Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
ка». У свае дзевятнаццаць гадоў ён стаў рабаўніком. Ларэнца — так яго звалі. 0, як я тады чытаў! А цяпер чытаю мала. Мяне гэта болей не цікавіць.
Прыхільнікі літаратуры пабялелі, а цыбаты чалавек з дапытлівым позіркам спытаўся ў мяне сурова і лаканічна, нібыта судовы следчы:
— Заля вас цікавіць?
— Пра яго я ведаю вельмі мала,— сказаў я.— Адзінае, што я чуў,— ён загінуў у франка-прускай вайне пры асадзе Парыжа.
— А Мапасана вы ведаеце? — з нейкай дзіўнай настойлівасцю спытаўся зноў той чалавек.
— Чытаў яго «Сібірскія апавяданні».
— Вы памыляецеся! — усклікнула дзяўчына ў акулярах, якая сядзела побач са мной.— «Сібірскія апавяданні» напісалі Караленка і Серашэўскі. Мапасан жа француз!
— А я думаў, галандзец,— спакойна сказаў я.— А калі француз, то, можа, перакладзе гэтыя «Сібірскія апавяданні» на французскую.
— Ну, а Талстога вы ведаеце? — уставіла гаспадыня.
— Бачыў яго пахаванне ў кінематографе. Але TaKi хімік, як Талстой, заслужыў пахавання крышку лепшага.
На момант усе змоўклі. Гісторык літаратуры, які ўладкаваўся паблізу, паглядзеў на мяне налітымі крывёй вачыма і з’едліва спытаўся:
— Ну а чэшскую літаратуру вы, спадзяюся, ведаеце дасканала?
— У мяне ёсць «Кніга джунгляў». Думаю, вам дастаткова? — сказаў я шматзначна.
— Але ж ён англічанін, гэты Кіплінг,— падаў голас адзін маўклівы пан і абхапіў твар рукамі, нібыта збіраючыся плакаць.
— Пра Кіплінга я не казаў ні слова,— усклікнуў я
пакрыўджана.— Я гаварыў пра «Кнігу джунгляў» Тучака.
Тут я пачуў, як два паны, даволі гучна, каб мне было чуваць, прашапталі, што я — жывёліна.
Белы доўгавалосы юнак, скрыжаваўшы на грудзях рукі, мякка звярнуўся да мяне:
— Вы не разумееце прыгажосці літаратуры, вы, вядома, не можаце ацаніць ні стылю, ні вытанчанай канструкцыі фраз, вас нават не натхняюць вершы. Памятаеце ў Ліліенкрона тое месца, у якім за словамі адчуваецца, угадваецца краса прыроды: «Цягнуцца воблакі, лятуць сінія воблакі, лятуць і лятуць. Над гарамі, над далінамі, над поясам лясоў зялёных»?
Павысіўшы голас і абапіраючыся на плячо аматара літаратуры, які сядзеў поруч, юнак працягваў:
— А «Агонь» Д’Анунцыё? 0, калі б вы чыталі гэтае цудоўнае, надзвычай дакладнае апісанне венецыянскага свята! I прытым гэты раман кахання...
Чакаючы майго адказу, ён кінуў погляд на газавы ражок і правёў рукой па лбе.
— Нешта я вас не вельмі зразумеў,— сказаў я.— Чаму, уласна, гэты Д’Анунцыё на нейкім свяце ўчыніў пажар і колькі і-адоў яму за гэта далі?
— Д’Анунцыё — выдатны італьянскі паэт,— нястомна тлумачыла мне дзяўчына ў акулярах.
— Дзіўна,— кінуў я.
— Ды што тут дзіўнага? — літаральна прароў пан, які не вымавіў да гэтага часу ні слова.— Вы хоць аднаго італьянскага паэта ведаеце?
Мой адказ прагучаў не без гонару:
— Ну, вядома. Рабінзон Круза.
Пасля гэтых слоў я азірнуўся па баках.
Дванаццаць аматараў літаратуры і бібліяфілаў пасівелі ў адзін момант, і дванаццаць дачасна пасівелых аматараў літаратуры і бібліяфілаў выкінулі мяне праз акно другога паверха...
ТАЙНА СПОВЕДЗІ
Балушка, гімназіст першага класа, быў хлопчыкам старанным і сумленным. Вось чаму ён яшчэ за дзень да споведзі каліграфічна запісаў усе свае грахі на лістку, які выдраў са сшытка па чэшскай мове ў суседа па парце. На наступны дзень у дзевяць гадзін, здаўшы пісьмовае заданне па арыфметыцы, ён дапісаў у пералік сваіх грахоў: «Спісваў заданне па арыфметыцы». Балушка быў хлопчыкам прыстойным, ён шчыра верыў у павучанні патэра аб тым, што ашукваць настаўнікаў — самы жахлівы грэх. Нават горш — педзь не смяротны грэх.
