Чорная воля
Валянцін Дубатоўка
Памер: 155с.
Гародня 2013
Розум ніяк не мог пагадзіцца зтым, што адбывалася з ім і ў свеце. Ужо мінула пяць гадоў, як развалілася дзяржава, якой ён служыў усё сваё жыцьцё. Камуністычныя ідэі, якія ён лічыў адзіна правільнымі, цяпер абуджалі ў людзях непрыкрытую пагарду і страх. 3 тых пор, як яго, нямоглага, старога чалавека, маладая жонка перавезла з прасторнай менскай кватэры ў гэтую збуцвелую вясковую хату, ён думаў толькі пра адно каб хутчэй камунісгы вярнуліся да ўлады. У тым, што вернуцца, Луковіч не сумняваўся. Але час ішоў, а нічога не мянялася. Разрастаўся капіталізм, варожая заходняя кулыура не сыходзіла з экранаў тэлевізараў. А некалькі дзён таму здарылася самае страшнае.Умясцовай царкве.якуюёнзачыніўяшчэда вайны, загучаў звон, які заклікаў мясцовы люд адзначыць прышэсце Вялікадня. I гэта для Луковіча было невыносна. Ён нерухома ляжаў на смяротнай лажніцы і прасіўтолькі смерці. Алетая ўсё не прыходзіла і не прыходзіла...
Бацюшка асвячаў хаты вяскоўцаў пасля Вялікадня ўжо трэці год запар. 3 тых самых пор, калі ён прыехаў сюды пасля заканчэння семінарыі і разам з вяскоўцамі вычысціў і адрамантаваў царкву, якая не працавала тут яшчэ з даваеннага часу.
Бацюшказусёй працэсіяй прыпыніўся насупрацьхаты Луковіча.
- Давайце зойдзем. Суседзі кажуць, што ён не выходзіць на вуліцу ўжо некалькі дзён.
Жанчыны з царкоўнага хору наперабой пачалі адгаворваць бацюшку. Маўляў, той камуніст-атэіст зусім выжыўз розуму.
- He, гэтак няможна. Мы мусім зайсці. Можа, чалавеку патрэбная наша дапамога.
ЖанчыныпаслухмянапайшліследамзабацюшкамухатуЛуковіча. Смуродны пах з хаты ледзь не збіў іх з ног. Бацюшка прыкрыўся даланёй і акінуў поглядам запушчаную хаціну. На старой гарбатай ка-
напе ляжаў з адплюшчанымі вачыма сівы, з акрываўленымі губамі і вушамі, чалавек. Жанчыны завойкалі і перажагналіся. Бацюшка агледзеў Луковіча, а затым звярнуўся да жанчын:
- Бяжыце да суседзяў і выклічце па тэлефоне доктара.
Пеўчыя нібы гэтага і чакалі і ўсе да адной кінуліся да дзвярэй. Бацюшка яшчэ раз агледзеў хату, перажагнаў хворага і прысеў побач. Дастаўз сумкі свечку і Біблію і звярнуўся да паміраючага:
- Калі вы чуеце, што я гавару вам, то падайце знак. Луковіч сабраўся з сіламі і варухнуў рукой. Бацюшка запаліў свечку і разгарнуў Біблію.
- Я вас пасабарую.
Луковіч ізноўдаўзнакбацюшку, што ён яго чуе.
- Госпадзе, памілуй, Госпадзе, памілуй. загучала распеўная малітва...
Што ў гэты час тварылася ў душы старога камуніста невядома. Можа, ён перажываў і каяўся за тое, што натварыў на божым свеце? Пасля малітвы і сабаравання па твары Луковіча пацяклі вялікія, як боб, слёзы. Праз некаторы час вочы хворага заплюшчыліся, і ён адышоў. Пад’ехаўшая неўзабаве хугкая канстатавала смерць. Улічваючы, што ад нябожчыка яшчэ раней адмовіліся сваякі, бацюшка прыватна займаўся пахаваньнем. На мясцовых кладах з’явілася магілка з драўляным, пафарбаваным у чырвоны колер, праваслаўным крыжам...
На гары, дзе ў 1939 годзе камсамольцы закатавалі святара, нехта штогод высаджваў некалькі маладых дубкоў. За дзесяцігоддзі там вырасла ніштаватая дуброва. Штогод на Вялікдзень мясцовыя людзі ішлі на гару і запальвалі безліч свечак. А ў дзевяностыя гады на месцы дуба, на якім камсамольцы павесілі святара, быў пастаўлены высокі крыж. Ён узвышаўся над маладымі дубамі, быццам аглядаў усё наваколле. Кажуць, у дзевяностыя, калі на постсавецкай прасторы паўсюль расла злачыннасць, у гэтых мясцінах было спакойна і ціха...
