КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Такім чынам, ва універсітэце гісторык піша ўжо не для звычайных чытачоў, як гэта робяць журналісты або «пісьменнікі», а для іншых гісторыкаў, сваіх калегаў, што моцна адрознівае яго ад гісторыкаў антычнасці. Менавітатаму апошнія праяўлялі такое яўна паблажлівае стаўленне да навуковай дакладнасці, якое нас сёння здзіўляе ці нават шакіруе. Дайшоўшы да восьмай з дзесяці кніг, якія складаюць ягоную ёмістую працу, Паўсаній раптам зазначае: «На пачатку сваіх даследаванняў я не бачыў у нашых міфах нічога, апроч бязглуздае веры; але цяпер, калі мае даследаванні прывялі мяне ў Аркадыю, я стаў болей абачлівы. Бо тыя, каго завуць Мудрацамі, сапраўды, выказваліся ўтую старадаўнюю эпоху не адкрыта, а, хутчэй, загадкамі, і, на маю думку, легенды пра Кронаса ў пэўнай ступені ўяўляюць сабой менавіта такую мудрасць». Гэтае запозненае прызнанне нечакана і як бы наўздагон адкрывае нам, што Паўсаній, аказваецца, не верыў ніводнаму слову ў тых шматлікіх і неверагодных легендах, якія ён без ніякіх ваганняў пераказваў нам на працягу шасцісот папярэдніх старонак. Можна згадаць і другое, не меней запозненае прызнанне, якое зрабіў Герадот у канцы сёмай з дзевяці сваіх кніг, калі разважаў над праблемай, ці здрадзілі ў 480 г. аргіяне агульнагрэцкае справе і ці пайшлі на саюз з персамі, якія нібыта мелі з імі агульнага міфічнага продка Пэрсея: «Я бачу свой абавязак у тым напісаў Герадот,каб пераказваць усё, што казалі мне, але не абавязкова ўсяму верыць, і гэтыя мае словы тычацца роўным чынам усяго астатняга, змешчанага ў гэтае працы»19. Калі б сучасны гісторык нрапанаваў навуковаму грамадству азнаёміцца з фактамі ці легендамі, у якія сам абсалютна не верыць, ён гэтым паставіў бы пад сумнеў добрапрыстойнасць навукі. Але старажытныя гісторыкі, калі й не мелі іншага погляду на добрапрыстойнасць, дык прынамсі мелі іншую чытацкую аўдыторыю, якая складалася далёка не з прафесіяналаў і ўяўляла сабой такую ж разнамасную публіку, як чытачы нашых газетаў; таму яны і мелі пэўнае права і нават абавязак рабіць падобныя агаворкі і валодалі пэўнай прастораю для манеўру. Ісціна сама не прамаўляла іхнімі вуснамі: сваё ўяўленне пра гэтую ісціну належала сфармуляваць самім чытачам вось тут і хаваецца адна са шматлікіх асаблівасцяў, якія сведчаць, што, нягледзячы на вялікае падабенства, гістарычная літаратура антычнасці вельмі адрозніваецца ад той, якой яна сталася ў новы час. Публіка старажытных гісторыкаў разнародная: некаторыя чытаюць чыста дзеля забавы. другія болей крытычным вокам, а іншыя ўвогуле з’яўляюцца прафесійньімі палітыкамі ці стратэгамі. Кожны гісторык мусіць зрабіць свой выбар: пісаць для ўсіх, адказваючы на запатрабаванні самых розных катэгорыяў чытачоў, ці спецыялізавацца, як Фуцыдьід і Палібій, у падачы тэхнічна спраўджанай інфармацыі, якая забяспечыць заўсёды карыснымі звесткамі любога военачальніка і палітычнага дзеяча. Але ж выбар, прынамсі, ёсць; апроч таго, разнамаснасць публікі пакідае гісторыку пэўную прастору: ён можа намаляваць праўду ў болей рэзкіх ці болей размытых фарбах, як пажадае, не асабліва пры гэтым ёй здрадзіўшы. Таму мы не павінны здзіўляцца ці абурацца, чытаючы ўжо шмат разоў каментаваны нашымі сучаснікамі ліст, у якім Цыцэрон просіць Лукцыя «апісаць дзейнасць ягонага консульства ў болей высокіх выразах», чым той, можа быць, збіраўся, і «не асабліва зважаць на законы гістарычнага жанру»,гэта ж звычайная рэч паміж прыяцелямі, і яна зусім не выходзіць