— Таму што,— гаварыў ім на апошнім уроку выкладчык закону божага,— чым болыпы грэх, тым болып строгае і цяжкае пакаранне. Калі вы шчыра не пакаецеся ў сваіх грахах, то на Страшным судзе дарэмна будзеце енчыць; хто спісвае — пакайцеся, бо на долю вашу выпадуць адны няўцешныя слёзы і стогны.
За кожны грэх прызначаліся асобныя пакуты. Адна гадзіна ў пекле цяжэйшая за сто гадоў самых страпіных пакут на зямлі. Аплачце свае грахі, не падказвайце, не спісвайце, не ашуквайце настаўнікаў сваіх, каб у Судны дзень быць сярод праведных.
— Я прашу вас, пан калега,— звярнуўся нядаўна да настаўніка закону божага выкладчык матэматыкі,— пагаварыце на бліжэйшым уроку з першакласнікамі, каб яны мяне не ашуквалі. Дадумаліся, арганізавалі калектыўнае спісванне, іх пісьмовыя работы або ўсе аднолькава добрыя, або ва ўсіх адны і тыя ж памылкі.
Настаўнік закону божага ахвотна пачаў унушаць першакласнікам, што ў Судны дзень паслухмянасць будзе каштаваць намнога вышэй за ўсе людскія хітрамудрасці. За падман даравання не будзе. Спісванне школь-
ных заданняў караецца на зямлі двойкаю і зніжэннем адзнакі за паводзіны, а на тым свеце — вечнымі пакутамі. Хто спісвае — няхай пакаецца і дасць зарок, што больш ніколі не будзе ашукваць.
Вось чаму пасля першай кантрольнай Балушка і ўнёс у спісак сваіх грахоў: «Спісваў заданне па арыфметыцы».
А ў дзесяць гадзін спісак папоўніўся яшчэ адным запісам: «З’яўляюся членам тайнага таварыства «Чортаў капыт». Калі ўжо спавядацца, дык спавядацца, выкласці ўсё і ачысціць сваю душу. А пасля пакаяння можна зноў грашыць, зноў быць членам гэтага страшнага тайнага таварыства, якое прыносіць яму столькі ўсякае выгады.
Таварыства і сапраўды было страшнае. «Мафія» нішто ў параўнанні з «Чортавым капытом». Жудасныя тайныя арганізацыі Кітая далёка ўступаюць «Чортаваму капыту», бо «Чортаў капыт» — таварыства першакласнікаў па ашукванню настаўнікаў.
Лепшыя вучні класа былі яго членамі, нават любімчыкі настаўнікаў, тыя, што насілі пісьмовыя работы выкладчыкам на дом. Адзін у аднаго спісвалі, адзін аднаму падказвалі, а калі неслі сшыткі настаўнікам, бралі з сабою чарніліцу і ручку і дзе-небудзь у пад’ездах папраўлялі памылкі ў работах.
«Чортаў капыт» раскідваў свае страшныя таемныя сеткі на ўроках латыні, чэшскай мовы, гісторыі, прыродазнаўства, матэматыкі.
Членам таварыства быў нават сын настаўніка лацінскай мовы, ён тайком сціраў у бацькавым журнале крыжыкі і іншыя непатрэбныя значкі супраць імёнаў сваіх аднакласнікаў.
Перад споведдзю, у дзесяць гадзін раніцы, у час перапынку на двары сабраліся ўсе члены таварыства, і старшыня яго Каганак, сын настаўніка латыні, абвясціў, што пасля ўрокаў усе павінны сустрэцца каля
крапасной сцяны і вырашыць, як трымаць сябе на сённяшняй споведзі.
— Будзем прысягаць на каране,— сказаў ён.
«Чортаў капыт» было таварыства магаметанскае.
Усе сабраліся і размясціліся над садам Фаліманкі. Каганак прынёс турэцкі піястр, які ўзяў з бацькавай калекцыі. Арабскія літары на манеце павінны былі замяніць каран.
— Гавары, брат мой,— вымавіў Вомар.
— Паважаныя панове,— пачаў Каганак,— сёння мы ідзём на споведзь. Спадзяюся, што сярод нас няма мярзотніка, які выдасць наша таварыства. Хто збіраецца сказаць на споведзі, што ён член таварыства «Чортаў капыт», няхай выступіць наперад, і я яго прыкончу.
