КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
53. Арыстафан, Коннікі, 32; гл. Nilsson, Geschichte dergriech. Religion, vol. I, p. 780. 54. Палібій, VI, 56; на думку Язэпа Флавія (Супраць Апіёна), Майсей бачыў у рэлігіі сродак вяршыць дабрадзейнасць (II, 160). Такая самая утылітарная сувязь рэлігіі і маралі ў Платона, Законы, 839 С і 838 D. I ў Арыстоцеля, Мепгафізіка, 1074 В 4. 55. Герадот, II, 42-45, цытаваны ў М. Untersteiner, La Fisiologia del mito, 2' ed., Florenzia, La Nuova Italia, 1972, p. 262. САЦЬІЯЛЫІАЯ РАЗНАСТАЙНАСЦЬ ВЕРАВАННЯЎ 1 БАЛКАНІЗАЦЫЯ РОЗУМУ 56. Філастрат, Карфны, I, 14, (15), Арыядна. Тэма мамкі ці маці, якая'распавядае байкі, узыходзіць да Платона, Дзяржава, 378 С, і Законы, 887 D. Як піша Тэртуліян (Ad Valentinianos, 3), мамкі расказвалі страшныя казкі пра ламіяў ці пра валасы Сонца. На думку Платона, усё гэта і ёсць плёткі старой цёткі (Лісій, 205 D); Мінуцый Фелікс таксама называе іх (XX, 4) anilesfabulae (бабчынымі байкамі), якія мы атрымалі ў спадчыну ад нашых imperitiparentes неадукаваных продкаў (XXIV, 1). У Філастратавай Героіцы Вінаградар пытаецца ў аўтара: «Калі ты перастаў всрыць у казкі?» і Філастрат ці той, хто гаворыць ад яго імя, адказвае: «Даўно, калі яшчэ быў падлеткам. Я верыў у іх, толькі пакуль быў дзіцём, і мая мамка часта цешыла мяне гэтымі казкамі, якія суправаджала прыгожым спевам; некаторыя байкі нават выклікалі ў яе слёзы. Але стаўшы юнаком, я падумаў, што не варта прымаць усе гэтыя байкі з такою наіўнасцю (Heroikos, 136-137 Kayser; р. 8, 3 De Lannoy). Пра anilesfahulae піша і Квінтыльян (Пра падрыхтоўку прамоўцаў, I, 8, 19). У Эўрыпідавым Іпаліце мамка ажно ўцягвае ў гэтую справу вучоных: перш, чым пачаць казку пра Сэмелу, яна згадвае, што вучоныя нават бачылі кнігі пра гэтую легенду (451). 57. Секст Эмпірык, Піронава рыторыка, I, 147. 58. Бо дзяўчынкі таксама атрымлівалі адукацыю, хоць яна абмяжоўвалася заняткамі ў граматыка, а пад апеку рытара дзяўчаты ўжо не пераходзілі; дадам яшчэ, што заняткі былі «змяшанымі»; дзяўчаты і хлопцы займаліся ў граматыка разам. Пра гэтую акалічнасць, якая, па-мойму, застаецца малавядомай, можна прачытаць у Марцыала, VIII, 3, 15 і IX, 68, 2, і ў Сарана, Пра жаночыя хваробы, раздзел 92 (р. 209 Dietz); гл. Friedlander, Sittengeschichte Roms, 9 ed., Leipzig, Hirzel, 1919, vol. I, p. 409. Міфалогія вывучалася ў школе. 59. Пра ламіяў і іншых грэцкіх пачвараў гл. асабліва ў Страбона, I, 8, С, 19, у раздзеле, які ўвогуле ўяўляецца значным для вывучэння стаўлення ў дачыненні да міфаў. Пра Амура і Псіхею гл. О. Weinreich, Dos marchen von Amor und Psyche und andere Volksmarchen im Altertum y: Friedlander, Sittengeschichte Roms, 9 ed., Leipzig, Hirzel, 1919, vol. IV, p. 89. 