Дзе ўзяць крыху шчасця
Давід Шульман
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 296с.
Мінск 2005
Я чамусьці прыгадаў, як ён расплакаўся, калі ў рэстаране адзначалі наш ад’езд, тады, дзесяць год таму. Ён выціраў слёзы, пра нешта думаў, потым махнуў рукой і выпіў гарэлкі, як толькі што. Сёння, мне здаецца, я разумею, што магло адбывацца ў яго душы тады. На вуліцы змяняліся людзі. У нашых прададзеных хатах з’явіўся новы народ. Ці зробяцца яны людзьмі, зразумелымі, звыклымі, якімі былі мы? Гэта турбавала нашых былых суседзяў. Нас яны добра ведалі і прызвычаіліся. Так, Толік тады, пасля свайго тоста, расплакаўся. Мы гадаваліся разам, і ён зразумеў, напэўна, што кавалак яго жыцця адкалоўся. Як і майго. I гэта быў, хутчэй за ўсё, кавалак найлепшы, з дзяцінствам...
— А з тымі, хто ў вашых хатах, мы часам нават і не вітаемся. Чужынцы нейкія. А са старых суседзяў лічаныя засталіся. Паўміралі. Ад жыцця такога і ад гарэлкі.
Толік сам выглядаў хваравіта. Нінка, жонка яго, наадварот, была такой жа, як і раней, жвавай і гаспадарлівай, усё выстаўляла на стол закускі.
— Я ўжо і пенсію атрымліваю, інвалідную. А мне толькі пяцьдзесят два. Ты памятаеш нашых бацькоў?
— Ці памятаю я тату? Я ні на хвіліну не магу забыць той дзень, як яго не стала.
— I я свайго таксама. Дык вось, яны пачалі адпачываць, у сэнсе выйшлі на пенсію, калі ім было пад семдзесят. А я скукожыўся ў пяцьдзесят. Асяроддзе, у якім мы жывем, быт — гэта татальны гвалт над душой. Калі расказваць пра агульных знаёмых, якія адышлі, то разумееш, бачыш, якую нязручную мадэль жыцця стварылі людзі ў нас. У ёй балюча жыць найлепшым. Магчыма, таму Бог і бярэ іх да сябе раней за астатніх?
— Толік, але на нашай вуліцы я ўбачыў некалькі такіх хат, пра якія раней нават марыць не маглі.
— Прыезджыя. I грошы ў іх смярдзючыя. Але што я пра нашыя хваробы? Давай нальем і заглушым на час. А потым ты што-небудзь раскажаш пра сваё замежжа.
Пра што ж яму распавесці? Таксама ж шмат болю. Можа, пра тое, што народ ізраільскі амаль не ведае, што такое жыццё ўпарадкаванае, нармальнае. Сказаў жа Бог Ізраілю: «Я даю сёння вам бласлаўленне і праклён», гэта значыць ці тое, ці другое. Ці магчыма нармальнае жыццё між гэтымі крайнасцямі? Ці расказаць пра вырадкаў, што ўзрывалі дзяцей? Напэўна, трэба. Ён паверыць мне. I таксама пракляне нашчадкаў Ісмаіла. У Толіка ж два ўнукі. I ён нармальны чалавек.
— Пейзаж майго жыцця выглядае так...
I я расказваю пра мора, якое бачу з акна сваёй хаты. Пра працу, якой аддаю гадзін дзесяць у дзень, а часам і больш. Пра
тое, што валюся ад стомы і гадзіны тры ачомваюся. I чакаю суботу. Бо яна — свята. Што некалькі разоў ужо быў за мяжой. Што калі, спускаючыся з трапа самалёта, чую іўрыт і бачу салдатаў і салдатак, супакойваюся. Што неяк перастаў кідацца. Можа, гэта і ўзрост. I цяпер спрабую ў радасці ламаць хлеб свой і з лёгкім сэрцам піць віно. Фінал чалавека перадвызначаны. Фінал, але не сам шлях. I таму я спрабую яшчэ ісці ў гару, а не з гары.
Я шмат яшчэ кажу. Толік з Нінкай, дачка іх з зяцем, слухаюць мяне, на нейкі час забываюць пра сваё жыццё.
Позна, цёмна. Раней тут гарэлі ліхтары. Цяпер — толькі каля ўз’езда на мост. Я падыходжу да сваёй былой хаты. Колькі год там пражыта. Згадваю тату, сваякоў, я ранкам быў на іх магілах. 'Бягуць слёзы. Добра, што Толік не бачыць. Падумае яшчэ што-небудзь не тое. Ён чакае мяне ў хаце, стаіць каля брамы і курыць.
Зблыталіся сны. I быў я ў іх далёка адсюль.
