КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
нікай жыцця, якая абяцае яму прынамсі эрзац задавльнення, застаецца магчымасць уцёкаў у нервовае захворванне, што нярэдка здараецца ўжо ў маладыя гады. Той, хто бачыць марнасць сваіх спробаў дасягнуць шчасця ўжо ў больш познім узросце, знаходзіць суцяшэнне ў самаспатоленні шляхам хранічнай інтаксікацыі альбо кідаецца ў роспачны бунт — упадае ў псіхоз11 Рэлігія не дае такой свабоды выбару і прыстасавання, аднолькава абавязваючы ўсіх трымацца свайго шляху дасягнення шчасця і абароны ад пакутаў. Яе методыка заключаецца ў тым, што яна прыніжае каштоўнасць жыцця і ілюзорна скажае карціну рэальнага свету, перадумовай чаго з’яўляецца запалохванне інтэлекту. Цаною гвалтоўнай фіксацыі псіхічнага інфантылізму і зацягваннем у масавае вар'яцтва рэлігіі ўдаецца шмат каго ўратаваць ад індывідуальнага неўрозу. Але не болей — як мы ўжо казалі, ёсць шмат шляхоў, якія могуць весці чалавека да шчасця, але ніводзін з іх не гарантуе, што прывядзе да яго абавязкова. 1 рэлігія таксама не выконвае сваіх абяцанняў. Калі вернік нарэшце бачыць, што вымушаны гаварыць пра “неспасцігальнасць шляхоў Гасподніх”, ён тым самым прызнае, што апошняю магчымасцю суцяшэння і крыніцай спатолі ў пакутах для яго застаецца толькі безумоўная пакорлівасць. I калі ён на гэта гатовы, дык ён, відаць, мог бы ўжо абысціся і без такіх вакольных шляхоў. 11 Мушу зазначыць прынамсі адзін прабел, пакінуты тым, што было выкладзена вышэй. Разглядаючы магчымасці шчасця для чалавека, нельга не зважаць на адносную ўзаемасувязь нарцысізму і скіраванага на аб’ект лібідо. Было б добра высветліць, якое значэнне для гаспадаркі лібідо мае такая скіраванасць на самога сябе. ш Нашае даследаванне шчасця дало нам няшмат таго, што не было б агульнавядомым. Калі мы дапоўнім яго пытаннем, чаму людзям так цяжка зрабіцца шчаслівымі, дык і ў гэтым выпадку перспектыва атрымаць нешта новае выглядае не нашмат большаю. Мы ўжо далі на яго адказ, вызначыўшы тры крыніцы нашых пакутаў: усемагутаасць прыроды, нямогласць нашага цела і недасканаласць інстытуцыяў, якія рэгулююць дачыненні паміж людзьмі ў сям’і, дзяржаве й грамадстве. Наконт першых дзвюх крыніцаў меркаванне можа быць толькі адно: мы вымушаныя прызнаць іх непазбежнасць і аддацца на іхнюю волю. Мы ніколі не зможам цалкам запанаваць над прыродай, наш арганізм, які сам ёсць частка гэтай прыроды, заўжды застанецца нечым часовым і абмежаваным у сваёй прыстасавальнасці і магчымасцях. Усведамленне гэтага зусім не вядзе да паралюшу ўсякай дзейнасці —■ наадварот, яно вызначае яе накірунак. Калі ўжо мы няздольныя прыдухіліць усе пакуты, дык мы можам, прынамсі, некаторыя з іх змякчыць — нас гэтаму вучыць досвед тысячагоддзяў. Па-іншаму мы ставімся да трэцяй, сацыяльнай крыніцы пакутаў. Іх мы наогул не прызнаём, мы няздольныя ўсвядоміць, чаму інстытуйыі. створаныя намі самімі, не павінны служыць нам абаронай, быць для нас дабрадзействам. Праўда, калі мы задумваемся, чаму гэтае сховішча ад пакутаў атрымалася ў нас так няўдала, у нас адразу прачынаецца падазрэнне, што й тут, мусіць, хаваецца немалая частка непераможных сілаў прыроды, гэты раз — у выглядзе асаблівасцяў нашае псіхікі. Аналізуючы такую магчымасць, мы сутыкаемся з адной настолькі дзіўнаю думкай, што не можам на ёй не спыніцца. Яна сцвярджае, што вялікую частку віны за нашыя беды нясе нашая так званая культура; мы былі б