60. Настолькі бедны, што, хоць і не жыў толькі тым, што вырабляў сам, але нават не ведаў, што такое грошы, абменьваючы сваё віно ці жыта на бычка ці барана (I, 129, 7 Keyser). I гэта цалкам верагодна: наконт рэдкасці знаходжання манет у негарадскіх селішчах гл. J. Crawford у: Journal of Roman Studies, LX, 1970. 61. Героіка, IX, 141, 6. Муры i калоны свяцілішча ля клітумнійскіх крыніцаў былі пакрытыя надпісамі, «што ўслаўлялі бога» (Пліній, Лісты, VIII, 8). Гл. у: Mitteis-Wilcken, Chrestomathie d. Papyruskunde, Hildesheim, Olms, 1963, ліст нейкага Heapxaca (n° 117). 62. Пра «сварку фантомаў» y другім стагоддзі гл.: Пліній, Лісты, VII, 27; Лукіян, Philopseudes: Плутарх, прадмова аа Жыііііяпісу Дыёна. 63. Пра такія песні гл. заўвагу 56, adftnem. Таксама гл.: Эўрыпід, Іён, 507. 64. Арыстоцель, Паэтыка, IX, 8. W. Jeager, Paideia, Paris, Gallimard, 1964, vol. I, p. 326. 65. Такой думкі прытрымліваўся Трымалкіён (Петроній, XXXIX, 3-4; XLVIII, 7; LII, 1-2). 66. E. Rohde, Der griech. Roman. Berlin, 1876, p. 24 i 99. 67. Nilsson, Geschichte der griech. Religion, vol. II, p. 58. 68. Палібій, XII, 24, 5. 69. Дыядор, I, 3. 70. Дыядор, III, 61; кн. IV i VI прысвечаны радаводам грэцкіх багоў і repoay. Траянская вайна апісваецца, вядома ж, у кн. VII. Гэтыя першыя Дыядоравы кнігі з іх шырокім геаграфічным ахопам і вялікаю доляй прысутнай у іх міфалогіі, відаць, могуць даць уяўленне аб тым, якімі былі першыя кнігі і ў Цімея. 71. У кн. V, 41-46, і ва ўрыўку з кн. VI., якая захавалася дзякуючы Эўсэбію (Падрыхтоўка паводле Евангелля, II, 59). X. Доры (Н. Dorrie, «Der Konigskult des Antiochos von Kommagene», Abhandl. Akad. Gottingen, III, 60, 1964, p. 218) мяркуе, што Эўгэмераў раман быў палітычнай утопіяй і люстрам для ўладароў, ён падаваў узор ці апраўдваў цара-заступніка. Можа быць. Аднак частка, якую займаюць у гэтай кнізе дзівоснае і маляўнічае, нашмат пераўзыходзіць усе палітычныя алюзіі; апроч таго, не ўвесь востраў Панхая падпарадкоўваўся цару: на ім быў і горад, які ўяўляў сабой нешта накшталт жрэцкай рэспублікі. Як бы там ні было, думка, што багі з’яўляюцца заслужанымі людзьмі, якіх абагавілі ці пачалі лічыць за багоў, прысутнічае паўсюдна і далёка перасягае творчасць аднаго Эўгэмера, які, па сутнасці, абмежаваўся тым, што выкарыстаў яе дзеля напісання свайго аповеду. 72. Страбон, I, 2, 35, р. 43 С. 73. Дыядор, IV, 1, 1. 74. Дыядор, IV, 8. У кн. II Падрыхтоўкі паводле Евангелля Эўсэбій шырока цытуе Дыядоравы міфапісанні пра Кадма ці Геракла. 