Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
Дзейнасць РДТ аднак канчаткова не спынілася, яно працягвала арганізоўваць спатканні, а мясцовае праваслаўнае духавенства адзначала ў сваім «Летапісе», што дзіцячы Праваслаўны прытулак, які перавялі з невыгоднага памяшкання ў будынак Архірэйскага дому, «працягвае існаваць і нават расквітаць, дзякуючы падтрымцы насельніцтва і нягледзячы на пазбаўленне яго магістратам некаторых субсідый»125. У паліцэйскіх дакументах за люты 1939 г. адзначалася, што гродзенская руская меншасць і далей настроена супраць «паланізацыйных крокаў царквы», а РДТ застаецца «цэнтрам русіфікатарскіх настрояў»126.
Вялікую ролю ў сацыяльнай падтрымцы насельніцтва адыгрывалі таксама рэлігійныя арганізацыі.
Праваслаўнае Сафійскае брацтва і сястрынства
Сафійскае брацтва было заснаванае пры Сафійскім саборы (былая Фара Вітаўта), а яго статут быў зацверджаны арцыбіскупам Літоўскім
Аляксандрам 10.02.1882 г.127 Як і іншыя рэлігійныя згуртаванні свецкіх, яно лічыла сваёй мэтай хрысціянскае выхаванне і дабрачыннасць.
У міжваенны перыяд Брацтва аднавіла сваю дзейнасць на падставе рэзалюцыі арцыбіскупа Алексія з 1927 г., але ў 1920-30-я гг. гэтая дзейнасць не была заўважальнай па прычыне адносна невялікай колькасці ў горадзе праваслаўнага насельніцтва і стратай праваслаўнай царквой дамінуючага статуса. Больш таго, да Сафійскага брацтва польская паліцыя адносілася насцярожана, паколькі лічыла, што яно мае «русіфікатарскія традыцыі яшчэ з перадваеннага часу»128.
Пасля дэкрэту прэзідэнта ад 18.11.1938 г. Брацтва было яшчэ больш абмежавана ў дзеяннях. Паводле Летапісу, які вяло праваслаўнае духавенства, у 1939 г.: «Сафійскае Брацтва не магло праявіць хоць якойнебудзь заўважальнай дзейнасці»129, а Гродзенскае староства імкнулася рэарганізаваць яго на ўзор польскага праваслаўнага брацтва. Але гэтаму супраціўляліся і сябры Брацтва, і мясцовы біскуп Сава. Адзінае на што яны пагадзіліся, дык гэта на ўвядзенне ў склад праўлення «праваслаўнага паляка» Арцішэвіча, які на паседжанні гаварыў па-польску і выклікаў тым «незадаволенне большасці членаў праўлення».
На падставе ўзгаданага Летапісу можна меркаваць, што галоўным напрамкам дзейнасці Брацтва быў збор сродкаў на дапамогу дзіцячаму прытулку і беднаму праваслаўнаму насельніцтву: «Перад Вялікім Пастом арганізавана сястрынства пры саборы на чале са старшынёй і ўправай. Перад Святам Св. ГІасхі яно сабрала 237 зл. і зрабіла святочны абед для 126 бедных сем’яў і дзіцячага прытулку»130.
Але нават гэткая актывізацыя дзейнасці Брацтва (павелічэнне колькасці сяброў да 80, арганізацыя сястрынства пры саборы і пашырэнне дабрачыннай дзейнасці) выклікала непакой ваяводскай улады, і ў красавіку 1939 г. пачаўся адміністратыўны ціск з мэтай яго рэгістрацыі паводле ўзору польскіх таварыстваў, што азначала б яго паланізацыю. Гэтаму працэсу перашкодзіла вайна.
Сёстры міласэрнасці св. Вінцэнта дэ Поля
Сёстры міласэрнасці св. Вінцэнта дэ Поля або сс. шарыткі мелі пад сваёй апекай шпіталь для невылечна хворых Дом апекі св. Людвікі (вул. Гараднічанская, 23). Кіравала гэтай манаскай супольнасцю ў Гродне с. Людвіка Кроцін. Пад даглядам сясцёр у шпіталі ў 1936-1938 гг. знаходзілася 30 чал.131 У чэрвені 1930 г. дзённы рацыён у Доме выглядаў наступным чынам: бульба 600 г., гародніна 400 г., хлеб жытні 500 г„ хлеб пшанічны 350 г., цукар 25 г., крупы 100 г., сала 25 г., малако 160 г., мука 25 г., мяса 100-150 г., гарбата 6 г.132 Магістрат падтрымліваў шпіталь, выдзяляючы сёстрам не толькі гадавыя
субсідыі, але і аднаразовыя датацыі і матываваў гэта тым, што «Пані міласэрнасці, дапамагаюць людзям у крайняй галечы і з’яўляюцца добрымі спецыялісткамі, але маюць абмежаваныя сродкі»133.
