэта ўзялося, што праўда нетакая ўжо праўдзівая? Янаплеўка статкавага самазадавальнення, што аддзяляе нас ад волі патэнцыі. Толькі гістарычны аналіз можа яскрава выявіць праграмы праўды і паказаць іх змяненні, але такі аналіз не з’яўляецца нейкім святлом, што ліецца заўжды, ён не пазначае сабой пэўны этап на шляху чалавецтва. Шляху звілістым, чые павароты не вядуць у напрамку да таго гарызонта, дзе маячыць праўда, па цвёрдай глебе і між магутна акрэсленых рэльефаў нейкага базісу: дарога віхляе ўлукаткі па волі выпадку; падарожнікаў гэта часцей заўсё не турбуе, яны кожны лічаць, што іх дарога правільная, а адхіленні, якія яны заўважаюць у іншых, іх не надта хвалююць. Але здараецца ў рэдкія моманты, што за чарговым паваротам адкрываецца рэтраспектыва доўгага кавалку дарогі, цалкам зрэзанага зігзігамі, і тады ў некаторых падарожнікаў мяняецца настрой, іх пачынае клапаціць такое блуканне. Але хоць рэтраспектыўны погляд і кажа праўду, ён не сведчыць пра тое, што дарога была няправільнай, памылковай, бо яна не магла быць і правільнай. Таму ўспышкі рэтраспектыўнай яснасці розуму не маюць вялікага значэння; яны звычайныя дарожныя здарэнні, яны не дазваляюць знайсці простай дарогі і не пазначаюць сабой пэўны этап у падарожжы. Яны ніяк не мяняюць нават гых, у каго яны адбываюцца: нешта не відаць, каб гісторыкі праяўлялі да ўсяго большую зацікаўленасць, чым астатнія, ці каб яны галасавалі па-іншаму, бо чалавекнеразумны трыснёг. Можа быць, усё таму, што я ііісаў гэтую кнігу, седзячы ў вёсцы? Мне было зайздрасна глядзець, як лагодна пачуваюць сябе жывёлы. Словам, мэта гэтае кнігі нростая. Прачытаўшы адну толькі яе назву, кожны, знаёмы хоць бы з самымі пачаткамі гісторыі, адразу скажа: «Ды вядома, яны ў свае міфы верылі!» Вось мы і імкнуліся, каб само сабой відавочнае наконт «яны» стала такім і наконт «мы», і дзеля нагляднасці падмацоўвалі свае довады прыкладамі з той першай, відавочнай праўды. Заўвагі УВОДЗІНЫ 1. Пад зямлёй памерлыя вядуць тое ж існаванне, якое ў іх было пры жыцці: Мінас у пекле па-ранейшаму судзіць, а Арыён — займаецца паляваннем (М. Nilsson, Geschichte der griech. Religion, 2C ed., Munich, Beck, 1995, vol. I, p. 677). Але не трэба казаць, як Расін, што багі зрабілі Мінаса суддзёй над нябожчыкамі. Пра вельмі свядомыя выдумкі паэтаў гл. Плутарх, Quomodo adulescens pittas, II, р. 16 F 17 F. 2. Плутарх, Жыццё Тэсея, 15,2 16,2. Гл. W. Den Beer, «Theseus, the Growth of a Myth in History» ў зборніку Greece and Rome, XVI, 1969, p. 1—13. 3. Плутарх, Жыццё Тэсея, 1,5: «міфоды, ачышчаныялогасам»; супрацьпастаўленне logos і mythos упершыню з’яўляецца ў Платона, ГЬргія, 523 А. 4. Фуцыдыд, I, 4, 1; «ведаць па чутках» гэта ведаць праз міф; параўнайце, напрыклад, у Паўсанія, VIII, 10, 2. Такой самай думкі пра Мінаса быў і Герадот, III, 122. Гл. Арыстоцель, Палітыка, 1271 В 38. 5. W. Nestle, Vom Mythos zum Logos, Stuttgart, Metzler, 1940. Гл. таксама John Forsdyke, Greece before Homer: Ancient Chronology and Mythology, New York, 1957. 