за рамкі таго, што можна, не надта пакрывіўшы душой, папрасіць і ў якога-небудзь журналіста апроч таго, што пэўная частка ягонае аўдыторыі яго ў гэтым яшчэ і падтрымае. За відавочнымі пытаннямі аб навуковасці метадалогіі і добрапрыстойнасці вымалёўваецца і яшчэ адно аб адносінах гісторыка да сваіх чытачоў. Мамільяна, напрыклад, мяркуе, што новае стаўленне да дакументаў узнікае ўжо ў позняй Імперыі, зазначаючы сабой будучую правільную і навукова абгрунтаваную гістарычную методыку: сведчаннем такога new value attached to documents20 з’яўляюцца нібыта Аўгусцейшая гісторыя і асабліва Царкоўная гісторыя, напісаная Эўсэбіем. У мяне гэтыя творы, прызнаюся, пакінулі крыху іншае ўражанне: у Аўгусцейшай гісторыі не даецца ніякіх спасылак на пакладзеныя ў яе аснову крыніцы, у ёй проста сям-там перапісваецца у якасці цікавага ўрыўка ці помніка антычнасці кавалак таго ці іншага тэксту, які выйшаў з-пад якога-небудзь славутага гіяра; але ж гэта рабілі ўжо александрыйцы. Тое самае робіць і Эўсэбій. Апроч таго, Эўсэбій не проста пераііісвае свае пісьмовыя крыніцы, але бярэ з іх пэўныя вытрымкі, а потым іх кампілюе, складаючы ў адно асобныя ўрыўкі, як сам пра гэта гаворыць ужо ў першых радках сваёй гісторыі. Нанізаць адзін за адным шэраг каштоўных кавалкаў і пазбавіць сябе цяжкае працы самастойнага апісання гісторыі, капіруючы папярэднікаў,хіба гэта значыць «засведчыць новае стаўленне»? Далёкі ад такога стаў- лення, Эўсэбій, паводле выказвання Рлнана21, як бы зацвярджае сваімі творамі «абсалютную аб’ектыўнасць», з якою ў позняй антычнасці ставіліся да гістарычнай кнігі. Але метадам цытавання вялікіх урыўкаў карыстаўся ўжо Парфірый (які захаваў для нас такім чынам тэксты Тэафраста ці Гэрмарха), дый сам Эўсэбій у сваёй Падрыхтоўцы паводле Евангелля (чым зноў-такі дазволіў нам сёння чытаць Айнамаона-цыніка ці Дыяіеніяна-перыпатэтыка). He выстаўляць сябе, а даць дарогу аб’ектыўнасці: бо, санраўды ж, факгы існавалі і да надыходу эпохі навуковай палемікі, і да часоў Ніцшэ і Макса Влблра. Гісторык не абавязаны нічога інтэрпрэтаваць (бо існуюць жа факты), ані даказваць (бо факты не падстава для якой бы там ні было палемікі): яму дастаткова проста гэтыя факты паведаміць ці так, як гэта робіць рэпарцёр, ці так, як кампілятар. I дзеля гэтага яму зусім не трэба вызначацца нейкімі нечуванымі інтэлектуальнымі здольнасцямі досыць проста валодаць тымі трыма якасцямі, якімі харакгарызуецца кожны добры журналіст: рупнасць, абазнанасць і бесстароннасць. Ён павінен рупна збіраць інфармацыю у кнігах ці ў жывых сведкаў, калі такія яшчэ засталіся, або запісваючы паданні, «міфы»; ягоная абазнанасць у такіх палітьічных дысцыплінах, як напрыклад стратэгія ці геаграфія, дазволіць яму разумець учыпкі грамадскіх дзеячаў і крытычна ставіцца да сабранае інфармацыі; ягоная бесстароннасць гарантуе яго ад усякай хлусні, якую ён можа дапусціць, выконваючы чыё-небудзь даручэнне ці проста нешта замоўчваючы. Самаягоная праца і якасці, якімі ён павінен валодаць дзеля яе выканання, прыводзяць яго нарэшце да ведання той самай праўды пра мінуўшчыну, якая і адрознівае яго ад натоўпу, бо, як кажа Паўсаній, «у натоўпе, які нічога не разумее ў гісторыі і прымае на веру ўсё, што яшчэ з дзяцінства чуў у выкананні хораў або ў трагедыях, распавядаюць шмат непраўдзівых баек. Іх расказваюць, напрыклад, і пра Тэсея; хоць у рэальнасці Тэсей быў звычайным царом, які ўзышоў на трон па смерці Менэстэя, і яго нашчадкі захоўвалі ўладу яшчэ чатыры пакаленні.»22. Як бачым, Паўсаній, так бы мовіць, аддзяліў зерне ад пустазелля, вылучыўшы з легенды пра Тэсея яе аўтэнтычны стрыжань. Якім жа чынам ён яго вылучыў? 