Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
1 Яны разглядаюцца ў: Лінднер Р. Гісторыкі і ўлада: нацыя гворчы працэс і гістарычная палітыка ў Беларусі ХІХ-ХХ ст. Мінск, 2005; Карев Д. В. Белорусская я украмнская ястормографяя конца 18 начала 20-х гг. XX в. в процессс генезяса я развйтня нацмонального мсторяческого сознанмя белорусов н укравнцев. Внльнюс: ЕГУ, 2007; Смоленчук А. Белорусская мсторяографяя второй половмны 19 начала 20 в. м становленме нацяональной ндеологян // Славяноведенме. Москва, 1999. № 5. С. 60-67.
2 Цыт. па: Лінднер Р. Гісторыкі і ўлада... С. 481.
3 Падрабязней пра гэта: Соркіна I. Навучальныя ўстановы, настаўнікі і вучні Гродна ў 60-я гады XIX пачатку XX ст. П Гарадзенскі палімпсест. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры XVI XX ст. / Пад рэд. А. Ф. Смаленчука, Н. У. Сліж. Мінск: Зміцер Колас, 2011.С. 355-394.
1 Корчянскчй Н. Днчность учмтеля начальной церковной школы. Гродно, 1901. С. 8.
5 Томпсан Э. М. Песняры імперыі: расійская літаратура і каланіялізм. Мінск, 2009.
6 НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 2, адз. з. 1502. «Повеленме велякого князя о пршлашенмм пренумерантов «Нсторнм Росснйского государства», сочмнённой Карамзнным н псреведённой на польсквй дналект Бучмнскнм. 1826 г.».
7 Лінднер Р. Гісторыкі і ўлада... С. 58.
* Томпсан Э. М. Песняры імперыі: расійская літаратура і каланіялізм. Мінск, 2009. С. 99100.
’ НГАБ у Гроднс. Ф. 981, воп. 1, адз. з. 5. «Дело осборе средств на постройку в СІІб церквн в память 300-летмя царствовання дома Романовых. 1914 г.»
'° Тамсама. Ф. 20, воп. 1, адз. з. 13. «Перегшска с Гродненскнм народным домом, народнымм учмлніцамх, губернскнм комнтетом попечнтельства о народной трезвостм, об обеспеченмм бмблмотек м чмтален уезда кнмгамя н световымм картнна.мм. 1912 г.». Арк. 32, 74, 79 адв.
11 Тамсама. Арк. 40,42.
12 Тамсама. Ф. 543, воп. 1, адз. з. 4. «Дело о переустройстве Гродненского народного дома н сведенмя о прочнтанных там лекцнях. 1912 г.» Арк. 9.
13 Тамсама. Ф. 981, воп. 1, адз. з. 5. «Дело о сборе средств на постройку в СПб церквм в память 300-летмя царствованмя дома Романовых. 1914 г.» Арк. 136.
14 Тамса.ма. Арк. 1.
15 Тамсама. Адз. з. 4. «Дело о расходах авансовых сумм чайной в г. Гродно. 1913-1915.» Арк. 47.
16 Тамсама. Ф. 1, воп. 8, адз. з. 1259. «Дслооб нзьятян мз продажн лмтературы, запреіценной Цензурой. 1884 1885». Арк. 113, 155, 194, 206 адв.
17 Літоўскі дзяржаўны гістарычны архіў (далей ЛДГА). Ф. 378, агульны аддзел, 1868 г. Адз. з. 136. «Дело о кннжных магазннах н лавках. 1868 г.» Арк. 6 адв., 37 адв., 38.
18 НГАБ у Гродне. Ф.1, воп. 7, адз. з. 1846. «Дело о запреіценвм продажм фотографхческмх снммков художнмка Матейкм, носяіцвх характер польской пропаганды. 1876». Арк. 1-1 адв.; ЛДГА. Ф. 378, палітычны аддзел, 1876 г. Адз. з. 30. «Дело о нродаже торговцамм товаров в разнос в Внленской, Ковенской й Гродненской губерннях фотографвческмх снммков с недозволенных в Росйм картнн взвестного польского художннка Матейкн. 1876-1878.»
19 НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 8, адз. з. 382. «Дело о наблюденнм за нераспространеннем фотографмческмх сннмков с картмны художннка Матейко, отражавшей отношенне Муравьева к участнмкам польского восстання 1863 г.». Арк. 1-2.
20 Тамсама. Воп. 13, адз. з. 1025. «Дело о сборе пожертвованнй на сооруженме памятнмка в честь 1000-летмя суіцествов. Русского гос-ва в г. Новгороде. 1857-1862». Арк. 1, 54.
21 Тамсама. Адз. з. 1469. «Дело о продаже медалей в память тысячелетмя Россмм. 1864 г.». Арк. 2,5.
