Дзе ўзяць крыху шчасця
Давід Шульман
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 296с.
Мінск 2005
А ўлетку, калі неба назбірае злосці, гром і маланка ўразаюцца адно ў адно і параджаюць споры дождж... I дзядзька ў гэты час сярод поля... Бабуля шкадуе дзядзьку, таму што жыццё таго пашкуматала. Ён ледзьве-ледзьве дайшоў тады з Мінску, дзе працаваў інструментальшчыкам. Два дні пехам, са збітымі нагамі. Паспеў. Дзядуля, склаўшы рэчы на воз, ужо замкнуў хату і ўцякаў з усёй сям’ёй ад немцаў у эвакуацыю. I там, у Молатаўскай вобласці, дзядзьку таксама дасталася на поўную катушку. Ім усім дасталася...
Мы выйшлі надвор. Было цёпла, цёмна, ціха. Чорна-густая ноч. Святло з кухоннага акна асвятляла лаўку і невялікую прас-
тору побач з ёй. Дзядзька ўзяў гітару. Уздрыгнулі ноздры, вочы загарэліся... Ён іграўтанга, вальсы. Потым узяўбалалайку. «Хорошн весной в саду цветочкн», — заспяваў ён ціхім аксамітным голасам. А потым, ужо зноўку пад гітару: «Ву нэмт мэн а бісэлэ мазл?» — «Дзе ўзяць крыху шчасця?»... Ён спяваў і глядзеў на мяне. Мне здаецца, дзядзька любіў мяне, бо я быў у яго першым яго пляменнікам, найстарэйшым. I ўва мне ён ужо бачыў мужчыну, якому жадаў удалага жыцця і сям’і. Тым летам мне было трынаццаць.
Ура! Дзядзька бярэ мяне з сабой. Я ўгаварыў бабулю. На цэлы дзень мы з’язджаем.
Аказваецца, нам не вельмі далёка, у Віркава. Там, у хлевушку ў Ганны, мы забіраем мяхі з анучамі і касцямі. Грузім на наш воз. Потым дзядзька вязе мяне на Блакітнае возера. Мы купаемся і даем нырца, качаемся па чыстым пяску. Дзядзька худы, мокрыя чорныя трусы абляпілі яго да калена. Вакол нікога. Мы з’ядаем бабуліны прыпасы з плеценага кошыка.
I зноўку вакол пяскі, сцежкі-дарожкі, змрок лесу, духмяныя сенакосы, калюжыны пасля начнога дажджу, што раствараюцца ў паветры і робяцца туманамі і аблокамі...
Мне здаецца, дзядзька любіў з’язджаць з хаты. Ён шукаў... сваё жыццё. У яго была пяшчотная душа. Дабрыня яго была бачная адразу, тонка-далікатная дабрыня. Вось ён муркае знаёмыя песні і глядзіць на мяне. Чамусьці мне зноўку здаецца, што дзядзька адзінокі і пра штосьці шкадуе. «Не адкладай жыццё на наступны год, — кажа ён мне. — Жыццё пішацца набела». Дзівак мой дзядзька, думаю я. Як гэта можна адкласці сваё жыццё? Хіба можна год не жыць, а потым зноўку бачыць сонца, дыхаць, прыехаць у мястэчка?
А вось і хата, і вокны, што блішчаць пад сонцам. Дзядзька саскочыў са сваёй скрынкі-сядзення, сагнуўся-разагнуўся, падаў мне руку. Я саскочыў з вазка і зрабіў тое ж самае...
Праз шмат год з самага спякотнага горада я прыехаў да яго на поўнач. Дзядзька ўжо даўно ў Краіне, а я яшчэ новенькі. Пасля звычайных гутарак і застолляў ён бярэ гітару і ціха кажа: «Час не падманеш. Гэта ён з нас смяецца. Галава ўсё бялейшая, a душа старэць не хоча...»
Ён пяе і глядзіць на мяне. Я бачу пакуту ў яго вачах, складаныя пачуцці закрытага і адзінокага чалавека. I такое шчымлівае пачуццё раптоўна ахоплівае мяне. Хочацца яму дапамагчы, але чым і як? У мяне ёсць жыццёвы досвед, і я часта корпаюся ў сабе. Але што рабіць цяпер, тут, у дзядзькі?
Як мала мы ведаем адзін пра аднаго, як мы не паспяваем нават выгаварыцца, адкладаем на адвечнае потым. Як быццам гэтае «потым» безразмернае. Але час бяжыць. Як куля снайпера. Дакладна ў мішэнь.
...Ён уцёк са шпіталя. Прыйшоў увечары дахаты. Узяў гітару і ціха спяваў для сябе. А потым заснуў. I ніхто не здолеў яго разбудзіць.