Сёстры Найсвяцейшай Сям’і з Назарэту
Сёстры Назаратанкі займаліся дабрачыннасцю ў Гродне ў невялікай ступені. Яны апекаваліся некалькімі састарэлымі жанчынамі ў сваім кляштары і штодзённа выдавалі пры кляштарнай браме каля 30 абедаў для бедных134.
Таксама варта коратка ахарактарызаваць іншыя арганізацыі сацыяльнай накіраванасці.
Аддзяленне Польскага Чырвонага крыжа
Гродзенскае аддзяленне ПЧК складалася з 3-асабовага праўлення, 9 сяброў камітэту і 5 намеснікаў сяброў, сярод якіх былі вядомыя ў горадзе ўрачы, юрысты, ураднікі магістрату, а таксама жонкі мясцовых ураднікаў высокага рангу, якія прысвячалі свой час дабрачыннасці. У склад праўлення ў 1929 г. уваходзілі: Стэфанія Носціц-Яцкоўская (старшыня), д-р Ян Руп (намеснік старшыні), д-р Аркадзь Хігер (сакратар).
Аддзяленне валодала ў Гродне лячэбніцай (вул. Сапёрная, 16), Кансультацыяй маці і дзіцяці (вул. Касцельная, 2) і супрацьсухотавай паліклінікай. Пад яго патранатам працавала танная дзіцячая кухня135. Менавіта праз гэтае аддзяленне дэлегатка Савецкага Чырвонага Крыжа Паўліна Гаршэўская перадавала ў чэрвені 1921 г. адзенне і прадукты для савецкіх ваеннапалонных, якія знаходзіліся ў гродзенскай турме136.
Аддзяленне Жаночага саюзу грамадзянскай працы
Жаночы саюз грамадзянскай працы (ЖСГП) быўзаснаваны 25.03.1928 г. у Варшаве вядомай грамадскай дзеячкай Соф’яй Марачэўскай (1873-1958). У адпаведнасці са статутам 1928 г. Саюз ставіў мэтай:» адраджэнне Польшчы ў духу сапраўднай незалежнасці шляхам распаўсюджання ідэі польскай дзяржаўнасці, правядзення ў жыццё дэмакратычных ідэй, забеспячэння жанчынам непасрэднага ўдзелу ў дзяржаўным і грамадскім жыцці, выхавання як мага больш шырокіх жаночых колаў у духу падначалення асабістых інтарэсаў інтарэсам грамадства і дзяржавы»137. Саюз меў аддзелы ва ўсіх ваяводствах і паветах і лічыўся ў міжваенны час самай шматлікай і актыўнай польскай жаночай арганізацыяй патрыятычнага і сацыял-дэмакратычнага напрамку138. Фінансаванне яго адбывалася коштам сяброўскіх складак, грамадскіх ахвяраванняў і субсідый.
На сацыяльным полі ён праяўляў клопат галоўным чынам пра ахову
здароўя маці і дзіцяці, выхаванне дзяўчат. Гродзенскае аддзяленне ЖСГП, намеснікам старшыні якога была Стэфанія Носціц-Яцкоўская, дапамагала хрысціянскай Кансультацыі маці і дзіцяці, клапацілася пра дадатковае харчаванне дзяцей з бедных сем’яў і штогод арганізоўвала іх выезд на летні адпачынак.
Аддзяленне таварыства дапамогі дзецям і моладзі «Прыстань»
«Прыстань» была арганізацыяй, якая падтрымлівала вучнёўскую моладзь. Павятовы філіял гэтай агульнапольскай арганізацыі быў заснаваны ў Гродне 9.03.1929 г. Старшынёй на працягу ўсяго міжваеннага перыяду быў кс. канонік Антоні Курыловіч, пробашч пабернардынскага касцёла. У складзе першага праўлення былі прадстаўнікі розных веравызнанняў і сябры дабрачынных таварыстваў: Свехоўская, Мячынская, Цыдзік, Гагман, Калэцкі (іх намеснікі праф. Кісялевіч, д-р Якімовіч, жонка маёра Сітка)139.