75. Каля 1873 г. юны філолаг Ніцшэ пісаў: «3 якой толькі паэтычнай свабодай грэкі ні выкарыстоўвалі сваіх багоў! У нас жа занадта доўга існавала звычка супрацьпастаўляць у гісторыі праўду з ня-праўдай: узяць хоць бы хрысціянскія міфы, якія абавязкова павінны былі лічыцца гістарычна праўдзівымі! (...) Чалавек патрабуе праўды і робіць яе адпраўленне (leistetsie) у этычным узаемаабмене з іншымі; на гэтым грунтуецца ўсё калектыўнае жыццё: людзі запабягаюць шкодных наступстваў ўзаемападману; з гэтага і паходзіць абавязак казаць праўду. Але эпічнаму аўтару падман дазваляецца, бо тут ніякіх шкодных вынікаў можна не баяцца. Падман, такім чынам, дазволены там, дзе ён нясе з сабою прыўкрасы: прыгажосць і вытанчанасць падману, але пры ўмове, што гэта не наробіць шкоды! Гэтаксама і жрэц выдумляе міфы пра сваіх багоў: падман служыць доказам іх велічнасці. Нам цяпер вельмі цяжка ажывіць у сабе гэтае міфічнае пачуццё свабоды хлусні, а вялікія грэцкія філосафы жылі, яшчэ маючы на хлусню поўнае права (Berechtigung zur bilge). Попіук праўды гэта той набытак, да якога чалавецтва ішло надзвычай марудна» (Philosophenhuch). 76. Дыён Касій, LXXIX, 18, знаходзячыся ў Азіі, у 221 г. быў блізкім сведкам наступнай падзеі, у якую сам верыў без ніякіх сумненняў: «Раптам з боку дунайскага краю, узнікнуўшы нейкім невядомым чынам, з’явіўся дух, што называў сябе славутым Александрам Македонскім і быў да яго падобны і тварам і ўбраннем. Ён перасек Мэсію (?) і Фракію і паводзіў сябе паўсюль. як бог Дыяніс; яго суправаджалі чатырыста чалавек у шкурах маладога аленя і з тырсамі ў руках, якія не рабілі нікому ніякай шкоды». Вакол сабралася маса народу на чале з губернатарамі і пракуратарамі, пасля чаго, «як ён і заявіў, ён за дзень перанёсся (ці: «яго суправадзілі») у Візантыю, адкуль потым выправіўся ў Калхэдон. Там ён справіў начныя абрады, закапаў у зямлі драўлянага каня і знік». 77. Плаўт, Купец, 487, каментаваны ў: Ed. Fraenkel, Elementi plautini in Plauto, Florenzia, La Nuova Italia, I960, p. 74. У дачыненні Секста Эмпірыка, Артэмідора і Паўсанія, гл. заўвагі 57, 134 і 22. 78. Гл. заўвагу 24; Цыцэрон, Тускуляне, I, 41, 98. 79. Варон, цытаваны Цэнсарынам (Censorinus, De die natali, 21, гл. Jahn, p. 62). 80. Цыцэрон, III, 5, 11. Гэтаксама Авідый y Мастацтвелюбові, I, 637, прызнаецца, што, калі й верыць у багоў, дык толькі з вялікай няўпэўненасцю і шматлікімі агаворкамі (гл. Hermann Frankel, Ovid, ein Dichter zwischen zwei Welten, Darmstadt, wiss.Buchg, 1974, c. 98 i заўв. 65, c. 194). Яшчэ раней Філсмон пісаў: «Май багоў і шануй іх, але нічога не старайся пра іх знайсці: твас пошукі не прынясуць табе нічога новага; не імкніся даведацца, існуюць яны або не: пакланяйся ім, быццам яны існуюць і знаходзяцца недзс побач з табой» (фрагмент 118 AB Kock, у Стабея, II, 1, 5). Гл. таксама: Арыстафан, Коннікі, 32. Пра стаўленне да сяброўства Тэсея і Пірытоя як gafahula jicta гл. De finibus, I, 20, 64. 