куды шчаслівейшыя, калі б адмовіліся ад яе і знайшлі дарогу назад, да першабытных дачыненняў. Я называю гэтую думку дзіўнай таму, што як бы ні вызначалася паняцце “культура”, але здаецца бясспрэчным, што ўсё, чым мы спрабуем абараніцца ад пагрозы няшчасця, належыць якраз культуры. Якім жа чынам так шмат людзей маглі прыйсці да такой пазіцыі — абстрактнай варожасці да культуры? На маю думку, глебу, на якой з прычыны пэўных гістарычных абставінаў узнікла гэтае асуджэнне, стварыла глыбокае і даўняе незадавальненне наяўным станам культуры. Здаецца, апошнюю і перадапошнюю з гэтых абставінаў я магу назваць; але мне не хапае вучонасці, каб прасачыць увесь іх ланцужок у гісторыі чалавецтва. Фактар варожасці да культуры прысутнічаў, відаць, ужо ў час перамогі хрысціянства над паганскімі рэлігіямі. Ен быў вельмі блізкі хрысціянскаму вучэнню, якое абясцэньвала зямное жыццё. Перадапошняя ж падстава ўзнікла ў эпоху геаграфічных адкрыццяў, калі адбыўся кантакт з прымітыўнымі народамі і плямёнамі. Занадта кароткія назіранні і неадэкватныя тлумачэнні іх звычаяў ды абрадаў унушалі еўрапейцам, быццам гэтыя народы жывуць простым, няхітрым ды шчаслівым жыццём, несумяшчальным з высокім культурным узроўнем прышлых наведнікаў. Пазнейшы досвед скарэктаваў некаторыя меркаванні такога кшталту. Нярэдка лёгкасць жыцця, якую дазваляла шчодрасць прыроды і дараваная ёю бесклапотнасць у задавальненні асноўных патрэбаў, прыпісвалася адсутнасці складаных культурных запатрабаванняў. Што да апошняга чынніку, дык ён нам асабліва добра знаёмы — ён быў выяўлены намі пры знаёмстве з механізмам неўрозаў, якія пагражаюць знішчыць і тыя крыхі шчасця, якімі валодае чалавек культуры. Як высветлілася, чалавек упадае ў неўроз таму, што не можа вытрываць той безлічы абмежаванняў, якую ў імя сваіх культурных ідэалаў ускладае на яго грамадства; з гэтага была зробленая выснова, што магчымасць вярнуцца да шчасця адкрыецца зноў тады, калі гэтыя абмежаванні будуць адмененыя альбо значна зменшаныя. Да гэтага далучаецца яшчэ адно расчараванне. Апошнія пакаленні людзей дабіліся надзвычайных поспехаў у прыродазнаўчых навуках і іх тэхнічным выкарыстанні, яны ўмацавалі сваю ўладу над прыродаю так, як раней немагчыма было сабе ўявіць. Размаітыя праявы такіх дасягненняў агульнавядомыя, і пералічваць іх залішне. Людзі ганарацца сваімі поспехамі : маюць на гэта права. Але яны, здаецца, заўважылі, што нядаўна набытая імі ўлада над прасторай і часам, падпарадкаванне сілаў прыроды, здзяйсненне мары тысячагадовай даўнасці не павялічылі іх душэўнага камфорту ў жыцці і не зрабілі іх шчаслівейшымі. Тут варта было б задаволіцца высновай, што ўлада над прыродай — не адзіная ўмова шчасця для чалавека, як і не адзіная мэта яго культурных памкненняў, а не выводзіць з гэтага бескарыснасць тэхнічнага прагрэсу для нашага шчасця ўвогуле. Бо такой выснове можна было б запярэчыць: хіба ж гэта не прырост пазітыўных пачуццяў, калі я магу як хачу часта чуць голас свайго дзіцяці, што жыве за сотні кіламетраў ад мяне, калі ў самы кароткі час пасля прыбыцця майго сябра ў нейкі пункт яго доўгага, цяжкага падарожжа я магу даведацца, што ён добра перанёс дарогу? Хіба няма ніякага значэння ў тым, што медыцыне ўдалося значна знізіць дзіпячую смяротнасць, небяспеку ўнясення інфекцыі пры родах, што сярэдняя працягласць жыцця культурнага чалавека вырасла на нямала гадоў? 