Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
Ён быў прыгожы ў сваёй вялікасці, павольна адняў руку ад дошкі і паглядзеў на школьныя парты. Тады хутка зрабіў два крокі ад дошкі. Цяпер ён нагадваў ужо бенгальскага тыгра, які гатоў скочыць на адзінокага падарожніка ў даліне Ганга.
I ўжо цішэй спытаўся:
— Халаўпецкі, ці можа датычная да акружнасці адначасова перасекчы крывую?
Ніякага адказу. Выкладчык Гендрых прыдаў моцы свайму голасу і спытаўся гучней:
— Халаўпецкі, можа хорда перасекчы крывую?
Магільнае маўчанне. Выкладчык Гендрых аж падскочыў. Умомант ён быў ля першае парты і закрычаў:
— Халаўпецкі, як называецца хорда, якая праходзіць праз цэнтр акружнасці?
Мёртвая цішыня. Усе з першых партаў павярнуліся назад, дзе на перадапошняй парце сядзеў Халаўпецкі. Правільней кажучы, не сядзеў, бо відаць была толькі яго спіна, якая вытыркалася з-пад парты, як бурак на градзе або страус, што схаваў галаву ў пясок і думае, што яго не бачаць.
Велічна падняўшы руку, выкладчык загадаў:
— Падніміце яго!
Суседзі штурхнулі Халаўпецкага, і на паверхні з’явіўся чырвоны твар гімназіста. Ён глядзеў на выкладчыка, а той прыкмеціў, што як паднімалі Халаўпецкага, дык нешта падобнае да кнігі звалілася пад парту.
Халаўпецкі здаваўся зусім спакойным і ўпэўненым.
— Што ты рабіў пад партай, Халаўпецкі?
— Чытаў.
— Што чытаў?
Халаўпецкі азірнуўся на клас і з гонарам сказаў: — «Мужчыну і жанчыну ў шлюбе». Дзюбуа.
— Што гэта за кніга, Халаўпецкі? Раман, ці што?
I зноў пераможна гледзячы на клас, Халаўпецкі адказаў з гонарам:
— Гэта прыродазнаўства і дапаможнік для жанатых, прычым вельмі падрабязны. Новая тэорыя, пан прафесар, пра вызначэнне полу дзіцяці, імпатэнцыю, бясплоднасць. Яшчэ ёсць дадатак, асабістая гігіена
цяжарнай жанчыны і новапароджанага. Вось толькі што дачытаў апошнюю старонку.
Ён сагнуўся пад парту, дастаў кніжку і, пад зайздраслівымі позіркамі класа, панёс яе выкладчыку, аддаў яму, падышоў да дошкі, як непрызнаны герой, якога ўзвялі на гільяціну.
Твар яго свяціўся спакоем. Ён ведаў, што цяпер выкладчык Гендрых сядзе за стол, будзе гартаць кнігу і чьітаць яму натацыю, а пасля запіша ўсё гэта следства ў класны журнал і паведаміць яму, што аддае справу ў рукі найвышэйшай інстанцыі, надзвычайнаму суду гонару, жахліваму інквізітарскаму трыбуналу, педагагічнаму савету, старшынём якога будзе сам дырэктар гімназіі.
Ён ведаў, што загінуў, што савет прызнае яго амаральным і выключыць з гімназіі. Але ж не было ў яго часу прачытаць кніжку дзе-небудзь у садзе, у зацішку. Кніжку даў яму знаёмы з другой гімназіі толькі да абеду. А ён паабяцаў прачытаць яе за ўрокі чэшскай, фізікі і геаметрыі. I даказаў. Цяпер палавое пытанне стала яму зразумелым і ясным, а гэта ж важней за нейкую там прамую або крывую. Пасля хоць патоп. Сёння ж вечарам ён усё растлумачыць Мані з жаночага вытворчага аб’яднання. Аднойчы ўжо яна давала яму пятнаццаць крон, каб купіў даведнік па палавым пытанні, а ён тыя грошы прайграў на більярдзе.
Усё адбылося так, як ён і прадчуваў. Выкладчык Гендрых сеў за стол, разгарнуў класны журнал і «Мужчыну і жанчыну ў шлюбе» Дзюбуа і, гартаючы старонкі, пачаў:
— Халаўпецкі, ты заўсёды быў амаральным тыпам. Курыў у прыбіральні, а летась ля ракі скочыў на мяне, класнага кіраўніка, дзіва яшчэ што не паваліў мяне. I сёння мне яшчэ здаецца, што ты хацеў мяне ўтапіць...
— Сабака,— аднекуль у класе пачуўся здушаны голас.
