Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
Paryz otrzymywal wiadomosci o Rzeczypospolitej przede wszystkim z Warszawy jako miejsca rezydowania dworu monarszego i glownego miejsca odbywania si^ sejmow, a takze z portowego, ruchliwego Gdanska. Jednym z miast wyroznianych przez periodyk bylo rowniez Grodno, o ktorym w potowie ubiegtego wieku Tadeusz Jankowski napisal:
«Grodno, jak mato ktore z miast naszych, posiada przeszlosc ze wszechmiar zashigujqcq na poznanie i badawcze odtworzenie [...]. Nie bylejaka to przeszlosc, skoro tak gi^boko w pomroky dziejdw si^ga skoro z takiemi i tylu sprawami oraz postaciami dziejowemi si^ wi^ze8».
Zamek grodzieriski byt miejscem zgonu krolewicza Kazimierza, krola Kazimierza Jagiellonczyka i Stefana Batorego, a Jan III podejmowal na sejmach grodzieriskich ostrq walk^ z opozycj^. Stanislaw August Poniatowski wlasnie tutaj podpisal akt swojej abdykacji, b^d^cy niejako symbolem ostatecznego upadku I Rzeczypospolitej. Znaczenie polityczne Grodna w naturalny sposdb znalazto swoje odzwierciedlenie na tamach francuskiego tygodnika, choc nieco inaczej wyglqda ocena pocztowego znaczenia tego miasta. Od czasu do czasu redakcja periodyku wspominaia o listach z Grodna, jednak wi^kszosc informacji naptywata wowczas z Warszawy pozostaj^cej nadal glownym centrum komunikacyjnym i informacyjnym. Jak istotny byt problem przeplywu informacji i jakie napotykal on przeszkody, potwierdzaj^ slowa krolowej Marii Kazimiery:
«Zanim przejd^ do innych spraw, musz^ Wei powiedziec, co w zwiqzku z poezt^ jest najbardziej osobliwe; otoz drogo zaptacitam za pol^czenie stqd do Tarnowskich Gor, tymczasem wozi ona tylko cudze listy, nawet i cara, zadnych natomiast dla mnie od Wei, a przeciez tylko po to j^ ustanowilam»9.
Sejm zwyczajny w Grodnie 15 XII1678 3 IV1679
W interesujqcym nas tutaj okresie depesze informacyjne naptywaty z Warszawy, Lwowa i Gdanska, okazjonalnie natomiast z Bialej, gdzie w czasie swoich podrozy para krolewska czysto korzystala z gosciny siostry Jana III, Katarzyny RadziwiJIowej. Zdarzaty si$ takze przypadki, gdy wiadomosci przysytano z Jaworowa i Zolkwi, ulubionych miejsc pobytu Jana III. Trasy przejazdu krola i jego matzonki byly w tygodniku dose skrupulatnie opisywane, dzi^ki czemu czytelnikotrzymywal ogoln^ informacji o polozeniu geografieznym konkretnej miejscowosci. Nie zawsze jednak byta ona wystarczaj^co precyzyjna.
«Nouvelles Ordinaires» і «La Gazette» mialy charakter typowo informacyjny i choc wzmiankowaly one ustawicznie o cz?sto egzotycznych dla Francuzow miejscowosciach w Europie, to wiadomosci takie gin?ly w cieniu wielkiej polityki.
Grodno okreslane jest we francuskim periodyku jako «Grodnaw» lub «Grodnau», a jedynie okazjonalnie jako «Grodno», Francuzi umiejscawiali po prostu «na Litwie»10. Zainteresowanie, dose ogolne zreszt^, szczegotami natury geografieznej mialo swoje racjonalne przyczyny. Dwor pary monarszej byi niemal w ciqglym ruchu, a w slad z nim podqzali nie tylko dworzanie, ale i postowie na sejm, poslowie wysyiani do krola przez sejmiki oraz zagraniezni dyplomaci. Wielu z nich byto informatorami swoich dworow, dzi?ki ktorym gazeta otrzymywala regularnie material do publikacji.