22 Там сама. Адз. з. 2289. «Дело о празднованмм девятнсотлетмя креіценмя русского народа. 1888 г.». Арк. 6-6 адв.
23 Тамсама. Арк. 14, 17.
24 Тамсама. Воп. 9. Адз. з. 319. «Дело о сборе пожертвованмй на сооруженне памягнмка царю ГІетру I в г. Таганроге. 1894-1899». Арк. 1,2, 7.
25 Тамсама. Адз. з. 327. «Дело о сборе пожертвованнй на постройку церквм в г. Севастополе в честь князя Александра Невского. 1894-1898.» Арк. 8.
26 ЛДГА. Ф. 378, агульны аддзел, 1866. Адз. з. 115. «Дело по пксьмугродненскоі о губернатора об нзьявленіюм желаннм жмтелей г. Гродно іюстромть храм Св. Александра Невского в память событня 4 апреля 1866 г.» Арк. 4.
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
Тамса.ма. Арк. 1-2.
Загідулін А. Лёс царквы св. Аляксандра Неўскага ў Гродна як адлюстраванне палітычных працэсаў другой паловы XIX перпіай паловы XX ст. на Беларусі П http:// uctopuk.info/875/3zag.htm
НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 9, адз. з. 1113. «Дело о сборе пожертвованмй на стромтельство памятнмка царнце Екатермне II. 1899-1907». Арк. 1, 7, 14.
Тамса.ма. Ф. 1, воп. 8, адз. з. 2717. «Перепмска с уезднымм предводягелямн дворянства о сборе пожертвованмй для устройства памятнмка графу Муравьеву Ммхамлу в Вмльно. 1891-1895 гг.» Арк. 16, 17, 30.
Орловскмй Е. Ф. Лстормческмй очерк Гродненской гммназмн. С. 103.
НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 9, адз. з. 1115. «Дело о сборе пожертвованмй на стронтельство памятнмка генералмсвмусу Кутузову. 1899 1903». Арк. 7.
Тамсама. Арк. 13-13 адв.
Тамса.ма. Арк. 17, 22-22 адв.
Тамсама. Арк. 36.
Тамсама. Ф. 981, воп. 1, адз. з. 5. «Дело о сборе средств на постройку в СПб церквн в память 300-летмя царствованмя дома Романовых. 1914 г.» Арк. 31, 32.
Тамса.ма. Арк. 33 33 адв.
Тамсама. Арк. 3-3 адв., 7.
Тамсама. Ф. 39, воп. 1, адз. з. 588. «Протоколы заседаняй педагогмческой копфсренцнн гнмназмм. 1912-1914 гг.» Арк. 16.
Тамсама. Ф. 1186, воп. 3, адз. з. 82. «Обзор о деятельностм гммназяя за 1913 г.» Арк. 3. Тамсама. Арк. 7 адв., 18.
Токць С. Матэрыялы да гісторыі Горадні і ваколіц у зборах Нацыянальнай бібліятэкі імя Асалінскіх //Гарадзенскі налімпсест. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XV-XX ст. ГІад рэдакцыяй А. Ф. Смаленчука, Н. У. Сліж. Гародня, 2009. С. 339.
Колоцей М. Я., Дубравкна A. М. О празднованмя столетмя Гродненской губернмм (артыкул знаходзіцца ў друку ў зборніку «Гродзеншчына ў гістарычным, эканамічным і культурным развіцці 1801-1921 гг. (да 210-годдзя утварэння Гродзенскай губерні») ЛДГА. Ф. 378, палітычны аддзел, 1862 г. Адз. з. 97. «Дело о маннфестацнм, бывшей в м. Друскеняках в память соедннснмя Лнтвы с Польшей. 1862-1873.» Арк. 3-5 адв. Тамсама. Арк. 5.
Тамсама. Арк. 40.
Фірыновіч А. Э. «Жаночы фактар» у паўстанні 1863-1864 гг.: інфармацыйны патэнцыял беларускіх архівасховішчаў II Весці НАН Беларусі. Серыя гумакітарных навук, 2011. №2. С. 60-61.
НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 8, адз. з. 951. «О запреіценнм населеняю устранвать собранмя, процессші, выступать с речамм по случаю 200-летмя разгрома турков под Веной польскмм королем Яном III Собескям в 1683 г. 1883 г.» Арк. 1-2.
Тамсама. Адз. з. 1259. «Об йзьятмй мз продажн лмтературы, запреіценной Цензурой. 1884 1885». Арк. 19,19 адв., 155.
Тамса.ма. Адз. з. 1472. «О запреіценнй празднованмя 25-тмлетня co дня освобождсння кр-ян от крепостной завмснмостм. 1885». Арк. 1 адв., 4.