БАЦЬКА
Такой дарогі, як ад Дзятлава да Галубоў, на гэтым свеце пэўна што і няма. Часткова адсыпаная ўжо пры цяперашніх Саветах, месцамі вымашчаная немцамі яшчэ ў Першую сусветную. Дарога гэтая толькі што завецца дарогаю, а так прасека прасекаю, з безліччу маленькіх масткоў ды пераправаў. Мала хто на яе трапляе з добрых людзей, асноўныя ж ездакі тут браканьеры розных масцей і зладзеі, што цягаюць з пушчы мораны дуб ды ясень. I вось я, журналіст абласной газеты, і кіроўца Зміцер, трасемся на гэтым гасцінцы ўжо дзве гадзіны запар. Па праўдзе кажучы, не люблю ні гэтую дарогу, ні мясцовую прыроду, ні гісторыі пра тамтэйшую партызанку, пра што, аднак, мушу пасля прыезду ў Гародню штосьці накрэмзаць. Але я, як і большасць нашых журналістаў, накіраваны сюды сёлетняй вясной па заданні рэдакцыі.
Дзякуй Богу, жыхары тут дужа ветлівыя: і накормяць, і напояць, а калі спадабаешся ім, то і з сабою карчоўкі грэлку нальюць. Карчоўка мясцовая назва самагону, а грэлкамі, каб не знайшлі міліцыянты.тубыльцы экспартавалі згаданы вышэй напой з пушчы цывілізаваным аматарам.
Ну, і вось еду я па гэтай дарозе, скарачаючы шлях, за акном цёплы красавіцкі дзень. Побач са мной кіроўца Зміцер, хударлявы хлапец гадоў трыццаці пяці, аматар мясцовай карчоўкі і іншых грымучых напояў. Праглядваю матэрыял, які назбіраў пра мінулую вайну ў Дзятлаве і ваколіцах, а Зміцер штосвет кляне жыццё, мяне і чамусьці галоўнага рэдактара. На маё пытанне, за што рэдактара, я пачуўтолькі лаянку і праклён у бок савецкага ўрада. Шчыра кажучы, для мяне адказ наконт нездавальняючага настрою ўзбунтаванага кіроўцы ляжаў на паверхні. Ішоўтрэці дзень камандзіроўкі, а ён яшчэ ні разу не прычасціўся мясцовай самагонкай. Хаця ні я, ні, што важна, наш рэдактар аніякага дачынення да яго алкагольнай смагі не маем. I вось неўзабаве, не даязджаючы да вёскі Руда Ліпічанская, на ўзбоччы дарогі мы заўважаем нейкі дарагі замежны легкавік з задраным дагары капотам, а каля яго чалавека гадоў пяцідзесяці, прыстойна апра-
нутага, з паднятай рукой. Зміцер, прадчуваючы неспадзяваны «гешэфт», бярэ ўправа і цісне на «гамульцы».
Добры дзень, шаноўны! Як цябе занесла ў гэтую глухамань?
Ды вось, мерсэдэс сапсаваўся...
А хіба ж мерсэдэсы псуюцца? не даўшы дагаварыць незнаёмцу, весела спытаўся Зміцер.
Псуюцца, як бачыце.
Ці можам чым дапамагчы? умяшаўся ў размову я. Едзем у вёску Ярнева, на гадавіну, у тым красавіку маці на тамтэйшых могілках пахавалі, вось цяпер з бацькам дабіраемся, як бачыце.
Мужчына павярнуўся да свайго аўто і развёў рукі. У гэты самы час з мерсэдэса вылез сівавалосы згорблены чалавек даволі высокага росту гадоў каля васьмідзесяці. Ён акуратна зачыніў дзверцы легкавіка, павярнуўся ў наш бок і паважна павітаўся. Пасля гэтага ён амаль нябачна кіўнуў галавой сыну, і той, як спрынтар, ірвануў да свайго легкавіка.
От, Зміцер, каб да нас з табой так дзеці спяшаліся.
Мгу-у, глядзі, нашых і па піва раніцай не пашлеш, хоць памірай.
Стары, апіраючыся на руку сына, даволі жвава падышоў да нашага аўто і абапёрся на яго крыло.
Ну дык што, хлопцы, падвезяце дзеда? на маршчыністым твары старога бліснула скупая ўсмешка.
Ну, канечне, у чым справа, і вас, і сына усіх падвязём! прадчуваючы ўдалы вечар, загаманіў Зміцер.
He, мяне не трэба, я паспрабую ўсё жтакі мерс адладзіць, a потым сам і прыеду.
Ну і добра, ваша справа, а вы, дзед, калі ласка, сядайце. Зміцер, нібыта гайдук якога-небудзь магната, паслужліва адчыніў дзверы і акуратна пасадзіў на задняе сядзенне пажылога чалавека.