Glownym tematem relacji naplywajqcych z Grodna lub tez relacji z sejmow grodzienskich wysylanych z innych miast Rzeczypospolitej, byty w latach 1678 i 1679 stosunki polsko tureckie i polsko moskiewskie, a takze sprawa kozacka. W lipcu 1678 roku «Les Nouvelles» nie wspominaty jeszcze o Grodnie, choc napomkn?ty o zamiarze zwolania przez Jana III obrad sejmowych na styczen 1679 roku”. Informacja ta, zweryfikowana zreszt$ wkrotce i nie wzmiankujqca o miejscu sejmowania, zaton?la jeszcze w powodzi innych wydarzeri omawianych na tamach periodyku. Przycmily jq mi?dzy innymi przygotowania do chrztu krolewicza Aleksandra. W sierpniu redakeja gazety skoncentrowala juz jednak uwag? na wydarzeniach politycznych w Rzeczypospolitej i zacz^ta coraz cz?sciej powraca do kwestii zwolania parlamentu. Pierwsza, wyrazniejsza wzmianka na ten temat jest bardzo ogolna. Mozemy przeczytac, nie maj^c zreszt^ do dyspozyeji jakiegokolwiek komentarza ze strony periodyku, ze «pewni» panowie litewscy przybyli do Jaworowa poinformowac krola o nastrojach panuj^cych na Litwie i prosic go o wydanie rozkazow powstrzymuj^cych tajemnicze «nast?pstwa» monarszych decyzji12. W drugiej polowie XVII wieku wydawey tygodnika nie celowali jeszcze w syntetyeznym naswietlaniu zwi^zkow przyczynowo skutkowych waznych wydarzen politycznych. Znacznie lepiej opanowali t? sztuk? w XVIII wieku. Tym niemniej gromadzili na biez^co informaeje o problemach politycznych, gospodarczych, a nawet biologicznych, slusznie doceniaj^c ich znaczenie. Przykladem tego moze bye ponawianie relacji o epidemiach trapi^cych w 1678 roku Krakow, Warszaw? i Toruri. Tym razem na lamach gazety pojawit si? komentarz ujawniaj^cy pogl^dy poddanych Jana III. Francuzi napisali o panujqcych obawach, czy to nie dzuma. Przekazali takze, ze l?k przed zaraz^ zmusil par? krolewsk^ do zatrzymania si? w Jaworowie, az do momentu, gdy monarcha wyruszy na Litw?13.
O Grodnie jako miejscu obrad sejmowych Francuzi wspominajq w relacji z wrzesnia informujqc ponadto, ze b?dq one mialy miejsee w grudniuM. Nieco
wi?cej na ten temat przekazano czytelnikom tygodnika juz w pazdzierniku. «Les Nouvelles» podala zatem, ze Jan III i jego zona zamierzaj^ wyjechac z Jaworowa do Bialej, poczqtek sejmu wainego jest wyznaczony na 15 grudnia, ale choc w miescie tym b?dzie zbyt malo kwater dla postow, to prawdopodobnie nie b?dzie przymusu przeniesienia obrad do Wilna15. Gazeta nie omieszkata ponadto zamiescic wiadomosci o wielkim pozarze w Grodnie, ktdrego skutki mialy si? przyczyni do ponowienia propozycji przeniesienia obrad sejmu do Wilna16. Nie omawiala natomiast ogolnej kondycji Grodna, ktore podnosilo si? wowczas po zniszczeniach wojennych doby panowania Jana Kazimierza. M. in. od roku 1654 do 1659 miasto byto zaj?te przez wojsko rosyjskie i sporo stracilo ze swej wczesniejszej swietnosci17.
W potowie listopada doniesiono, ze krol uda si? do Grodna jeszcze zanim zakoncz^ si? sejmiki przedsejmowe18. Z Bialej naplywaly wowczas gtownie wiesci o krolowej, ktora 30 listopada powita cork?. Gazeta dose dobrze oddala dyskusje wokot lokalizacji obrad sejmu oraz nastroje szlachty. Jeszcze w listopadzie poinformowata o braku ostateeznej decyzji w sprawie miejsea obrad, ale poswi?ciia tez nieco miejsea na scharakteryzowanie rz^dz^cych tym zasad. Mylnie napisata, ze za panowania Michata Korybuta Wisniowieckiego dwa z trzech sejmow mialy miejsee w Koronie, a jeden na Litwie. Sprecyzowala natomiast, ze dwa ostatnie sejmy zebraty si? w Koronie. Dodata takze, ze pod wrazeniem pozaru Grodna rozwazano kandydatury jeszcze innych miast litewskich19. Pisz^c zdawkowo o w^tpliwosciach na temat obrad sejmu w Grodnie, «Les Nouvelles Ordinaires» nie wgt?biaty si? w istot? tych sporow. Nie informowaly takze wtasciwej przyczynie umiejseowienia obrad sejmu wainego na Litwie. Za panowania Jana III co trzeci sejm odbywal si? w Grodnie, a byto to przeciez cenq za wystawienie przez Litw? 12 000 zotnierzy i wypiacenie przez пЦ 12 stawek podymnego. W wyniku rozbieznosci zdan mi?dzy hetmanami, sytuaeji zaistnialej w panstwie po smierci Michata Korybuta Wisniowieckiego i braku pieni?dzy na zotd, po zwyci?skiej bitwie chocimskiej w 1673 roku wi?ksza cz?sc oddzialow litewskich dowodzonych przez hetmana Michata Kazimierza Paca opuscita wojsko koronne20. Byto to takze zapowiedziq przysziych kiopotow Jana III z opozycj^ litewsk^.
