Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
— Даруйце, часопіс вам болей не трэба?
— О, калі ласка.
«Ах ты паганец,— падумаў пан Мазуха.— Каб ты ведаў, хто перад табою!»
«Каб ён гэта ведаў,— разважаў пан Мазуха далей, засланіўшыся часопісам,— дык, напэўна, раззлаваўся б. А такі бамбіза, калі ўжо асмеліўся разбіць маё сямейнае шчасце, не пабаіцца пабіць на галаве маёй паднос з графінам і шклянкамі. Але я не магу гэтага так пакінуць, я павінен хоць маральна прынізіць падлюгу!»
3 робленаю пагардаю пан Мазуха паклаў часопіс на крэсла каля сябе і голасна вымавіў:
— У гэтых французскіх часопісах скрозь сямейныя здрады. Маркіза дэ Бело мае сувязь са скульпта-
рам Ваё. I чаму гэты маркіз не надае гэтаму нягодніку па мардасах? Фу! Я падпільнаваў бы падлюгу на бульвары і даў бы яму пару аплявух. Так трэба караць распусту! Навошта купляць рэвальвер!
Калі госці пачалі аглядацца, пан Мазуха змоўк і загаварыў пан Хабера:
— Няма патрэбы хадзіць па прыклады ажно ў Парыж, у самой Празе робяцца такія рэчы, ад якіх валасы дыба становяцца. Я, пане, мог бы расказаць!
— Я таксама,— шматзначна заявіў пан Мазуха, не саўладаўшы з сабою. Аднак яго разважлівасць адразу ўзяла верх, і ён дадаў: — Я таксама не сумняваюся ў гэтым. Тым не менш мне гэта здаецца непрыемнаю акалічнасцю, шаноўны пане, нашы законьі не дужа строгія. Найлепей расквітацца асабіста...— Тут ён зноў захваляваўся.— Стаць твар у твар з такім паганцам, даць перад людзьмі аплявуху і сказаць: «Вы разбілі маё сямейнае шчасце, а цяпер кладзіце сабе на твар халодны кампрэс!»
— Гэта не так лёгка,— важна запярэчыў пан Хабера.— Я за сваё жыццё досыць гэтага зведаў. Калі быў я ў Брно, закахалася ў мяне адна пані дырэктарыха. Пазней уцякла ад свайго мужа з некім другім і з’ехала ў Румынію. Але той пан дырэктар, яшчэ калі быў я звязаны з ёю, знайшоў нас аднойчы за горадам на прагулянцы. Зачаў са мною сварку, стаў чапляцца да мяне, але жонка выратавала яго. Яна кінулася перада мною на калені, і я даў яму спакойна пайсці. Быў ён, між намі кажучы, чалавек недарэчны, абмежаваны ў самым шырокім сэнсе слова. Потым я расшукаў яго ў Брно, трымаўся ён, як пакорлівая авечка. Прынёс я яму пенснэ, якое збіў тады з носа. Але кажу вам, калі б не было яго жонкі, якая мяне гэтак прасіла, мала б яму не было. Я яму ўваліў бы колькі трэба. Такія вось справы. А вы жанаты?
— Я не жанаты,— няцвёрда адказаў Мазуха.
— Даруйце,— ветліва сказаў пан Хабера,— я яшчэ не назваўся: тэнар Хабера.
— А я... я...— выціснуў з сябе пан Мазуха,— мяне завуць Войцах Славічак.
А калі пан Мазуха плаціў за кубачак кавы і за рагалік, капнула сляза на крону, і ён у роспачы выйшаў, паціснуўшы пану Хаберу руку.
ПРА ПАЛІЦЭЙСКАГА САБАКУ
I ЖОНЧЫНУ ЗДРАДУ
Пры цяперашняй разбэшчанасці і распусце не дзіва, што я меў сувязь з жонкаю свайго прыяцеля, жандарскага вахмістра Пацака, якога баялася ўся акруга.
Аднойчы, вярнуўшыся са службовай паездкі ў галоўную жандарскую ўправу ў Празе, Пацак увечары зайшоў да мяне і папрасіў, каб я пайшоў разам з ім у лес і пабыў з ім на абходзе. Усю дарогу ён панура маўчаў. А калі мы апынуліся каля дзевяці крыжоў у глыбіні лесу між скаламі, загаварыў:
— Мне трэба вам нешта сказаць.
Мы селі па адну з дзевяці старых магіл.
— Ведаеце што? Мяне ашуквае жонка.
— Свая ці чужая?
— Свая.
— Гэтага не можа быць, я ведаю вашу жонку.
Ён горка ўсміхнуўся.
— У мяне ёсць доказы.
I дастаў з кішэяі запальнічку, якую я падараваў ёй пазаўчора.
