Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
W 1688 roku informacje o grodzienskich obradach zostaty wzbogacone o ciekawe szczegoty dotyczqce kondycji miasta. Dowiadujemy si? zatem, ze w Grodnie postowie doznawali duzych niedogodnosci zwiqzanych z zakwaterowaniem, poniewazmiasto jest bardzo mate. Wi?kszosc z nich mieszkata
w klasztorach, ale prawie wszyscy kupcy zostali zmuszeni do schronienia si^ w piwnicach48.
«La Gazette» uznata za istotn^ takze wiadomosc o procedurze rozpoczynania sejmu. Podkresliia, ze msz£ odcelebrowat biskup chetminski Kazimierz Opalinski i wszyscy modlili si^ prosz^c Boga o szcz^sliwe, zakonczone sukcesem obrady, w czym waznq rol^ odegrat takze ojciec Bykowski, przeor klasztoru Augustynow w Godnie49.
Jakpodkreslila «La Gazette», na pocz^tku stycznia 1688 roku Jan III postanowil zwotac w Grodnie wielkq rad$ w celu deliberowania nad preliminariami do konwokacji, ktora miala si§ odbyc w tym miescie. Istotnie, po zerwaniu sejmu w Grodnie odbyto si^ posiedzenie senatu, konieczne w tej sytuacji z uwagi na potrzeb^ omowienia spraw zwi^zanych z kontynuowaniem wojny i dalszym udzialem Rzeczypospolitej w lidze antytureckiej, zwtaszcza w obliczu najazdu tatarskiego na Rus. Byfy jednak burzliwe i peine zarzutow stawianych parze krolewskiej i jej poplecznikom. Wedtug «La Gazette» krol zamierzat nast^pnie wyjechac do Wilna i przebywac tarn wraz ze swoim dworem do Wielkanocy50. «La Gazette» podala takze zagadkowq informacj^ o zgonie kanclerza wielkiego litewskiego, ktory miat nastgpic w wyniku apopleksji w Grodnie51. Byta to jednak niesprawdzona pogloska, wiadomo bowiem, ze Oginski zmart dopiero w 1690 roku. Krol przed swoim powrotem do Grodna mial rozkazac spalic «niesprawiedliwy» jak okreslila to gazeta paszkwil dotycz^cy licznych spraw omawianych na ostatnim sejmie52. Byto to rozpowszechniane przez opozycja antykrolewskq w Grodnie i w catym kraju pismo ulotne «Informacyja przeciwna manifestowi publicznie zaniesionemu w Grodnie po zerwanym sejmie in A. 1688». Miato ono zwi^zek z szeroko dyskutowanq kwestiq dziatan Jana III zmierzajqcych do przekazania korony najstarszemu synowi. W 1686 roku opozycja zaprotestowala przeciwko catkowicie legalnemu, bo uzgodnionemu z obecnymi senatorami udziaiowi krolewicza Jakuba w obradach senatu, przy nieobecnosci gtownych oponentow Jana III.
Burza wokot dynastycznych ambicji monarchy, ktory pragn^t powoli przyzwyczajac poddanych do swego planu, rozegrata si^ w atmosferze zblizaj^cego si$ kolejnego sejmu, tym razem zwoianego juz rzeczywiscie do Grodna. W czwartym dniu obrad sejmu, 30 stycznia postawiono krolowi zarzut, ze zamierza doprowadzic do koronacji syna jeszcze za swego zycia53. Krolewicz Jakub byl obecny w tym czasie w Grodnie, co dodatkowo zaostrzalo nastroje, mimo wszelkich zaprzeczeri ze strony regalistow. Opozycja z^data wyjazdu krolewicza z miasta, pokreslila tez, ze nie godzi si^ na jego zasiadanie pod baldachimem w trakcie dworskich uroczystosci, co wspart swoim autorytetem nuncjusz papieski, tlumacz^c przy tym zr^cznie, ze para krolewska szybciej osiggnie swoj cel dziyki wojnie z Turcj^. Jan III nie zamierzal ust^pic, godzqc si^ jednak ostatecznie na wyjazd syna
z Grodna. Mozna przyznac racj§ zarowno Bernardowi O’Connorowi jak i De Noyersowi, ze forsowanie sprawy krdlewicza bylo powaznym bl^dem monarchy i jego .tony, a z kontratakiem opozycji spotkalo si^ takze oddanie Jakubowi Sobieskiemu w 1687 roku naczelnego dowodztwa, z pomini^ciem hetmanow, w czasie nieudanej wyprawy do Moldawii. Sprawa nast^pstwa tronu po smierci Jana III staia si£ jedn^ z glownych przyczyn zerwania sejmu grodzienskiego w 1688 roku i to jeszcze przed obiorem marszatka. Atakuj^ca magnatow opozycja szlachecka twierdzila wprawdzie, ze krol popieral mysl odnowienia praw o wolnej elekcji, ale bez w^tpienia byio to posuni^cie taktyczne obliczone na pozyskanie szlachty jako sojusznika przeciwko opozycji.