ФІНКА I ЛЫЖКА
У таты на спіне, з левага боку, былі тры зашытыя дзіркі. 3 цягам часу яны зрабіліся трыма ўціснутымі ў скуру слядамі памерам з капейку. Я ведаў, хто пакінуў гэтыя сляды. У сорак шостым годзе, калі тата яшчэ хадзіў у армейскай форме, але ўжо без пагонаў, ён з дзядзькам Мішэ-Юдам зайшоў на пошту. Гэта было ў Малахаўцы. Тры нецвярозыя маракі, калі пабачылі яўрэяўу вайсковым абмундзіраванні, «засумняваліся» і пачалі блюзнерыць і здзеквацца з таго, што яўрэі правялі вайну ў Ташкенце. I на табе, таксама шыюцца ва ўдзельнікі. Тата маўчаў, але калі маракі пачалі картавіць і казаць пра «Сагачку», ціха прамовіў, што ён толькі ўчора зрэзаў пагоны, а на вайне быў мінёрам... I хай бы яны лепей не ганьбавалі годнасці савецкіх маракоў.
Пачуўшы слова «ганьбаваць», адзін з тройцы, што гайдаўся на непаслухмяных нагах, выхапіў фінку і пайшоў на тату. Мужчыны і жанчыны, што знаходзіліся ў памяшканні, расступіліся і пакінулі, быццам на баксёрскім рынгу, з аднаго боку тату з Мішэ-Юдам, а з другога — тройку, што наступала і была на ўсё здатная. Мішэ-Юда зрабіў нырца ўбок і выбег вонкі, па сваякоў, што чакалі метрах у трыццаці ад пошты. Сярод іх быў і дзядзька Валодзя, бацькаў брат, каваль у даваенны час. Яны з татам усю вайну былі на фронце разам. Дзядзька Валодзя і бацька былі вельмі дужымі дзецкжамі. Я бачыў іх даваенныя фотаздымкі. Браты былі налітыя пругкімі мышцамі.
Пакуль Міша-Юдэ бегаў па дапамогу, тата ўнутры пошты прасіў, каб яму дапамаглі, але ўсе толькі адступалі далей, вызваляючы прастору для бойкі. Тата паспрабаваў адвярнуцца і перахапіў занесеную фінку рукой. Яна ўпілася ў далонь і рассякла яе. Пацурчэла кроў. Другой рукой тата адкінуў спачатку аднаго марака, потым другога. Безумоўна, калі б яны былі цвярозымі і добра трымаліся на нагах, здзейсніць такое было б немагчыма.
Раз’юшаныя ад выгляду бацькавай крыві і таго, што нейкая жыдоўская пяхота раскідае іх, яны наваліліся ўтрох, збілі тату з ног і ўсадзілі яму ў спіну тры фінкі... тата яшчэ скінуў з сябе двух, але трэцяга, з акрываўленай фінкай, не паспеў. Моц пакідала. Жыццё выцякала з яго...
Дзядзька Валодзя ўварваўся і пачаў мяцеліць марачкоў. Ён яшчэ не бачыў тату. А калі заўважыў фінку і кроў, што капала з яе, адразу ўсё зразумеў, закрычаў пра хуткую дапамогу і кінуўся на падлогу да таты. «Гей ніт авек, гей ніт авек, брудэрл!» — «Не сыходзь, не сыходзь, братка!» Яны поруч прайшлі ўсю вайну...
З’явіліся міліцыя і лекары.
Пасля аперацыі хірург Заскінд сказаў, што тату пашанцавала. Фінкі прайшлі ў некалькіх міліметрах ад сэрца і зачапілі толькі лёгкія. Праз гэтае «толькі» тата месяц пракачаўся ў шпіталі, па кроплі прывабліваў жыццё назад. Сваякі з Малахаўкі прывозілі ў каструлях, закручаных у падушку, юх, булён, і кармілі тату з лыжачкі.
Калі праз пару месяцаў тата выкараскаўся, яны з дзядзькам Валодзем і Мішэ-Юдам паехалі ў Маскву, у цэнтральную сінагогу. Увайшлі туды, накрыўшы галовы насоўкамі, утраіх, усё яшчэ ў вайсковай форме, узялі сідуры і пачалі чытаць малітвы. Сінагога была амаль пустая. «Фун ванэн зайт ір?» — «Адкуль вы?» — падышоў і запытаўся барадаты стары ўярмолцы. «Азой, вн фун йенэр вэлт», — ціха адказаў тата. — «Амаль з таго свету». — «А дзе вашыя сваякі?» — «На нябёсах», — адказаў дзядзька Валодзя. Н стары ў ярмолцы ўсё зразумеў...
Усе сваякі з татавага боку загінулі ў гета і на фронце...
У Краскава я прыехаў на курсы павышэння кваліфікацыі. Вучыліся, жылі і харчаваліся ў адным і тым жа будынку. Па ве-
чарах я з’яжджаў у Маскву, у тэатры. А на выхадныя выпраўляўся ў Малахаўку. Там яшчэ жылі нашы далёкія сваякі.
— Ты ў Краскава? — запытаўся дзядзька Захар у першы дзень майго з’яўлення.