— Я знайшоў гэтую запальніцу ў яе ў скрыначцы, яна забылася выняць ключык.
Я спакойна ўзяў запальніцу і паклаў сабс ў кішэню:
— Дзякую вам, нарэшце я яе знайшоў. Згубіў быў нядаўна ў лесе. Вось дык праява!
— Вось дык праява! — паўтарыў ён за мною і дастаў з кішэні пісьмо. Гэта было тое пісьмо, якое я з тыдзень назад укінуў праз акно ў яе пакой і ў якім было напісана: «Прыходзь заўтра ў Воўчы дол у тры гадзіны».
— Гэтае пісьмо я таксама знайшоў,— сказаў ашуканы муж.
Я ўзяў пісьмо і стаў разглядаць яго зусім абыякава.
— Напісана мужчынскаю рукою.
— Несумненна мужчынскаю рукою,— сказаў жандарскі вахмістр,— а почырк падобны да вашага.
— Рыхтык мой,— сказаў я,— толькі я пішу іначай «п» і, акрамя таго, не гэтак закручваю «з», бедны дружа. Гэта звычайны беглы почырк гандляра.
Пацак уздыхнуў:
— Я знайшоў яшчэ валасы.
Яна выстрыгла ў мяне гэтыя валасы тры месяцы назад. Яны былі звязаныя ружовай стужкаю.
— Гэта ўжо занадта! — усклікнуў я.— I хто б мог падумаць на вашу жонку. Гэта не дзіцячыя валасы. Гэта грубыя мужчынскія. Бачыце, ён брунет.
— Валасы такога колеру, як у вас,— сказаў мой няшчасны прыяцель.
Я выскуб некалькі сваіх і параўнаў:
— Колер якраз такі. Ён брунет, я ж гаварыў.
Крыху памаўчалі. Ён паглядзеў на мяне засмучана, узяў мяне за руку і сардэчна сказаў: «Парайце, што мне рабіць, я знайшоў яшчэ нешта». I выняў з нагруднай кішэні фатаграфію. Я падараваў ёй сваю картку — тры тыдні назад, калі мы купаліся ў рацэ, сябар сфатаграфаваў мяне, як я сяджу ў плаўках на плыце.
— Гэты пан, здаецца, мне вельмі знаёмы,— усклікнуў я.— Я яго напэўна недзе бачыў.
— Я таксама яго ўжо недзе бачыў,— згадзіўся мой
няшчасны прыяцель, закінуў зтрэльбу за плячо і ўстаў. Рушылі далей уздоўж ручая. Ён ішоў, апусціўшы галаву, і ў вачах у яго былі слёзы.
— Каб толькі я ведаў, хто ён!
Глядзець, як плача жандарскі вахмістр, вельмі цяжка. Я суцяшаў яго як толькі мог, даводзіў, што выпадак з яго пані Лідкай нельга ўспрымаць сур’ёзна і што нават гэта ўсяго толькі бяскрыўдны жарт. Ды небарака не супакойваўся:
— Але ж гэтыя валасы, гэтая фатаграфія, гэтае пісьмо. Ну і зрабіла яна мне, а я ж яе гэтак люблю.
Ён спыніўся і падаў мне руку:
— Дружа, вы мяне разумееце, я.. я... я на вас спадзяюся, што вы мне... што вы мне паможаце знайсці таго прахвоста.
Мы выйшлі з лесу і падаліся полем да вёскі. У вечаровай цішыні тахкалі між залатых жытніх каласоў два сэрцы, адданыя пані Лідцы. На канцы вёскі мы прыпыніліся ў карчме. Калі выпілі па некалькі шклянак, Пацак сказаў, што цяпер мы з ім пяройдзем на «ты» і будзем, як брат з братам: што маё, тое і тваё. Пасля ён пазычыў пяць крон, а на развітанне запэўніў, што будзе ўсю ноч думаць, як дакапацца да сутнасці справы.
Раніцай ён прыйшоў да мяне і сказаў:
— Таго прахвоста мы знойдзем з паліцэйскім сабакам.
Яшчэ ў той самы дзень ён паехаў у Кладна і прывёз адтуль аўчарку Яга.
Паліцэйскія сабакі ў наш час адыгрываюць вялікую ролю ў крыміналістыцы. Сабакі шляхетнай пародьі аўчарак, пакуль яны на службе, ахоўваюцца службай бяспекі як асобы афіцыйныя. Выцяць такога сабаку — злачынства публічнага гвалту. I ў судовай практыцы паліцэйскія сабакі апошнім часам лічацца за важных сведак, і ўжо недалёка той дзень, калі суд
пастановіць, што яны могуць быць прыведзены да прысягі. Самае галоўнае ў іх — нюх. Такая службовая аўчарка абнюхвае запалку, нядбала кінутую на месцы здарэння, і ідзе па слядах злачынца, ловячы ў паветры найдрабнейшыя часцінкі паху, які счула пры абнюхванні. I не сыдзе з тых слядоў — калі, праўда, часам не змыліцца і не кінецца з радасным брэхам да свайго былога гаспадара, які прадаў яе жандарам,— і тады можа быць толькі адно: арыштуюць і пасадзяць таго, каго паліцэйскі сабака высачыць сваёю хітрасцю, на каго навядзе сваім чуйным нюхам.