6. A. Rostagni, Poeti alessandrini, nouvelle ed., Rome, Bretschneider, 1972, c. 148 i 264. Як доказ — гістарычная або натуралістычная інтэрпрэтацыя міфаў у Фуцыдыда ці Эфора, алегарычная інтэрпрэтацыя ў стоікаў і рытараў, эўгэмерызм і рамантычная стылізацыя міфаў у эліністычных паэтаў. 7. Цытуецца па: G. Couton, «Les Pensees de Pascal contre la these des Trois Imposteurs» ca зборніка XVIP siecle, XXXII, 1980, c. 183. 8. Рэнан выказваўся прыкладна ў тым сэнсе, што досыць толькі дапусціць магчымасць звышнатуральнага і даказаць неіснаванне цуду стане ўжо немагчымым. Досыць знайсці інтэрас у тым, каб паверыць, што Асвенцыма не было, як усе сведчанні пра яго стануць неверагоднымі. Ніхто ж так ніколі яшчэ й не даказаў, што Юпітэра не існавала. Гл. прыклады да заўв. 11 і 27. 9. G. Huppert, L’idee de I'histoireparfaite, Paris, Flammarion, 1973, c. 7 10. Цытуецца na: G. Huppert, opp. cit., p. 7, n. 1. Цяпер эсэ А.Д. Мамільяна, звязаныя з гэтымі праблемамі гісторыі і гістарыяграфічнай методыкі, можна лёгка знайсці ў наступных двух зборніках: Studies in Historiography, London, Weidenfeld & Nicholson, 1966, i Essays in Ancient and Modern Historiography, Oxford, Blackwell, 1977. 11. Каб убачыць, да якой ступені малую ролю ў гэтых сферах адыгрывалі «строгасць», «методыка», «крытыка крыніцаў», досыць працытаваць словы В. Леклерка, якія ён, абвяргаючы Нібура, напісаў яшчэ ў 1838 годзе: «Не прызнаваць гісторыю якога-небудзь стагоддзя з-за таго, што ў ёй прысутнічаюць яўна выдуманныя байкі, гэта значыць не прызнаваць гісторыю ўсіх стагоддзяў увогуле. Першыя стагоддзі Рыма выклікаюць у нас падазрэнні з-за Ромулавай ільвіцы, шчытоў цара Нумы ды з’яўлення Кастара і Палукса. Дык давайце тады выкасуем з рымскай гісторыі і ўсю гісторыю Цэзара з-за таго, што па яго смерці на небе ўзнікла зорка, і гісторыю Аўгуста, якога называлі сынам Апалона, што перакінуўся змеем» (V. Leclerc, Des journaux chez les Romains, Paris, 1838, p. 166). 3 гэтага робіцца бачным, што Бафораў і Нібураў скептыцызм грунтаваўся не на адрозненні першасных крыніцаў ад другасных, а на крытыцы Бібліі, якой займаліся мысляры XVIII стагоддзя. 12. Мы ўжо задавалі сабе пытанне, ці не вандраваў Паўсаній галоўным чынам па кнігах, але цяпер можам з упэўненасцю сказаць, што задавалі яго дарма: Паўсаній заўсёды працаваў «у полі». Гл. вельмі красамоўны ўрывак з Эрнста Мэера ў ягоным скарочаным перакладзе Паўсанія: Pausanias, Beschreibung Griechenland, 2С ed., Munich und Zurich, Artemis Verlag, 1967, уводзіны, c. 42. Пра Паўсанія гл. K.E. Miiller, Geschichte der antiken Ethnographic, Wiesbaden, Steiner, 1980, vol. II, p. 176-180. KAJII ПСТАРЫЧНАЯ ПРАЎДА БЫ.1А ТРАДЫЦЫЯЙ I КАНАНІЗАВАНЫМ ПАДАННЕМ 13. За словамі «мясцовыя жыхары кажуць...» або «як распавядаюць фіванцы...»