3 дапамогаю таго, што мы назавем тут дактрынаю аб сучасных падзеях: мінуўшчына падобная на сучаснасць, ці магчыма, так сказаць будзе лепей цудаў не існуе; дык вось, у нашыя дні людзей з бычынымі галавамі нешта зусім не відаць, затое ёсць каралі; значыць, Мінатаўра ніколі не існавала, а Тэсей быў проста царом. Бо ў тым, што Тэсей сапраўды існаваў гістарычна, Паўсаній не мае ніякага сумневу, як не сумняваўся ў гэтым пяццю стагоддзямі раней і сам Арыстоцель23. Але перш чым навучыцца глядзець на міфы крытычным вокам і вышукваць у іх праўдападобнае, сярэднестатыстычны антычны грэк, у залежнасці ад сваіх схільнасцяў, мог ставіцца да іх па-рознаму: ён або ўспрымаў гэтыя міфы як казкі старой даверлівае бабулі, або захоўваў да старадаўніх чарадзейных часоў такое стаўленне, пры якім пытанне аб гістарычнай сапраўднасці ці чалавечай фантазіі проста не мела сэнсу. Крытычнае стаўленне, у тым выглядзе, у якім яго прытрымліваліся Паўсаній, Арыстоцель і нават Герадот24, заключаецца ў тым, каб бачыць у міфе вуснае паданне, як гістарычную крыніцу, якую трэба крытычна прааналізаваць,метад, у пэўным сэнсе, цудоўны, але менавіта ён стварыў тую ўяўную праблему, ад якой нашыя антычныя продкі не здолелі пазбавіцца на працягу ажно тысячы гадоў; і трэба было адбыцца гістарычнай мутацыі, хрысціянізму, каб яна была не тое, што вырашаная, a забытая. Праблема гэтая заключалася ў тым, што лічылася, быццам паданне ў выглядзе міфа нясе ў сабе пэўнае аўтэнтычнае ядро, якое з цягам стагоддзяў проста абрасло легендамі,і ўся складанасць тычылася менавіта гэтых легендаў, а не ядра. I як мы бачылі, эвалюцыя думкі Паўсанія адбылася менавіта і толькі ў дачыненні гэтых самых легендарных дадаткаў25. Выходзіць, што пытанне аб крытыцы міфічных паданняў пастаўлена некарэктна: Паўсаній толькі ўяўна нагадвае нашага Фантэнэля, бо гэты зусім не імкнуўся аддзяляць зерне ад пустазелля, а меркаваў, што ў легендах усё суцэльная няпраўда26.1, нягледзячы на знешняе падабенства, антычная крытыка міфа таксама толькі ўяўна нагадвае нашую: легенда ўспрымаецца намі як гісторыя, гіпербалізаваная «народным геніем»; для нас міф эпічная гіпербалізацыя нейкай вялікай падзеі, такой, наіірыклад, як «нашэсце дарыйцаў»; для грэка ж той самы міф сапраўдная ісціна, якую ўсяго толькі сказіла наіўнасць простага люду; ён змяшчае ў сабе — у якасці аўтэнтьічнага ядра шэраг дробных дэталяў, якія адпавядаюць сапраўднасці, бо ў іх няма нічога чарадзейнага: напрыклад, імёны герояў і іх радавод. Такі парадокс занадта вядомы, каб на ім доўга настойваць: калі мы будзем прытрымлівацца думкі, што легенды ўяўляюць сабой форму перадачы калектыўных успамінаў, мы будзем верыць у гістарычную сапраўднасць Траянскай вайны; калі мы будзем лічыць іх за плён уяўлення, мы не будзем у яе верыць і нам давядзецца іначай інтэрпрэтаваць вельмі неадназначныя дадзеныя археалагічных раскопкаў. Але пытанні аб метадзе і пазітыўнасці хаваюць у сабе пытанне болей фундаментальнага характару27: што такое міф? Гэта скажоная гісторыя? Ці гэта гісторыя гіпербалізаваная? Гэта плён калектыўнай міфаманіі? Ці гэта алегорыя? Чым ён быў у вачах грэкаў? Гэтае гіытанне дае нам падставу сцвярджаць, што адчуванне праўдзівасці вельмі шырокае (якое лёгка паглынае сабою і міф), і ў той жа час «праўдзівасць» таксама вельмі шмат чаго азначае... паглынаючы нават і мастацкую літаратуру.