Дык вось, калі мой бедны прыяцель прывёз Яга, я адразу зразумеў, што справы дрэнь. Ён дасць сабаку панюхаць маю фатаграфію, мае валасы, звязаныя ружовай стужкай, пісьмо і іншую драбязу, і гэты славуты сабака адразу мяне выкрые, тым болей што я мушу быць пры гэтым, каб, як паабяцаў, памагчы ашуканаму мужу. Настаў час эксперыменту. Сабака сядзеў прывязаны на дварэ. Я быў гатовы да ўсяго. Жандарскі вахмістр пайшоў pro corpora delictiкаб даць іх панюхаць Яга, і тут я дапусціўся да подласці. Я напхаў сабаку глыбока ў ноздры прыколкаю нітак.
Калі праз хвіліну прыйшоў ашуканы жандарскі вахмістр з маёю фатаграфіяй, маімі валасамі і маім пісьмом і даў іх панюхаць Яга, бедны сабака падцяў хвост і, жаласна заскавытаўшы, вылецеў з двара і кінуўся да сажалкі. Мы выбеглі за ім і ўбачылі, як ён скокнуў у сажалку і як метраў за дваццаць ад запруды нырнуў і знік у зялёнай вадзе — утапіўся з гора, што страціў нюх і прыйшоў канец яго кар’еры.
Цікава, што яшчэ прыдумае мой бедны прыяцель, каб нарэшце знайсці таго, хто заляцаўся да яго жонкі.
Тут: па рэчавыя доказы (лад.)-
што-шшто
ГІРА СУДОВЫХ ЭКСПЕРТАЎ
Як толькі я чую гаворку судовых экспертаў, то заўсёды ўспамінаю пана Шпалу, судовага эксперта ў галіне газы і круп.
Усе, хто хадзіў у адну кавярню з ім, былі супраць яго. Ён пазіраў на іх з пагардай, звысоку. Яны былі для яго нікчэмнымі зямнымі чарвякамі, бо не разбіраліся ў газе. Ён глядзеў на іх як на абмежаваных тыпаў, ледзь не ідыётаў, бо яны нічога не разумелі таксама і ў крупах.
Усіх гэтых людзей ён лічыў нулямі без палачак, зусім непатрэбнымі істотамі, над якімі ён стаяў так высока, як Гімалаі над Ржыпам *.
Ён не сыходзіўся блізка з людзьмі, якія яго акружалі, для яго гэта была процьма невукаў, над якімі ён зіхацеў, як сонца. Позірк яго быў халодны, як лёд. Ён разумеў, што такі выдатны чалавек, які ўзнімаецца над сваім асяроддзем, не можа па-сяброўску, шчыра ўсміхацца ўсім іншым, бо мае ў кішэні візітныя карткі; «Вацлаў Шпала, судовы эксперт у галіне газы і круп, камерцыйны дарадца і ўласнік».
Што такое веды і мастацтва ў параўнанні з газай ікрупамі?
А калі ў зале суда ён даваў сваё заключэнне, голас яго гучаў натхнёна, узнёсла: «Прапанаваная мне rasa — гэта, як выявілася, празрыстая, светлая вадкасць, калі ўзяць на язык — з горкім прысмакам бензіну».
Потым ужо я разумеў яго меланхалічны выгляд. Калі ён, служачы справядлівасці, павінен лізаць газу...
А як усхвалявана грымеў ён у судовай зале, робячы экспертнае заключэнне пра крупы:
— Прапанаваныя мне крупы былі навобмацак мас-
1 Р ж ы п — базальтавы груд у Паўночнай Чэхіі.
ляныя, гэта тлумачылася недастатковай сушкай. Агледзеўшы крупы больш уважліва, я вызначыў, што яны пасечаны, здробнены, а значыцца, наўмысна абясцэнены.
Вось гэткі быў пан Шпала. Пазней ён страціў памяць і аднойчы, даючы сваё экспертнае заключэнне пра крупы, сказаў:
— Прапанаваныя мне крупы — гэта, як выявілася, празрыстая, светлая вадкасць, калі ўзяць на язык — з горкім прысмакам бензіну.
КНІГІ ОНЛАЙН