у Паўсанія вельмі часта могуць хавацца пісьмовыя крыніцыпроста ў вачах Паўсанія такіятэксты крыніцамі не з’яўляюцца: яны -усяготолькі запіс тых, безумоўна, вусных паданняў, якія і ёсць крыніцы сапраўдныя. Падчас даследаванняў у Аркадыі Паўсаній, напрыклад, заяўляе: «Пра ўсё гэта я, як і мае папярэднікі, даведаўся з акое, з пагалоскі». Таксама з акое даведаўся ён і пра гісторыю Тырэсія (IX, 33, 2), а значыць, ні Паўсаній, ні яго папярэднікі (якіх мы маглі б разглядаць як Паўсаніевы крыніцы) не бачылі таго, пра што распавядалі, на свае вочы (гл. IX. 39, 14),яны ўсяго толькі занатоўвалі вусныя паданні. Як мы бачым, Паўсаній выдатна ўмее адрозніваць першасныя крыніцы ад другасных. Хто былі яго папярэднікі, мы ведаем: выпадкам і ўсяго адзін раз, у самым пачатку апісання сваіх даследаванняў у Аркадыі, Паўсаній згадвае эпічнага паэта Асіаса, якога дасканала вывучыў і даволі часта цытуе ў сваёй працы (VIII, 1,4: «На гэтую тэму ёсць вершы ў Асіаса»; а ўсяго на сем радкоў вышэй Паўсаній пісаў: «Як кажуць аркадыйцы...»). Асіас, як мы сказалі б, проста надаў аркадыйскім паданням вершаваную форму. Адзінай, на думку Паўсанія, сапраўднай крыніцай з’яўляецца сведчанне сучаснікаў падзеі тых, хто пры ёй прысутнічаў. Менавіта таму, калі сучаснікі не парупяцца запісаць імі ўбачанае, гэта будзе незваротна страчана (1,6,1); гл. таксама: Язэп Флавій, Юдэйская вайна, I, прадмова 5, 15. Што да гісторыкаў, то яны ўсяго толькі перапісваюць пісьмовы ці вусны тэкст такой першакрыніцы і такім чынам адзін за адным перадаюць правільную версію падзеі. Гэта настолькі відавочна, што яны нават не згадваюць сваёй крыніцы, а калі і робяць гэта, дык толькі каб ад яе адасобіцца (так Паўсаній, I, 9, 8, спасылаецца на Гіэроніма Кардыйскага толькі, калі адасабляецца ад яго пункту погляду наконт аднаго эпізоду). Праўда безыменная, і толькі памылка мае свайго аўтара. У некаторых грамадствах гэты прынцып даведзены да найвышэйшай ступені. Вось што, напрыклад, піша Рэнан пра тое, як утварылася Пяцікніжжа (CEuvres completes, vol. VI, р. 520): «У глыбокай старажытнасці ўяўлення пра аўтэнтычнасць кнігі не існавала; кожны імкнуўся, каб ягоны экземпляр быў найбольш поўны, і, узбагачаючы яго ўсімі магчымымі дадаткамі, надаваў яму найбольш актуальны выгляд. У той час тэкст не перапісвалі яго перараблялі, камбінуючы з разнастайнымі іншымі дакументамі. Кніга ўкладалася з абсалютнаю аб’ектыўнасцю, без пазначэння назвы, аўтара, з безупыннымі перайначваннямі і бясконцымі дапаўненнямі». У нашыя дні ў Індыі публікуюцца народныя выданні Упанішадаў якія налічваюць адно ці два тысячагоддзі, але дзеля праўдападобнасці прастадушна асучасніваюцца і дапаўняюцца выдаўцамі: у іх можна знайсці, напрыклад, згадку пра адкрыццё электрычнасці. I пытанне тут не стаіць пра падробку: калі дапаўняюць ці папраўляюць саму па сабе праўдзівую кнігу (ну, скажам, тэлефонны даведнік), яе гэтым ніяк не фальсіфікуюць. Іначай кажучы, пытанне тут стаіць не пра паняцце праўдзівасці, а пра паняцце аўтара. Гл. таксама Н. Peter, IVahrheit und Kunst: Geschichtschreigung und Plagiat im klass. Altertum, 1911, перавыд. 1965, Hildesheim, G. Olms, p. 436,Пра гістарычнае пазнанне праз пагалоску гл.: F. Hartog, Le Miroir d'Herodote: essai sur la representation de I’autre, Paris, Gallimard, 1981, p. 212 sq.