— Ручку,— загадаў выкладчык і важна сказаў: — Мне ўсё роўна, хто гэта крыкнуў. Высвятляць не буду, увесь клас запішу ў класны журнал. Усе за аднаго, адзін за ўсіх.
— Правільна,— зноў азваўся той самы голас, і ўвесь клас выбухнуў смехам. Калі кончылі смяяцца, выкладчык працягваў:
— Заўсёды вы былі бяздарным, і сёння гэта працяг вашай бяздарнасці, а таксама амаральнасці. Вы былі самым нядбалым вучнем ва ўсім класе. Вы не ведалі, што непаралельныя прамыя маюць розныя напрамкі, але з вялікім апетытам прачыталі ў гэтай кніжцы разважанні аб шлюбе, і яшчэ вы падкрэслілі «Існаванне і прадаўжэнне жывых істот грунтуецца на плоднасці, якая ўзнікае пры савакупленні полаў». Педагагічны савет выб’е вам з галавы тую плоднасць, і ніякі чорт вам не дапаможа. У той час, як я тлумачу, што такое сякучая і датычная прамыя, вы пад партай чытаеце, што шлюб у фізіялагічных адносінах ёсць савакупленне двух полаў для дасягнсння такой мэты як трывалае захаванне пароды.
— Правільна,— зноў абазваўся тоіі непазнаны голас у класе, але тут жа дваццаць галасоў гаркнула:
— Змоўкні, бо атрымаеш. He раздражняй пана выкладчыка.
Запанавала мёртвая цішыня. Каб у гэты момант з’явіўся самы строгі інспектар, дык, напэўна, сказаў бы выкладчыку: «Віншую вас, ваш клас самы прыкладны. Нідзе школьнікі не выяўлялі такой цікавасці».
— Халаўпецкі,— працягваў выкладчык,— за шэсць школьных гадзін вы засвоілі толькі простыя вуглы і выкінулі з галавы вуглы вострыя, тупыя, разгорнутыя. I вам не зразумець, што такое дзявочая чысціня і
стрыманасць і што бурныя жаданні патрабуюць задавальнення і робяць мужчыну і жанчыну задумлівымі і нешматслоўнымі. Вазьміце вугламер і начарціце мне вугал 75°, Ну, бачыце, Халаўпецкі, і гэтага вы не ўмееце, а чытаць на ўроку геаметрыі пра венерын паясок — гэта вам важней, чым ведаць, што такое радыус, і ўткнуцца носам у апісанне чалавечага цела вам больш патрэбна, чым зразумець, што авал, гэта фігура, падобная да эліпса, складаецца з кругавых дуг. Скажыце мне, што такое эліпс? Што, не ведаеце?
Выкладчык змоўк, старанна перагарнуў кніжку і прагаварыў:
— Але калі б у вас нехта спытаўся пра якія-небудзь эратычныя афекты, дык я ўпэўнены, і ні хвіліны не сумняваюся, што вы б расказалі пра гэта вельмі падрабязна.
Гледзячы ў кніжку, ён спытаўся ў Халаўпецкага:
— Скажыце мне, напрыклад, што такое эратаманія?
Запанавала такая цішыня, што чуваць было, як цікае кішэнны гадзіннік Матушкі, які сядзеў за першай партай.
А Халаўпецкі хутка і гучна адказаў:
— Эратаманія — гэта эратычнае шаленства, якому падлягаюць абодва полы без выключэння.
— He, Халаўпецкі,— паправіў яго выкладчык,— глядзіце, што напісана ў тэксце: «Не падлягаюць, a якое ахоплівае». — Гэта вялікая розніца, хлопцы,— звярнуўся выкладчык да класа.— Эратаманія ахоплівае абодва полы без выключэння, а падлягаць эратаманіі яны не могуць. Прадаўжайце, Халаўпецкі, ці больш вы нічога ўжо не ведаеце?
Халаўпецкі ўпэўнена авалодаў прадметам размовы і працягваў:
— Эратамана ахоплівае пачуццё да прадмста, сапраўдны ён ці ўяўны; яму спяцца сны пра каханне,
шчасце, салодкую раскошу, і ён гарыць агнём, кідаецца, няспынна рвецца да прадмета свайго палкага пачуцця. Эратаман цнатлівы ў сваім пачуцці, як пра гэта гаворыць наступны прыклад.
— Хопіць, Халаўпецкі.
Выкладчык уткнуўся ў кніжку і праз некалькі хвілін пры поўным маўчанні класа звярнуўся да Халаўпецкага:
— Скажыце нам, Халаўпецкі, а што такое афрадыстыка?