1 падобных дабротаў, якімі мы абавязаныя так часта бэшчанаму веку навукова-тэхнічнага прагрэсу, можна было б пералічыць яшчэ шмат, але нам ужо чуецца голас крытыка-песіміста, які папярэджвае, што большасць гэтых па- слугаў, маўляў, нагадваюць тую “танную ўцеху”, пра якую вядзецца ў адным старым жарце. Такую ўцеху можна лёгка сабе дазволіць, калі халоднаю зімняю ноччу спачатку высунуць голую нагу з-пад коўдры, а потым зноўку яе схаваць. Каб не было чыгункі, якая скарачае адлегласці, дзіця не пакінула б родны горад, і бацькам не спатрэбіўся б тэлефон, каб пачуць ягоны голас. Каб не было параходаў, мой сябар не выправіўся б у вандроўку за акіян, і мне не спатрэбіўся б тэлеграф, каб заспакоіць сваю трывогу. Якая нам карысць ад зніжэння дзіцячай смяротнасці, калі яна змушае нас да значнага абмежавання нараджальнасці, так што ў цэлым мы выгадоўваем дзяцей не больш, чым за часамі далёка не паўсюднай пашыранасці гігіены, і калі гэта, апроч таго, толькі ўскладняе нашае сексуальнае жыццё ў шлюбе дый, верагодна, працуе не на карысць дабратворнага натуральнага адбору? I што нам, нарэшце, да доўгага жыцця, калі яно цяжкае, беднае на радасці і такое пакутлівае, што мы можам вітаць смерць як збавіцельку? Здаецца бясспрэчным, што мы ў нашай сучаснай культуры адчуваем сябе кепска, але вельмі цяжка сказаць, ці ачувалі сябе шчаслівейшымі людзі ранейшых часоў, а калі адчувалі, дык наколькі. I ў якой меры да гэтага прычыняліся ўмовы культурнага плану. Мы будзем заўсёды схільныя разглядаць бяду аб’ектыўна, г. зн. ставіць сябе з нашымі жаданнямі і ўспрымальнасцю ў тыя колішнія ўмовы, каб потым праверыць, якія чыннікі адчування шчасця альбо няшчасця мы ў іх маглі б знайсці. Такі метад здаецца аб’ектыўным, бо нібыта не зважае на зменлівасць суб’ектыўных пачуццяў, але па сутнасці ён самы што ні на ёсць суб’ектыўны, бо на месца незнаёмай душэўнай канстьггуцыі ставіць нашую ўласную, індывідуальную. Зрэшты, і само шчасце — нешта надзвычай суб’ектыўнае. Мы можам шчыра жахацца становішча галерніка ў антычнасці, селяніна ў Трыццацігадовай вай- не, ахвяры святой інквізіцыі, габрэя, што чакае пагрому, але мы няздольныя па-сапраўднаму суперажываць гэтым людзям, мы толькі гадаем пра змены ва ўспрыманні прыемных і непрыемных пачуццяў, спрычыненыя прыроднаю тупасцю альбо паступовым атупеннем, адміраннем надзеі, цяжкай ці лёгкаю формамі наркатызацыі. Апроч таго, у выпадку адчування гранічных пакутаў у дзеянне прыводзяцца пэўныя абарончыя механізмы душэўнага апарата. Далейшы разгляд гэтага боку праблемы мне падаецца бясплённым. Настаў, відаць, час перайсці да разгляду сутнасці тае культуры, вартасць якой у забеспячэнні шчасця ставіцца пад сумненне. Пакуль мы не маем ніякіх вынікаў даследавання, і таму не будзем загадзя патрабаваць нейкай формулы, якая выяўляла б гэтую сутнасць у некалькіх словах. Задаволімся тым, што паўторым12: слова “культура” азначае суму дасягненняў і інстытуцыяў, якія адрозніваюць нашае жыццё ад жыцця нашых жывёльных продкаў і служаць дзвюм мэтам — абароне чалавека ад прыроды і ўпарадкаванню дачыненняў паміж людзьмі. Каб лепш гэта зразумець, разгледзім асобныя рысы культуры і прасочым, як яны праяўляюцца ў чалавечых грамадствах. Пры гэтым мы, не баючыся, можам даверыцца звычайнай мове, альбо, як яшчэ кажуць, пачуццю мовы, верачы ў тое, што тады, дзякуючы інтуіцыі, мы здолеем выявіць тое, што дагэтуль супраціўлялася выяўленню ў абстрактных словах.