— Але ж існуе і тайна споведзі,— запратэставаў Балушка, які быў першы забіяка ў класе.— Ва ўсякім выпадку я буду каяцца ў гэтым. Настаўнік закону божага не адважыцца нікому сказаць. Яму трэба на гэта атрымаць дазвол папы рымскага. А я грашыць не буду. Калі хочаш, Каганак, выходзь супраць мяне, будзем біцца.
Старшыня Каганак са злосцю плюнуў.
— Здраднік! — горача ўсклікнуў ён.— Кожны сустрэчны мае права забіць цябе, як сабаку.
— Балушка спавядаецца толькі патэру,— умяшаўся Влчык,— а без дазволу папы патэр не мае права сказаць дырэктару. Яму давядзецца з’ездзіць у Рым, і наўрад ці папа дасць дазвол. Аднойчьі я чытаў у «Райскім садзе», як адзін чалавек сказаў на споведзі святому айцу, што забіў купца і што на наступны дзень з-за гэтага пакараюць невінаватага. Свяшчэннік нічым не мог дапамагчы няшчаснаму, таму што быў абавязаны захоўваць тайну споведзі. Тады ён тэлеграфаваў у Рым, але, пакуль прыйшоў адказ, невіноўны ўжо вісеў на віселіцы.
Усе ўзяліся абмяркоўваць, чаму сапраўдны забойца пайшоў не да суддзі, а да свяшчэнніка.
Балушка за яго заступіўся.
— Ён ведаў, што свяшчэннік не мае права сказаць. А суддзя загадаў бы пасадзіць яго ў турму. Я таксама, як і той разбойнік, усё выкладу на споведзі.
— I нашто табе ўсё гэта? — спытаў Петарка.
— А на тое, што я баюся пекла,— адказаў Балушка.
Усе са здзіўленнем паглядзелі на яго. Зможа паваліць Калісту, самага моцнага хлопца з другога класа, а пекла баіцца.
— Чаму ты баішся пекла?
— А ты не баішся?
— He,— адказаў Петарка.— У мяне адзін дзядзька свяшчэннік, другі — вікарый. У крайнім выпадку яны мне памогуць. Бо раз неяк дзядзька-свяшчэннік сказаў тату: «Між іншым, пекла не такое страшнае, як яго малююць»,— і абодва зарагаталі, а тата дабавіў: «Ва ўсякім выпадку, чалавек там сядзіць у цяпле».
— Хлусня! — устаў на абарону пекла Балушка.— У «Райскім садзе» я чытаў апавяданне пра аднаго жуліка, які трапіў у пекла. Ён усё жыццё хлусіў і ніколі ў гэтым не раскайваўся. Дык яму там чэрці кожную секунду адрэзвалі язык, а ён за палову секунды адрастаў зноў. Чэрці зноў рэжуць язык, а ён зноў адстае, і яго зноў рэжуць. I так бясконца, цэлую вечнасць.
— А вочы грэшнікаў ліжуць там смярдзючыя сабакі языкамі вогненнымі,— паведаміў Ногач.— Я бачыў такую карцінку ў нас у царкве на столі. I страляюць з гармат у душы грэшнікаў, затым крэпяць іх святою вадою, закоўваюць у ланцугі і льюць у глотку панослівы гной.
— Усё гэта хлусня,— абазваўся Котва.— Адкуль у чарцей святая вада?
— Яны крадуць яе,— не здаваўся Ногач.
— He мялі глупства,— гыркнуў на яго Котва.— Чорт баіцца святое вады.
— He баіцца! Сам пляцеш абы-што. Хочаш біцца? Давай!
Хлапчукі сашчапіліся. Ногач паваліў Котву і, лежачы на ім, крычаў:
— Дык баіцца чорт святое вады ці не?
— He баіцца,— адказаў пераможаны Котва.
Ногач выпусціў яго і зноў заступіўся за Балушку.
— Няхай сабе пакаецца, што ён член «Чортавага капыта».
— I возьме гэты грэх на сябе за ўсіх.
Старшыня Каганак запярэчыў: усе кляліся на каране, што не выдадуць таварыства, і калі Балушка на споведзі скажа пра яго, ён парушыць клятву.
— He,— упарта цвердзіў Балушка.— Я католік і хрысціянін. Калі я саграшыў, павінен пакаяцца, а калі ты яшчэ што-небудзь скажаш, дам па патыліцы. Патэр не асмеліцца балбатаць пра тое, што яму гавораць на споведзі.
КНІГІ ОНЛАЙН