Кс. А. Курыловіч (1876-1954) быў вядомым у горадзе грамадскім дзеячам. Яшчэ падчас Першай сусветнай вайны ён узначальваў дабрачынную секцыю Іірамадзянскага камітэту, а пры пабернардынскім касцёле адкрыў у 1915 г. прытулак, дзе дзеці набывалі спецыяльнасці шаўцоў, краўцоў, вышывальшчыц і вязальшчыц. Пасля 1921 г. на падставе прытулку ён стварыў школу для дзяўчынак розных веравызнанняў, якая з 1935 г. пачала называцца «7-гадовая публічная Бернардынская школа № 3». Дзякуючы кс. А. Курыловічу ў горадзе ўзнікла аддзяленне «Польскай мацежы школьнай» і падлеглыя ёй тры сярэднія навучальныя ўстановы: гандлёвае і рамеснае вучылішчы і гімназія ім. Г. Сянкевіча. У міжваенны перыяд кс. А. Курыловіч быў дэпутатам Гарадской рады і ўзначальваў Камісію кантролю за школамі140.
Аддзяленне таварыстпва апекі над зняволенымі «Патранат».
Гродзенскае аддзяленне Таварыства паўстала ў 1924 г. і займалася аказаннем рознабаковай дапамогі (юрыдычнай, матэрыяльнай, медыцынскай) зняволеным гродзенскай турмы незалежна ад іх катэгорыі (палітычныя або крымінальныя). У склад першага праўлення ўваходзілі суддзя Адольф Матушэвіч (старшыня), вядомая польская пісьменніца Зоф’я Налкоўская141, Фларэнціна дэ Вірыён, урач Клаўдзія Станьская-Атовіч і юрысты Станіслаў Земак, Вінцэнт Фюрстэнберг, Антоні Забакліцкі. Сярод членаў «Патранату» было шмат прадстаўнікоў гродзенскай інтэлігенцыі. Напрыклад, Пётр Хайноўскі, нам. старшыні акруговага суда, а потым натарыус, які прыбыў у Гродна ў 1921 г. з Кіева. У ягонай кватэры праходзілі вечарыны Кола сяброў літаратуры і мастацтва. Падчас акупацыі ён стаў кіраўніком групы Арміі Краёвай, але загінуў як закладнік у ліпені 1943 г. разам з усёй сваёй сям’ёй.
Евангеліцкае дабрачыннае таварыства
Таварыства аказвала спарадычную матэрыяльную дапамогу парафіянам. Займаўся гэтым «Жаночы саюз дапамогі бедным парафіянам» (пл. Тэатральная, 10), які існаваў пры евангеліцкай парафіі. Кіравала ім жонка ўрача-акуліста Яна Рупа.
Таварыства апекі над габрэйскімі сіротамі «Цэнтас».
Таварыства «Цэнтас» (вул. Скідальская, 6) мела на ўтрыманні дзіцячы прытулак і яслі. У прытулку знаходзіліся кругласутачна дзеці-сіроты, а таксама дзеці з бедных або няпоўных сем’яў на дзённым рацыёне. У 1937/1938 г. у яслях знаходзілася 20 немаўлят, а ў прытулку 70 дзяцей-сірот і 40 дзяцей з бедных сем’яў142.
У заключэнні трэба адзначыць, што сістэма сацыяльнага забеспячэння міжваеннага Гродна складалася з двух сектараў: дзяржаўнага і грамадскага. Дзейнасць дзяржаўнага сектара палягала галоўным чынам на фінансавай падтрымцы грамадскіх арганізацый сацыяльнай накіраванасці, барацьбе з беспрацоўем і індывідуальнай дапамозе бедным. Грамадскі сектар быў даволі стракаты па накірунку сваёй дзейнасці і складаўся з аддзяленняў агульнапольскіх і лакальных арганізацый. Усе гродзенскія сацыяльныя асяродкі належалі грамадскім арганізацыям і мелі пераважна канфесійны і нацыянальны характар. Галоўным інвестарам у грамадскія арганізацыі была гарадская ўлада, а ўжо потым іншыя арганізацыі.
Паколькі міжваенны перыяд характарызаваўся прыспешанай паланізацыяй нацыянальных меншасцяў, барацьбой з камуністычнымі арганізацыямі і іх уплывам, перыядычным абвастрэннем ксенафобскіх настрояў, гэта не магло не ўплываць на сацыяльную сферу і праяўлялася ў палітычна матываваным падыходзе да праблемы дапамогі.
1 Albert A. (Roszkowski W), Najnowsza historia Polski 1918-1980, Londyn 1991, s. 83,93,105, 133, 151-154, 157, 175-177, 253.
2 У 1920 r. 0 % бюджэту на ахову здароўя і 1,2 % на сацыяльнае забеспячэнне (Гл. Weinfeld J. Tablice statystyczne Polski 1923, Warszawa-Bydgoszcz 1923, s. 81).
КНІГІ ОНЛАЙН