Тамсама. Адз. 3. 867. «Перепмска с полмцейскммн учрежденнямй о незаконном розыграннм лотерем в мм. Зводы Брестского уезда на сооруженме памятнмка пнсатслю Ммцкевйчу. 1882». Арк. 2, 4-5, 11.
ЛДГА. Ф. 378, агульны аддзел, 1908. Адз. з. 525. «Делоо переяменованнй Полевой улмцы в г. Гродне в улмцу Элнзы Ожешко». Арк. 2, 2 адв.
Сацукевіч I. Гісторыя і сучаспасць урбанані.мікі Гродна і Мінска (параўнаўчы аналіз) Н
Гарады Беларусі ў кантэксце палітыкі, эканомікі, культуры: зб. навук. арт. Гродна, 2007. С. 367-368.
w ЛДГА. Ф. 378, агульны аддзел, 1873. Адз. з. 311 «Дело о Гродненском театре. 1873 г.» Арк. 3 адв.
55 НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 8, адз. з. 2129. «Перенмска с вяленскмм генерал-губернатором н гродненскмм полнцмейстером о запреіценяя впредь ясполнять польскме нацноналыіые танцы па сцене Гродненского театра. 1888 г.» Арк. 1,4.
56 ЛДГА. Ф. 378, агульны аддзел, 1865. Адз. з. 1504. «Дело о возобновленіш в г. Гродно Бормсо-Глебской (Коложанской) цсрквм с укрепленмем берегов р. Неман. 1865-1872».
57 Харэўскі С. Два стагоддзі руйнавання Горадні // Горад святога Губерта. Краязнаўчы альманах. Выпуск трэці. Варшава, 2007. С. 80-81.
58 НГАБ у Гродне. Ф. 1, воп. 9, адз. з. 2151 «О вывозе м охране памятнмков стармны по случаю войны. 1916 г.» Арк. 5.
Мечыслаў Супрон (Гродна)
Арганізацыя прафесійнай пажарнай службы ў Горадні ў XIX пачатку XX ст.
За амаль тысячагадовую гісторыю Горадні пажары неаднаразова наносілі вялізную шкоду. Адпаведна пажарная бяспека з’яўлялася і з’яўляецца адной з найважнейшых умоў існавання горада. Менавіта таму вывучэнне гісторыі станаўлення пажарна-выратавальнай справы Горадні мае не толькі навукова-тэарэтычнае, але і практычнае значэнне. У дадзеным артыкуле аўтар імкнуўся прасачыць працэс арганізацыі гарадской пажарнай каманды ў перыяд уваходжання Горадні ў склад Расейскай Імперыі, а таксама яе дзейнасць па ліквідацыі пажараў.
На працягу XIX ст. Горадня шмат цярпела ад пажараў. Гэта было абумоўлена, перш за ўсё, тым, што пры будаўніцтве не заўсёды ўлічваліся супрацьпажарныя нарматывы. Гарадское жытло будавалася пераважна з гаручых канструкцый і матэрыялаў, а гараджане ў побыце часта дапускалі парушэнні норм пажарнай бяспекі. Драўляныя дамы размяшчаліся ўпрытык адзін да аднаго, і вельмі часта пажар усяго за некалькі гадзін спусташаў значную частку вуліцы. Пажарную небяспеку пагаршала неадукаванасць насельніцтва, якое, «не разумеючы для сябе карысці супрацьпажарных мер, робіць нямое, але ўпартае супраціўленне ім»1. Яшчэ болей кідалася ў вочы бестурботнасць і абыякавасць габрэйскага насельніцтва. Трухлявыя і новыя дамы ў габрэйскіх кварталах практычна «сядзелі адзін на адным, коміны ў большасці выпадкаў былі няспраўныя»2. У выніку ўсё гэта прыводзіла да частых пажараў, адпаведна, да чалавечых ахвяраў і велізарных матэрыяльных стратаў.
У перыяд уваходжання Горадні ў склад Рэчы Паспалітай буйныя пажары ў горадзе былі вельмі частай з’явай3. Напрыклад, падчас пажару 1753 г. ад горада «ледзьве трэцяя частка места засталася»4. Абавязак тушэння пажараў, як і супрацьпажарных засцярог, ляжаў на гараджанах, якія павінны былі ў дварах мець прасцейшыя пажарныя прылады і бочкі з вадою. Гарадскія ўлады рабілі пэўныя высілкі для паляпшэння супрацьпажарнага стану, арганізоўваючы камісіі магістрата для правядзення рэвізій проціпажарнага ды санітарнага стану горада. Але, па сутнасці, камісіі амаль нічога не вырашалі. Найбольш дзейсным сродкам для ліквідацыі пажараў магла 6 стаць гарадская пажарная каманда, якая так і не была арганізавана.
КНІГІ ОНЛАЙН
