Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
— Але ж гэта сведчыць пра тое,— рэзюмаваў Местак,— што ўсё магчыма ў жыцці. Іду ў заклад, што болыпая частка чалавецтва жыве ашуканствам розных гатункаў. Усё залежыць толькі ад таго, што прыдумаць новае, каб паказаць гледачам. Паказытаць ім нервы. Так задурыць галаву, каб кожны сам рабіў нам рэкламу. Паказаць ім нешта такое.
— Пачакайце з тым паказам нечага такога,— сказаў я, крэслячы на пяску розныя загагуліны,— навошта нешта такое. Давайце далей. Вы мяне разумееце. Нічога не трэба паказваць.
— Ну хоць які каменьчык,— азваўся ўмольна Местак,— заўсёды трэба нешта паказваць.
— Ніякіх каменьчыкаў,— сказаў я цвёрда,— гэта
глупства. Старая школа. Я вам кажу, што мы наогул нічога не будзем паказваць. I гэта будзе самым сапраўдным дзівам. Вы гаворыце: «Ну хоць які каменьчык», гэта ўжо было. Тады гаварылі: «Гэты каменьчык з Марса». Гледачы мелі ўражанне, што нешта такое яны ўбачылі, хоць і не здзівіліся. А вось калі яны зусім нічога не ўбачаць, тады здзіўленне будзе поўнае. Глядзіце.
Я ўсё крэсліў лініі на пяску.
— Наш балаган будзе круглы, прасторны. Без вокан, без шклянога даху. Там павінна быць зусім цёмна. Двое дзвярэй, завешаных занавескамі. Адны, куды публіка будзе ўваходзіць, другія — адкуль выходзіць. Вялікі плакат: «Найвялікшы сюрпрыз на свеце! Незабыўнае ўражанне! Толькі для мужчын! Уваход жанчынам і дзецям забаронены! Вайскоўцам скідка 50 %!»
Упускаць будзем па адным праз невялікі інтэрвал. Я стаю на вуліцы і заклікаю ахвотнікаў, прадаю білеты. Вы знаходзіцеся ў балагане, у цемры. I як толькі ўвайшоў грамадзянін, вы хапаеце яго за порткі 1 за каўнер і праз заднія дзверы, без слоў, выкідаеце вон. Невялікая плата за ўваход, і ўбачыце, што ніхто не пашкадуе. Ручаюся, што людзі жадаюць адзін аднаму толькі благога, а таму будуць рабіць нам добрую рэкламу, падбіваючы іншых паглядзець на той д’ябальскі цуд. Наша справа будзе трымацца на псіхалагічнай аснове.
Местак з хвіліну вагаўся, праўда, не наконт заснавання новага атракцыёна, але як яго лепш удасканаліць.
— Было б няблага,— сказаў ён праз хвіліну,— каб яшчэ і дубцом разок-другі... Вось ад гэтага было б яшчэ большае ўражанне.
3 гэтай прапановай яго я не згадзіўся. Бо выйшла б затрымка з пропускам наведвальнікаў. Уся працэдура павінна адбывацца вокамгненна. Толькі чалавек увай-
шоў у цемру, і ён ужо на дварэ; няма часу на роздум. У гэтым уся соль. