Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
26 K. Brzostowski do K. S. Radziwitta, Werki 4 kwietnia 1693, Archiwum Glowne Akt Dawnych (dalej: AGAD), Archiwum Radziwiilowskie (dalej: AR), dz. V, rkps 1513/1 ,k. 25-27.
27 Tamze, k. 24; A. Kazmicrczyk, Dworski projekt reform na sejmie grodzienskim 1692-1693, w: Studia i Materialy z czasow Jana III Sobieskiego, pod red. K. Matwijowskiego, Wroclaw 1992, s. 71 Takq informacj? o zerwaniu sejmu podal Karol Stanislaw Radziwitt. Na nazwiska postow Grabskiego i Szamowskiego, jako wspdlautorow zerwania sejmu 1692/1693 natrafilem tylko w jego pami?tniku.
28 A. Rachuba, Litwa wobec projektu zwotania sejmu konnego w 1695 r. i walki Sapiehow z biskupem Brzostowskim, w: Zapiski Historyczne (dalej: ZH), t 51, Rok 1986, z. 1, Warszawa-Poznan-Torun 1986, s. 63-64.
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
Z. Wojcik, Jan Sobieski..., s. 480.
Pami^tnik Krzysztofa Zawiszy wojewody minskiego (1666-1721) (dalej: Pami^tnik Zawiszy), oprac. J. Bartoszewski, Warszawa 1862, s. 175-176.
Tamze, s. 176.
Pami^tnik Karola Stanistawa Radziwilla, k. 24v-25.
Tamze, k. 24v.
Tamze, k. 30-31.
Tamze, k. 75v-76. O ugodzie puzewieckiej pisat B. Dybas, W sprawie traktatu puzewieckiego z 1698 roku i jego nast^pstw, w: ZH, t. 53, Rok 1988, z. 3-4, Warszawa; Poznan; Toryun 1988, s. 87-100.
Tamze, k. 76.
L. Powidaj, Wojna domowa Sapichow ze szlachta litewsk;j w ostatnich latach XVII i na pocz^tku XVIII wieku. Szkic historyczny, w: Przegl^d Polski, R. 7, z. 4, Krakow 1872, s. 82. Pami^tnik Karola Stanislawa Radziwilla, k. 76.
B. Dybas, W sprawie traktatu puzewieckiego..., s. 94.
Pami^tnik Karola Stanislawa Radziwilla, k. 76; Urz^dnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Ksiystwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy (dalej: UCDL), oprac. H. Lulewicz i A. Rachuba, Kornik 1994, nr 1141, 1142.
Tamze, k. 76; UCDL, nr 297, 298; A. Rachuba, Wielkie Ksiestwo Litewskie w systemic parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763, Warszawa 2002, s. 197, 324; J. Wolff, Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Ksiystwa Litewskiego 1386-1795, Krakow 1885, s. 32 podaje, ze nominacja na urz^d wojewody mscislawskiego miala miejsce 14 kwietnia 1698 roku.
Pami^tnik Karola Stanistawa Radziwilla, k. 76.
Pami^tnik Zawiszy, s. 202; K. Piwarski, Opozycja litewska pod koniec XVII wieku, w: Pami^tnik V Powszechnego Zjazdu Historykow Polskich w Warszawie, Lwow 1930, s. 270.
Pamiftnik Karola Stanistawa Radziwitla, k. TI-TIn.
Tamze, k. 77-77v.
Tamze, k. 77.
Tamze, k. 94.
Tamze, k. 116v-l 17.
A. Rachuba, Wielkie Ksiestwo Litewskie w systemie parlamentarnym..., s. 330.
Pami^tnik Karola Stanislawa Radziwilla, k. 117v-118.
Urz^dnicy Prus Krolewskich XV-XVIII w. Spisy, pod red. K. Mikulskiego, Wroclaw; Warszawa; Krakow 1990, nr 231.
Tamze, k. 117v-118.
W. F. Rakowski, Pami^tnik Wielkiej Wojny Polnocnej, oprac. M. Nagielski i M. Wagner, Warszawa 2002, s. XV; T. Ciesielski, Wojsko litewskie w latach 1698-1709, w: Wojny potnocne w XVI-XVII wieku, pod red. B. Dybas, Toruri 2007, s. 171.
Tamze, k. 125.
Z. Anusik, Karol XII, Wroclaw 2006, s. 84-85.
Pami^tnik Karola Stanislawa Radziwitla, k. 142.
Tamze, k. 162-162v.
Tamze, k. 167v.
Псторяя Шведской Войны (Подлмнная запнска Петра Велмкого), Выпуск 1, составнтель Т. С. Майкова, Москва 2004, с. 121-123.
Pami^tnik Karola Stanistawa Radziwilla, k. 169v-170.
Tamze, k. 170-171.
J. Feldman, Polska w dobie Wielkiej Wojny Polnocnej 1704-1709, Krakow 1925, s. 170-171.
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
Stefan Potocki (Urz^dnicy central™ i nadwomi Polscy XIV-XVIII wieku. Spisy, pod red. A. G^siorowskiego, K6rnik 1992, nr 1014.)
Chyba chodzi o Wasyla Dolgorukiego.
Pami^tnik Karola Stanislawa RadziwiHa, k. 170v. Podkanclerzym koronnym, o ktdrym mowa byl Jan Szembek.
Tamze, k. 170v.
Tamze, k. 172.
Z. Anusik, Karol XII..., s. 140.
Pami^tnik Zawiszy, s. 238.
Z. Anusik, Karol XII..., s. 140
Pami^tnik Zawiszy, s. 238.
E. Otwinowski, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696-1728, Krakow 1849, s. 90-91. Otwinowski mylnie umiejscowil obl^zenie Grodna w marcu 1706 roku.
Z. Anusik, Karol XII..., s. 140-141, 143-144; J. Porazinski, Epiphania Poloniae. Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny polnocnej (1702-1710), Toruri 1999, s. 96-97.
Pami^tnik Karola Stanislawa RadziwiHa, k. 201.
Dr. Hab. Magdalena Ujma (Opole)
Grodno w swietle relacji «Les Nouvelles Ordinaires et Extraordinaires» z lat panowania Jana III Sobieskiego
Wzyciu Jana III Sobieskiego Litwa odegraJa istotnq rol? politycznq. W czasie swojego diugiego panowania musial on zmierzyc si§ z malkontentami utrudniajqcymi mu realizacj^ szeroko zakrojonych planowpolitycznych, zpolitykq dynastycznq wt^cznie. Jego rodzina, z racji pochodzenia zwiqzana z ziemiq sandomierskq, uwazala za swojq таЦ ojczyzn^ Rus, glowne miejsce usytuowania dziedzicznych dobr rodzinnych, ale siostra Jana III, Katarzyna, wyszla za m^z za Michala Kazimierza Radziwitta, pozniejszego podkanclerzego oraz hetmana polnego litewskiego. Prawdziwym ciosem w prestiz rodziny Sobieskich okazalo si^ niepowodzenie planow zwi^zania krolewicza Jakuba Ludwika z domem Radziwillow poprzez jego malzenstwo z Ludwikq Karol inq Radziwillownq, corkq ksi^cia BogusJawa. Ta dotkliwa porazka miala takze znaczenie polityczne, poniewaz ogromny maj^tek ksi^zniczki mial w zalozeniu monarchy zasilic skarb projektowanej przez niego dynastii i wzmocnic w ten sposob pozycj^ jego najstarszego syna, przewidzianego na nast^pc? tronu. Uchwycenie tak powaznego przyczotka na Litwie daloby ponadto Janowi III wplywy w trudnym srodowisku litewskiej elity politycznej. Sukcesy i porazki krola skrz^tnie odnotowywala dyplomacja francuska, a owczesne wielkie «media w tym rowniez rozwijajqca si$ prasa periodyczna opisywata je szerszemu gronu czytelnikow zainteresowanemu wewn^trznq i zagranicznq politykq dworow europejskich.
Zmiany w polityce zagranicznej dokonywane przez Jana III, w tym rowniez jego stosunek do Turcji utrzymywaly zainteresowanie Paryza wydarzeniami w Rzeczypospolitej na niemal statym poziomie. Przesztosc Jana III przez wide lat zwiqzana byla z dziatalnosciq stronnictwa profrancuskiego, a dodatkowo wiqzalo go z Francjq malzenstwo z Mariq Kazimierq d’Arquien.
Francuski tygodnik zwany od 1762 roku «Gazette de France», a wczesniej dwa periodyki wydawane razem pod zbiorczym tytulem «Les Nouvelles Ordinaires et Extraordinaires», ukazywal si^ w kazdy czwartek od 1631 roku i pozostawat pod egidq wtadzy krolewskiej, odkqd tylko krolewski medyk Theophraste Renaudot otrzymal przywilej na jego wydawanie (1631 r.)1. Wspomniane wyzej periodyki znane pod nazwami «La Gazette» i «Les Nouvelles Ordinaires», wvrazaly ide$ silnej
wtadzy monarszej reprezentowanej przez Ludwika XIII i kardynala Richelieu2. Tygodnik mial swoich cenzorow, poniewaz w dobie centralizacji panstwa i wzmacniania roli monarchy zaistniala potrzeba starannego obserwowania przeptywu informacji oraz jego aktywnego wykorzystywania w celu ksztaltowania opinii publicznej. We wczesnym okresie istnienia gazety w komisji kontrolujqcej tresc tygodnika zasiadali Pierre d’Hozier, Vincent Voiture, Guillaume Bautru i Gauthier de Costes3. Poziom publikowanych w niej relacji byl poczqtkowo nierowny, a obok cennych i wiarygodnych faktow zamieszczano zwykte i nie zawsze weryfikowane pogloski.
Prawdziwy rozkwit swietnosci gazety mial miejsce dopiero za panowania Ludwika XIV, czego dowodzi wzrost poziomu publikacji i jej konsekwentna struktura wewn^trzna, jak rdwniez troszczenie sty o wiarygodnosc przekazy wanych informacji. Uklad zawartosci periodyku byl natomiast w zasadzie niezmienny na przestrzeni XVII i XVIII wieku. Byty to przede wszystkim wiadomosci polityczne prezentowane we wzgtydnie stalej kolejnosci relacje z wydarzen paristw Europy zachodniej i srodkowo-wschodniej zamieszczane byty pod nagtowkami w postaci nazwy miasta. O wysokim poziomie wiedzy wydawcow zacz^to z czasem swiadczyc umiej^tne tyczenie faktow dotycz^cych sytuacji wewn^trznej z obrazem sytuacji politycznej konkretnego kraju i swiadomosc wptywu zjawisk gospodarczych na jego kondycj^ politycznq. Francuzi dysponowali ponadto dobrq wiedzq na temat decydentow i statystow sceny politycznej. Zalety te sprawiajq, ze mimo niewqtpliwych niekiedy btydow «Gazette de France» jest interesujqcym zrodtem historycznym nie tyle z racji unikatowosci podawanych w niej informacji bo znamy je w wtykszosci takze z innych zrddel ile z uwagi na pokus^ oceny sposobu wykorzystywania nowozytnej prasy do celow informacyjnych i propagandowych. Dzi^ki badaniu jej zawartosci mozna probowac definiowac charakter komunikacji mtydzy wtadzq a spoleczenstwem, a takze docenic roty rozwijajqcej sty coraz intensywniej poczty. Zawartosci^ francuskiego periodyku historycy interesujq sty juz od dawna, ale wtykszym stopniu byl on dotychczas wykorzystywany przez badaczy XVIII wieku, a zwtaszcza drugiej potowy tego stulecia. Jedyna jak dot^d monografia oparta na tym zrodle omawia jego stosunek do wydarzen pierwszego sejmu rozbiorowego1. W niewielkim tylko stopniu wykorzystal je Wladystaw Myk opisujqc wydarzenia okresu «potopu» szwedzkiego5. Michal Komaszyriski si^gnqt po «Les Nouvelles...» piszqc o ostatniej kampanii wojennej Jana III6. Sluzyly mu one jako dose cz^sto wykorzystywane zrodio historyezne takze w przypadku innych opracowan poswtyconych Janowi Sobieskiemu i Marii Kazimierze d’Arquien7.
Wiadomosci przesytane przez korespondentow rozmieszczonych w najwazniejszych miastach Europy, rezydentow francuskich w Gdansku, zaprzyjaznionych dostojnikow i francuskich agentow handlowych, zamieszczano
w relacjach zaopatrzonych w nagldwku nazwq miasta waznego centrum politycznego, miejsca aktualnego wydarzenia, a wreszcie liczqcego si^ w^zh pocztowego. Miejscem dla informacji o Rzeczypospolitej byty w przypadku pierwszego z omawianych przeze mnie sejmow «Nouvelles Ordinaires», w przypadku pozostatych konsekwentnie stuzyla do tego celu «La Gazette».
КНІГІ ОНЛАЙН