I ў багатага, і ў жабрака з усіх шляхоў адзін жаданы — дадому. He дай Бог без яго застацца. Мяне ён чакаў раніцай.
ЗІМОЙ У ЭЙЛАЦЕ
Звычайна ў паўднёвым горадзе пахне кветкамі, морам, рыбай, рынкам, нарэшце. У Эйлаце няма пахаў. Вакол старажытныя горы і мора, тыя ж кветкі і пальмы, кавярні і рэстараны, але няма нейкага паўднёвага дурману, прывычнага па Крыму і Каўказе. Нават набярэжная, калі на ёй бывае ажыўлена, шумна, людна, нічым не пахне. I здаецца, гэтак жа ўсе спяшаюцца жыць, усе хочуць шчасця, лёгкасці, але ва ўсім нейкая пародыя на паўднёвае жыццё ў нашым, прывычным у тым жыцці, разуменні. I весялосць людзей здаецца ненатуральнай, і нават мора нейкае несапраўднае, занадта прылізанае і зручнае.
Нам было маркотна. Увечары навалілася туга. I Эйлат здаваўся нейкім занядбаным. Вось ужо пяць дзён мы жывем у гасцініцы на набярэжнай. «Паспелі» грошы, і мы вырашылі ўпершыню за апошнія шэсць гадоў прабавіць адпачынак разам. Добра пасяліліся, агледзелі і пабылі ва ўсіх традыцыйных для турыста месцах. Але заставаўся ў нас амаль тыдзень бесклапотнага жыцця, а падзецца ўжо няма куды.
Мы сябруем даўно. I добра ведаем адзін аднаго. Нас пазнаёміў Раман-цырульнік. Яшчэ галовы нашыя буянілі густым чорным покрывам і былі мы мадэлямі на цырульніцкім конкурсе. Я ў аднаго майстра, а Максім — у Ромы. Перамог і зрабіўся мадэльерам Навум, стары патых нашых паняццях, пяцідзесяцігадовы польскі яўрэй. На банкеце Навум прадставіў мяне — сваю мадэль — Раману. А той і звёў мяне з Максімам. Было гэта гадоў дваццаць таму. Мы з Максам толькі пасля школы, і ўжо студэнты. Так, час — рэч імклівая, а сяброў зашмат не бывае.
Такім чынам, нам не было куды падзецца. Толькі і размаўлялі. Пра сэнс жыцця, пра кароткачасовасць яго, зменлівасць... Вакол усё было, здаецца, весела і крыкліва, але нам рабілася
яшчэ маркотней. Заваліць бы ў рэстаран, у прыемнае месца, з добрай музыкай і сапраўднымі жанчынамі, цікава размаўляць. I хай гэтыя жанчыны не твае і віно не такое добрае, але было б нейкі час бяздумна і радасна.
— А што, калі ўсё ж выйсці на набярэжную? I, можа нават, пасядзець рамантычна каля мора, калі няма тут рэстаранаў з музыкай.
Макс адвярнуўся ад акна і чакальна глядзеў на мяне.
— Хадзем, a то туга і ў страўніку. Трэба пад’есці. Хоць у жываце добра будзе.
Захад залаціў ваду. Але нядоўга. Вось ужо і сонца схавалася ў мора. Прыцемкі завешвалі гарызонт сваімі фіранкамі. Спачатку міргнулі, а потым засвяціліся ліхтары на набярэжнай. Гандляры сувенірамі са сваіх будак, што апалавінілі шырыню прагулачнай трасы, ляніва разглядалі яшчэ рэдкі натоўп і чамусьці нічога не прапаноўвалі. Ці то бераглі свае галасы для больш позняга, да поўначы, гандлю, калі натоўп пашчыльнее, ці то таму, што ўсе яны народ наняты, «на стаўцы».
— А ведаеш, ёсць падстава выпіць!
— Макс, даражэнькі, гэта справа такая, у сэнсе выпіць, што прычыны можна лёгка знайсці... пад нагамі. Вось хоць за тое, што... Каб «як святло гэтага ліхтара асвятляе дарогу тым, хто ідзе, так і святло нашай душы бесперашкодна даходзіла да сяброў!» А што, добры тост атрымаўся.
— He, дружа. Я скажу такі тост, што ты, упэўнены, заёрзаеш на крэсле ад салодкіх успамінаў.
Мы адышлі ад «трасы» і далі нырца ў невялікі рэстаранчык.
Час быў яшчэ не позні, але, як ні дзіўна, народ ужо там быў. Пакуль селі, разгледзелі меню, зрабілі заказ, разабраліся, што народ вакол рускі, турысты, ці то з Расіі, ці то з іншай, блізкай да яе славянскай краіны. Таму што гаварылі яны, па-першае, паруску, а па-другое, ужо ўступілі ў тую стадыю знаёмай па мінулым жыцці «разгарачанасці», калі ўжо ніхто не чуе і не слухае
чарговыя шматслоўныя здравіцы, сэнс якіх страчаны да моманта паглынання алкаголю.