Sejm zwyczajny w Grodnie 9 I 11 II 1693
W okresie poprzedzaj^cym ostatni sejm grodzienski w zyciu Jana III «La Gazette» jak zwykle sledzita jego kolene posuni^cia. Odnotowata pod dat^ 12 grudnia, ze monarcha wyjechat juz z Zotkwi i wraz z catym dworem udat si^ do Warszawy. Przekazala rowniez panuj^cQ wowczas opini^, ze zamierza on, mi^dzy innymi w towarzystwie francuskiego ambasadora Roberta d’Esneval le Roux, sp^dzic Boze Narodzenie juz w Grodnie, aby bye tutaj jeszcze przed rozpocz^ciem sejmu51. Podczas jego obrad miaf bye takze obeeny ambasador cesarski, hrabia Krzysztof Wactaw Nostitz Rokitnitz55. W rzeczywistosci krol zdecydowat si^ ostateeznie sp^dzic swi^ta w Biatej, w towarzystwie swojej siostry Katarzyny RadziwiHowej.
Relacjonuj^c starannie przebieg sejmu grodzienskiego, tygodnik poruszat takze inne, pozornie poboezne kwestie. Nie pomin^i informaeji o smierci w Grodnie od dawna juz niedomagaj^cego wystannika Ludwika XIV, d’Esnevala56. Jego ciaio zostato przeniesione do kosciola Misjonarzy, gdzie je pochowano57. O smierci dyplomaty w Grodnie wspomnial rowniez Sarnecki58.
Francuzi sfusznie uznali za wazn$ wiadomosc o oezekiwaniu przez krola rychlego przyjazdu do Grodna krolewicza Jakuba. W drugiej potowie lutego Grodno powitato w koncu hrabiego Nostitza, ktory po swoim przyjezdzie rozpoez^t oezekiwanie na publicznq audiencj^ u Jana III59. Nie odbyt jej jednak w przewidywanym terminie z powodu zerwania sejmu60. Grodno byto rowniez miejseem smierci jedynego syna tego dyplomaty61.
Ostatnie lata zycia Jana III uptyn^Jy w rozgoryczeniu wywotanym porazkami wojskowymi i polityeznymi. Sejm grodzienski w 1693 roku zostai zerwany. Kl^ska obrad grodzienskich zostala uwieezniona w jednym z wierszy politycznych, a podana w nim przyczyna porazki parlamentarzystow zostala powi^zana ze sprawy Jakuba Becala, zydowskiego dzierzawey cet i dobr krolewskich, postawion^ wtasnie na forum sejmu 1693 roku:
Gdy Polska Bosky sprawp rozsydza z Becalem, Niebo placze i ziemia obumira z zaletn. Bog w zywiolach obelgiresentyment daje, Ddzow nie mnozy, gdy trzeba; lod wsrod zimy taje. Slonca swiatto cmi, umbra nad nim gorp bierze. W nocyjak swiat skutkami postppuje cerze. Rwy sip gory, poplawne rzeki odgtos dajy.
Z zalem, ze Bog przegrawa, w sprawie oglaszajq. Rozum mipsza Polakom Bog sprawiedliwosci, Odmienia rady zdrowe,zanarza ich w ztosci. W swojej zgubie ostatniej nie znaja zginienia. Bezpamiptnie, bez zmystow Ignq do zatracenia62. Wipcej cudow nie czynil Pan, gdy cierpial w ciele Nad dzisiejsze; co widzp w grodzie, piszp smiele. W tym jednym Panu Boga czesc sipjakas stata, Ze tarn zlosc za trzydziesci srebrnych go przedala, A w Polszcze w wipkszej cenie niestetyz Bog staje, Sto tysipcy z doktadem Becal zon oddaje. Leczjak sip Judaszowi ten zysk nieszczpsliwy Nie nadal, bo swy rpky obwieszon ztosliwy, Tak pewna, ze tych spdziow Becalowe dary, Jesli nie na trzy drewna, to pewnie na mary I w drogp potppienia wprowadzq63.