— Так, дзён дваццаць там прабуду.
— А ці ведаеш ты, што ў тым Краскава, пасля вайны, твой бацька ляжаў у шпіталі?
— Я ведаю, што гэта было ў Малахаўцы. I ведаю, што ў таты ў спіне былі тры фінкі.
— Шпіталь знаходзіўся ў Краскава. Мы цудам давезлі яго з Малахаўкі. Потым Бася з Голдай вазілі яму ўкручаную ў падушку ежу. Лекар Заскінд сказаў, што твайму тату патрэбна цёплая хатняя ежа, асабліва курыны юх.
— Я ведаю. Мне тата расказваў.
— А п’янь-матросаў адпусцілі з міліцыі ў той жа вечар. Вось такія былі часы...
Я глядзеў з вышыні восьмага паверха інтэрната на Краскава і спрабаваў адгадаць, дзе, у якім баку, быў калісьці той выратавальны шпіталь з хірургам Заскіндам. У Малахаўцы я быў раней на тым месцы, дзе раней знаходзілася пошта з людзьмі, што абыякава назіралі, як забівалі тату...
3 той лыжкі, якой кармілі тату ў Краскава, я сам цяпер ем. Яна нашмат старэйшая за мяне, прайшла з татам усю вайну і была з ім да канца яго жыцця. Яна пачарнела, крыху з’едзеная. Выратавальная лыжка, яна дапамагла выжыць і жыць...
СТАРЫЯ
Калі мой дзядзька ажаніўся, яму было шаснаццаць год. Здарылася гэта вельмі даўно, у першай палове мінулага стагоддзя. Так даўно, што яго сын, мой стрыечны брат, учора адзначаў сямідзесяцігоддзе.
Гэта цяпер модна: жонка старэйшая за мужа, часам нават год на дваццаць, пра пяць-дзесяць я ўжо не кажу. А тады, у тыя дваццатыя мінулага стагоддзя, яго шлюб быў не зусім звычайнай з’явай. Дзядзька быў ужо год шэсць як сірата. Жылося цяжка і яму параілі... узяць Марыю. Дваццаць пяць год споўнілася Марыі, і яна не была агіднай, не была беднай, а наадварот — красуня, разумніца, з былых гаспадароў расійскага жыцця, якая здолела сёе-тое прыхаваць з бацькоўскай спадчыны. Калі іх пазнаёмілі, яна разглядзелаў гэтым хлопчыку нештатакое, чаго не бачыла ў іншых мужчынах, што жадалі ажаніцца з ёю. I хаця ён быў сірата, бедны, не вельмі прыгожы, але затое працавіты. Доўгі час на жыццё зарабляў ён сам, чым атрымаецца, нават кароў пасвіў. Марыя была ўпэўнена, што мужчына павінен быць надзейным і працавітым, менавіта ад гэтага залежыць цеплыня ўзаемаадносінаў.
Іх не хацелі распісваць, таму што жаніх не набраў яшчэ патрэбных гадоў. Але калі праз некалькі месяцаў у Марыі з’явіўся жывоцік і яна яшчэ больш закрасавала, папрыгажэла — распісалі.
У семнаццаць год мой дзядзька зрабіўся бацькам. Зараз мне гэта цяжка сабе ўявіць: лічы, хлапчук, а ўжо бацька. He ведаю, якія ў яго былі пачуцці, адчуванні. Хоць шэсць год сіратой моцна ўзмужнілі яго. I, хутчэй за ўсё, адчуваў ён сябе ўжо дзецюком, ды яшчэ побач з разумніцай Марыяй.
Пайшло, пабеглажыццё. Яшчэдвадзіцяці, вайна, браня — ён быў бліскучым зваршчыкам. I працаваў па пятнаццаць гадзін у суткі. Завод выпускаўтанкі. Малады, здаровы. Яго сям’я не гала-
дала, былі зберажэнні, добры паёк. А потым, пасля вайны, усё гэтак жа працаваў зваршчыкам. Яго майстэрства цанілі і на пенсію адправілі, калі споўнілася майму дзядзьку... семдзесят пяць год. Вар’яцкі стаж, і ўсё — на адным месцы.
Цяпер уявілі сабе, як праходзіла Мішкава сямідзесяцігоддзе? На яго, на Мішку, звярнулі ўвагу амаль у канцы вечара. A да гэтага ўсе гаманілі здзядзькам і Марыяй, віншавалі чамусьці іх. Зрэшты, законна. Дажыць да сямідзесяцігоддзя сына... Марыі ўжо — да ста дваццаці! — дзевяноста шэсць, і дзядзьку — восемдзесят сем. Дзякаваць Богу! Спраўляюцца яны самі. Але штодня ў іх абавязкова бываюць дзеці ці ўнукі, праўнукі. I заўжды Марыя частуе іх кампотам з сушанай садавіны. Яна варыць праз дзень вялізную каструлю кампота, як там, у тым, савецкім жыцці.
КНІГІ ОНЛАЙН