— Пад словам афрадыстыка,— адказваў без вагання Халаўпецкі,— маюцца на ўвазе розныя спажыўныя лекавыя сродкі, якія ўжываюцца, каб агонь кахання не тлеў, а гарэў. Часцей за ўсё рэцэпты гэтых сродкаў складаліся з рэчываў больш-менш непажаданых і агідных. Шматлікія факты, якія прыводзяцца ў старых і новых выданнях, гавораць пра гэта без усялякага сумнення.
— He трэба абагульняць, Халаўпецкі,— усхваляваўся выкладчык,— ад чаго ашалеў, напрыклад, Калігула, рымскі імператар, якое любоўнае зелле дала яму Несонія?
Халаўпецкі, які дагэтуль быў спакойны, захістаўся. Праз увесь час вучобы ён непрыязна ставіўся да гістарычных фактаў, таму і не ведаў іх.
Яму не хапала паветра, і ён запытальна паглядаў на першыя парты, чакаючы падказкі. Але дзе там. Тыя самі чакалі адказу, як божага збавення.
— Дык я вам скажу, Халаўпецкі, яна дала яму выпіць навару з сатурэі, мяты перцавай і садовай пастушкі. Запомніце, хлопцы. Гэта было якраз тое, ад чаго ашалеў імператар Калігула. Відаць, Халаўпецкі, вы гэта прамінулі.
Выкладчык перагарнуў яшчэ некалькі старонак, пасля, паглядзеўшы ў блакнот, падышоў да Халаўпецкага і забіў яго напавал наступным пытаннем:
— Якая бывае даўжыня нованароджанага? Ціха там!
Узняўся гармідар.
Халаўпецкі быў знішчаны. Да лікаў ён меў такую самую непрыязнасць, як і да гістарычных фактаў. I пра гігіену нованароджанага прачытаў па дыяганалі.
— He ведаеце гэтага,— буркнуў выкладчык,— і, напэўна, не ведаеце, колькі грамаў можа важыць нованароджанае дзіця?
Гул у класе нарастаў. Усе быццам ажылі.
Халаўпецкі маўчаў.
— Стаўлю вам шасцёрку \ сядайце.
Халаўпецкі дайшоў да сваёй парты, школьны званок абвясціў канец урока і паклаў канец гэтаму цікаваму выпадку.
Вялікі дзякуй пану школьнаму вартаўніку.
ЯК ПАН МАЗУХА ПОМСЦІЎ
ЗА СВОЙ ЗНЯВАЖАНЫ
МУЖЧЫНСКІ ГОНАР
Пан Мазуха быў чалавек вельмі разважлівы. Калі нарэшце ён здагадаўся, што жонка здраджвае яму з нейкім панам Хаберам з Чорнае вуліцы, дом № 8, ён вырашыў адпомсціць за зняважаны мужчынскі гонар.
А як чалавек ён быў разважлівы, дык абдумваў свой намер два тыдні і прыйшоў да вываду, што задавальненне мусіць атрымаць без пралівання крыві і як найболей далікатным спосабам. А яшчэ два тыдні ён думаў, ці ўжыць яму высакародна бізун, ці паспадзя-
1 «Шасцёрка» — найгоршая адзнака, прыраўноўваецац да нашай «адзінкі».
вацца толькі на свае рукі. Урэшце ён вырашыў заляпіць пану Хаберу на вуліцы пры людзях аплявуху. Гэта быў найдзешавейшы спосаб атрымаць задавальненне, бо не патрэбны ніякія фінансавыя ахвяры, як тады, калі мусіў бы купляць кавалерыйскі бізун.
Яшчэ тыдзень сплыў — пан Мазуха высочваў, куды ходзіць пан Хабера на прагулянку. Падпільнаваў, што ў чатыры гадзіны, калі не было прызначана спатканне з паняй Мазуховай, пан Хабера ідзе ў кавярню «Уніён» на праспекце Фердынанда, дзе бывае да паловы сёмай, а потым, пасля прагулянкі, ідзе ў рэстаран «Глаўбіц» на Малой Старане.
Сёмага лютага выйшаў пан Мазуха помсціць за свой зняважаны мужчынскі гонар. Пайшоў проста ў кавярню і, папытаўшыся, дзе сядзіць пан Хабера, прысеў за столік насупраць яго і пачаў збянтэжана разглядаць атлетычную постаць пана Хаберы. Такіх шырокіх плячэй ён не ўяўляў. «I мускулы ж у яго»,— сумна падумаў Мазуха і загаварыў да пана Хаберы як найлагадней, калі той адклаў нейкі французскі часопіс:
КНІГІ ОНЛАЙН