Drugi sejm w tym samym roku, tym razem zwoiany do Warszawy byf rownie nieudany. Z powodu powaznych problemow zdrowotnych, a moze i z powodow taktycznych, Jan III postanowil nie brae w nim udziahi. Kierowana przez Sapiehow Litwa zdecydowala si? w tej sytuaeji na wyslanie do Zofkwi dziedzicznych dobr Sobieskiego poselstwa z protestem przeciwko obradom sejmowym pod nieobecnosc krola oraz skierowanym przeciwko Sapiehom dziataniom biskupa wileriskiego Konstantego Kazimierza Brzostowskiego64. Do protestu w sprawie nieobecnosci monarchy zgodnie doi^czyto wielu poslow koronnych, zotkiewskie negoejaeje nie przyniosly pozytywnego rezultatu, a osoba najstarszego syna Jana III zostata po raz kolejny zlekcewazona. Mialo to powazny wplyw na i tak juz pogarszaj^ce si? samopoczucie monarchy, ktory w 1694 roku narzekal:
«(...) pewnie ono [wojsko litewskie] dopiro pojdzie, kiedy w polu sarpki b?d$, natenczas ludzie ubodzy poznaj^, co Litwa umie; pisze tez godna osoba do mnie, ze szesciu wojewodow litewskich do obozu wybiera si?, kiedy najbardzi potrzeba wojska, to go nie masz, ile majQ pewne wiadomosci, ze za wprowadzeniem zahary do Kamierica pewne czambuty temu krajowi obiecuj$ a zadnej zaslony nie b?dq miec; nie widziatem od urodzenia takiej sprawy, co si? teraz z nami dzieje, tylko
si? zjazdami, radami bawi^ niepotrzebnymi; rad bym wiedziaf, co tarn uradzili w Grodnie»65.
Pomimo wszelkich wysitkow krola usihij^cego ratowac sejm warszawski 1695 roku nie udato si? nawet wybrac marszatka, do czego walnie przyczynil si? spor stronnikow Sapiehow z faworyzowanym przez Jana III Andrzejem Kazimierzem Kryszpinem Kirszensztejnem66.
***
Pomimo chwaty otaczaj^cej Jana III Sobieskiego juz za zycia, dopiero po jego smierci miata szans? powstac legenda, ktor^ zreszt^ para krolewska zainicjowata sama, starannie korzystaj^c z dost?pnych jej mozliwosci propagandowych. Na przeszkodzie zafozonym planom stanql opor poddanych, ktorzy przy okazji walki z zamiarem wzmocnienia wladzy krolewskiej, zanegowali podj?te wowczas proby reform paristwa. Tak$ wlasnie sceneri? politycznQ miaJy sejmy grodzienskie doby panowania Jana III. O ile za rzqdow silnie zwi^zanego z Grodnem Stefana Batorego miasto to bylo miejscem odpoczynku krola od walki politycznej z opozycj^ i waznym strategicznie terenem wypadowym z uwagi na wojn? z Moskwq, o tyle za Jana III stalo si? ono miejscem sejmowania i widowniQ ci?zkich zmagari krola z opozycjQ. I co nalezy dodac, miejscem wielu politycznych porazek, ktore z uwagq sledzila mi?dzy innymi dyplomacja francuska. Z tego tez powodu, po umiejscowieniu obrad sejmowych w Grodnie, rowniez ono znalazto si? w centrum zainteresowania Francji.
1 Na krotko przed wybuchem Rewolucji, w 1787 roku periodyk ten przej^f Charles Joseph Panckouke co zaowocowalo pol^czcniem go z innymi organami prasowymi Mercure de France i Moniteur Universe!. W 1791 roku znalazia si? ona w r?kach zyrondystow, jednak jej dzialalnosc powoii si? koriczyla. W 1792 roku zmienila nazw? na «Gazette nationale de France», a po egzekucji Ludwika XVI i wprowadzeniu Republiki byia juz tylko bardzo zachowawczym periodykicm pozbawionym ponadto dotychczasowego, politycznego wyrazu (Zob. J. Tulard, J. F. Fayard, A. Fierro, Histoire et dictionnaire de la Revolution franchise 1789-1799, Paris 1987).
КНІГІ ОНЛАЙН