O przes^dzeniu kandydatury Grodna periodyk poinformowat dopiero w grudniu 1578 roku, piszqc takze o przybyciu 14 grudnia do miasta pary krolewskiej oraz krolewicza Jakuba Ludwika Sobieskiego. Juz nazajutrz Jan III spotkat si? z senatorami i postami na mszy w kosciele pod wezwaniem Swi?tego Ducha, po ktorej rozpocz?to obrady. Przy okazji przyblizono czytelnikowi francuskiemu struktur? polsko litewskiego parlamentu2’.
Losy sejmu grodzieriskiego budzity niewqtpliwe zainteresowanie Francuzow, poniewaz z uwag^ sledzili oni charakter owczesnych stosunkow Rzeczypospolitej
z Turcj^ і Rosj$. 15 grudnia 1678 roku rozpoczgl swoje burzliwe obrady sejm w Grodnie, a wczesniej sejmiki przedsejmowe zaz^daty od Jana III zawarcia z carem przymierza przeciwko Turcji, poniewaz tak^ nadziej? zrodzilo przybycie do Grodna poselstwa rosyjskiego22. Poczta grodzieriska juz za panowania Jana III dzialata dose regularnie, co poswiadezaj^ relacje rezydenta Radziwittow na dworze krolewskim, znanego pami?tnikarza Kazimierza Sarneckiego23. Po raz pierwszy gazeta otrzymala informacj? prosto z Grodna 6 styeznia 1679 roku24. Odtqd relacje stamt^d pojawify si? kilkakrotnie, a przede wszystkim 13 i 19 styeznia. O zerwaniu sejmu mylnie doniesiono juz z Warszawy25. Zrodlem pomytki byt burzliwy konflikt mi?dzy przeciwnikiem polityki profrancuskiej Jana III hetmanem wielki koronnym Dymitrem Wisniowieckim a stronnikiem krolewskim Hieronimem Augustynem Lubomirskim. Na skutek energieznego wt^czenia si? w ten spor broni^cego Lubomirskiego francuskiego posla de Bethune’a istotnie mogto dojsc do sprowokowania zerwania sejmu. Sprzecznosci w relacjach wynikaty takze m. in. z prob zerwania sejmu dokonywanych przez niech?tnych ukladom z Rosjq egzulantow i protestu Pacow przeciwko projektowi regulaminu obrad»26. Duze wrazenie zrobit ponadto wyjazd z Grodna przed ukoriczeniem obrad cz?sci postow zniech?conych trudnymi warunkami zycia w miescie nie w petni jeszcze przygotowanym do przyj?cia tak duzej liezby gosci27. Francuzi dose szybko jednak aktualizowali swoj stan wiedzy na temat przebiegu sejmu, poniewaz juz 14 i 18 lutego pojawiiy si? swieze informaeje przyniesione przez poezt? grodziensk^, m. in. doniesienie o prolongowaniu obrad28.
Kolejne relacje z Grodna naptywaty co tydzien. Byfy to glownie informaeje o tematyce poruszanej na sejmie, ale pod dat^ 25 marca zamieszczono wiadomosc o powi?kszajqcej si? w Grodnie liezbie ofiar zarazy, wsrod ktorych wymieniono z nazwiska ojea Piekarskiego, krolewskiego kaznodziej? i spowiednika29.
КНІГІ ОНЛАЙН