81. Цыцэрон, Пра дзяржаву, II, 2, 4 і 10, 18. У гістарычнасць Ромула всрылі ажно да XIX стагоддзя, але, як мы ўбачым, не з тых самых прычынаў, з якіх верыў Цыцэрон: Цыцэрон верыў у Ромула як заснавальніка Рыма таму, што ў міфе, як лічылася, утрымлівасцца пэўнае гістарычнае ядро (няма дыму без полымя), і таму, што гісторыя ёсць палітыка мінулага; што да Басюэ, дык ён верыў у Ромула ці Геркулеса праз павагу да тэкстаў, якія ён кепска адрозніваў ад рэальнай сапраўднасці. 82. Мэнандр Рытар, Пра ўрачыстыя прамовы (Rhetores Graeci, vol. Ill, p. 359, 9 Spengel). 83. Ісакрат, Demonicos, 50. 84. Дыядор, IV, 1,2. 85. Гл., напрыклад, у Палітыцы, 1284 А: «міф, які распавядаюць пра арганаўтаў, што пакінулі Геркулеса»; і ў Нікамахавай этыцы, 1179 A 25: «Калі багі і клапоцяцца, як у тое вераць, пра справы людзей...» Сам Арыстоцель у гэта зусім не верыць: багі-зоркі гэта першарухальныя прычыны, а не анёлызаступнікі. 86. Гл. заўв. 4 і 23; на думку Палефата, раздз. 2, Мінатаўр -гэта быў прыгожы юнак, якога звалі Таўр і ў якога закахалася Пасіфая; гэтаксама і Фуцыдыд не сумняецца ў існаванні Цэкропса ці Тэсея. 87. Фуцыдыд, I, 3 і II, 29. 88. Фуцыдыд, VI, 2. 89. Наконт міфічных часоўгл. у Платона (Палітыка, 268 Е-269 В; Цімей, 21 A-D; Законы, 677 D-685 Е), які ўносіць у іх свае папраўкі і верыць у той самай ступені, як і Фуцыдыд і Паўсаній; гл. Raymond Weil, L'Archeologie de Platon, Paris, Klincksieck, 1959, p. 14, 30, 44. 90. Страбон, I, 2, 38, C. 45; 40, C. 46; I, 3, 2, C. 48. 91. Аб прыродзе рэчаў, V, 324. 92. Палібій, II, 41,4; IV, 59, 5; XXXIV, 4. 93. Працытуем паслядоўна: Гален, De optima secta ad Thrasybulutn, 3 (Opera, vol. 1, p. 110 Kuhn); De placitis Hippocratis et Platonis, III, 8 (V, 357 Kiihn; адносна фразы «прывесці міф да праўдападабенства» гл. Платон, Фэдр, 229 Е, якога Гален перапісвае амаль слова ў слова); De usu partium, III, 1 (III, 169 Kiihn; I, 123 Helmreich); Isagoge sen Medicus, 1 (XIV, 675 Kiihn). Трэба адзначыць, што Эскулапа Гален згадвае тут у чыста рытарычным духу; хоць у той жа час асабіста свята яго шануе (vol. XIX, р. 19 Kiihn), і прыклад роўнага яму па частцы адданасці ягонага сучасніка Элія Арыстыда не дазваляе сумнявацца ў шчырасці гэтага пачуцця; гэта не перашкаджае таму ж Галену прытрымлівацца дэміфалагізаванага погляду на багоў: як шмат хто з вучоных, ён лічыць, што грэцкі політэізм ёсць плён народнага скажэння сапраўдных ведаў пра багоў, якія ў літаральным сэнсе з’яўляюцца нічым іншым як свяціламі, зоркамі, да якіх пачалі ставіцца як да жывых істотаў, але надзеленых больш дасканалымі здольнасцямі, чым здольнасці чалавека; гл. уражвальныя старонкі, якія гэты анатам напісаў пра дасканаласць такіх боскіх целаў: De usu partium corporis humani, XVII, 1 (vol. IV, p. 358 sq. Kiihn; cf. ibid., Ill, 10, vol. Ill, p. 238 Kiihn).