— Так, з гарэлкай усё зразумела, — пачаў разважаць Макс. — Бывае яна халодная і цёплая, пад агурочак і размову, натуральная і «палёная», з наступствамі і без іх. Цікава, якую прынясуць нам.
— Я думаю, пад размову і, спадзяюся, без наступстваў. Давай не будзем больш заказваць. Спынімся на адной пляшцы.
— He ведаю, дружа, не ведаю. Глядзі, як нашым суседзям добра. А мы ж таксама выгадаваліся там. I апрача гумара і лада жыцця вывезлі, ну, як бы гэта дакладней, мякчэй сказаць, не, не неўтаймаванасць, а ўменне і жаданне ў пітве гарэлкі.
Нашыя суседзі, пачуўшы, што і мы гаворым па-руску, прыўсталі, кіўком галавы прывіталі нас, як быццам знаёмых, і ўзнялі чаркі з гарэлкай. Я разліў сваю «Фінляндыю», і мы з Максам, прыўстаўшы, таксама кіўнулі, прыўзнялі і выпілі.
— Я так зразумеў, што мы выпілі за знаёмства?
— Правільна зразумеў, традыцыйны першы тост.
— А дзе ж тост, ад якога, як ты сказаў, я «заёрзаю»?
— Дружа, — Макс устаў і пачаў казаць урачыста, як на афіцыйным прыёме. — Яшчэ паўгадзіны таму ты казаў пра святло душы. А я хачу ўзняць гэтую чарку, як ты бачыш, з вялікім пачуццём, за электрычнасць! I за ваду, і за газ, карацей кажучы, за энерганосьбіты. Таму што сёння нашае з табой прафесійнае свята з таго жыцця. Як не бывае былых чэкістаў, так не бывае і былых энергетыкаў. 3 Днём энергетыка Вас, Дзмітрый Яфімавіч!
Ён успомніў, Макс успомніў! Я ж ужо забыўся. I адвык ад сумесных імя і імя па бацьку. Я сапраўды заёрзаў. Прыгадаў іншыя снежні, і нешта зварухнулася і заныла ў мяне на душы. Макс трыумфаваў, звысоку глядзеў на мяне: «Ну, які эфект!» Усміхаўся бясконца і іскрыўся вачыма.
— Дзякуй, даражэнькі. Вярнуў. Добрыя былі часы, зараз здалёку лепш бачна. У мяне аж заказытала на душы. А таму хачу, зноў хачу ўсё той жа тост: «За энергетыку!», за тое, што мы ў ёй былі не апошнімі людзьмі, калі нас звалі па імені і імені ла бацьку. Са святам, Макс Маісеевіч! — I гарэлка пайшла па мне з рота ў глыбіню.
Кампанія за суседнім столікам была добра «пад чаркаю». Ім было да трыццаці, дзвюм жанчынам і кавалерам. Адзін з іх расказаў анекдот, і ўсе заўсміхаліся і засмяяліся. У самога апавядальніка была такая шырокая ўсмешка, што ледзь змяшчалася на твары.
— А жанчыны прыгожыя. Памятаеш, у нас былі такія ж. He, у нас тады, безумоўна, былі лепшыя. Але гэтыя вельмі прыгожанькія. Ведаеш, дружа, у мяне часам бывае настальгія. Але не па лясах-бярозках, а па... прыбраных жанчынах, духах і позірках, вінах і каньяках, па ножках у боціках, дублёнках і футрачках, двухсэнсоўных жартах і позірках згодных. Па заўсёднай гатоўнасці. I наогул, рускія жанчыны, тыя, хто нарадзіўся і жыў там, гэта такі цуд! Вось ужо колькі гадоў, як тут, паездзіў па свеце, а вока цешыцца і аднекуль прыходзіць і ахоплівае мяне прадчуванне нечага незвычайнага, калі бачу і пазнаю рускую жанчыну.
— Максік, там жа засталося нашае папярэдняе жыццё, якое зрабілася гісторыяй. Там яшчэ ёсць сябры, дамы, там гарыць святло ў нашых былых кватэрах, звоняць тэлефоны, гандлююць крамы... Але гэта ўжо гісторыя. Дзякаваць Богу, што для нас яшчэ не старажытная. Што мы яшчэ ў тым узросце, калі жанчыны, як... голад — заўсёды есці хочацца. Ты бачыш, якія ў тых сябровак шчыра прагныя вочы?
КНІГІ ОНЛАЙН