Праз пару хвілінаў наш неўміручы «ленінец» ужо ляцеў, як сокал, у накірунку Ярнева. Ехалі мы моўчкі. Я ўсё думаў, як не-
шта накрэмзаць з матэрыялу, сабранага напярэдадні. У галаве круціліся розныя варыянты, але як толькі я напружваў памяць, дык мне здавалася, што нешта падобнае я пісаў раней. «Халера яго ведае, што тут выдумаць», разважаў сам сабе я.
А як гэта вы ў нашыя мясціны трапілі? парушыўшы маўчанне, прамовіў дзед.
Ды вось матэрыял да Дня перамогі збіраем, паспяшаўся адзначыцца Зміцер. У гэтых словах майго кіроўцы адчувалася і адказнасць за даручаную справу, і неабходнасць выканаць заданне рэдакцыі, а галоўнае, прадчуванне неблагога барышу, які ён намагаўся атрымаць у Ярневе. Я раздражнёна паглядзеў на Зміцера. Дзед, адчуваючы напружанасць, працягнуў сваю міралюбную палітыку і звярнуўся ўжо да мяне прыватна:
Я так разумею, гэта вы журналіст?
-Так.
А што вы на чалавека такзлуецеся? Ён жа просга кіроўца і ўсё.
Ну, і я гавару, чаго тут злавацца, падхапіў Зміцер.
Ды я не на цябе.
Не-не, на мяне, я ж адчуваю.
Так, Зміцер, кінь лухту несці і ўважліва глядзі на дарогу.
Гляджу, што я, на гэтай дарозе першы раз? Пасля маёй амаль сяброўскай заўвагі Зміцер прымоўк і далей паехаў слакойна і ўпэўнена. Я ж павярнуўся да нашага спадарожніка і са стомленасцю ў голасе прамовіў:
Ды вось перад святамі мушу напісаць штосьці пра вайну.
А хіба з такім песімізмам што-небудзь вартае напішаце?
- А вартае і не патрэбна, я працую журналістам ужо дваццаты год, і кожны раз лра адно і тое ж пішу на Дзень перамогі.
Дзед задумаўся, а затым, сатхнуўшы, дадаў:
- Канечне, цяжка кожны раз няпраўду пісаць, навучылі саветы і старых, і маладыхтолькі пра ваенныя перамогі ўзгадваць, як быццам не было Налібоцкага катла, узяцця Менска немцамі
на чацвёрты дзень вайны. Знаеце, але і вы, журналісты, не лепшыя, што вам ні гавары, вы жтолькі і пішаце пра медалі ды нейкі міфічны гераізм.
А я хіба гаварыў, што мы не вінаватыя ў гэтым сусветным блюзнерстве? Я лічу, што мы, журналісты, самыя адказныя за ўсё і ёсць. А хаця-я... Усе хлусяць: і мы, і дзяржава, і ветэраны усе.
Вы шчыра лічыце, што ўсе?
Ахіба нетак?
Дзед зірнуў у бакавую шыбу аўто, затым адкашляўся і ціха, нібыта толькі для сябе, прамовіў:
А каму патрэбная тая ваенная праўда?
Вы лічыце, што нікому? ужо крыху націскаючы на свайго суразмоўцу, пацікавіўся я.
Дзед і не спрабаваў апраўдвацца. Ён працягваў гаварыць, нібыта для сябе, ціха і спакойна:
Знаеце, на вайнеты жывеш з пастаянным прадчуваннем смерці, і яе непазбежнасць прытупляе ўсё закладзенае ў чалавеку Збаўцам. Праз некаторы час ужо нават Бог не зможа растлумачыць, дзе на вайне праўда, а дзе лухта. Ад таго тыя, хто па-сапраўднаму ваяваў, не сказалі праўду. А ляпечуць пра перамогу тыя, хто пра вайну толькі чуў. I то не ад саміх ветэранаў.
Мяне захапіла гэтая палеміка, і я ўзяў на сябе смеласць задаць яшчэ адно пытанне суразмоўцу:
А як жа сумленне, як быць з сумленнем?
Пасля гэтых слоў у масквічы стала зусім ціха, нават Зміцер збавіў хуткасць і ўважліва пачаў сачыць за нашай размовай. Цішыня цягнулася некалькі хвілінаў. Я чакаў, што нарэшце скажа гэты вопытны, відаць па ўсім, адукаваны чалавек. Ён жа працягваў маўчаць, толькі глядзеў у запыленае акно масквіча і думаў пра нешта сваё. Адчуўшы, што дзед не хоча болей гаварыць пра вайну, я вырашыў нашу палеміку скончыць, але перад тым палічыў абавязковым назвацца.
КНІГІ ОНЛАЙН
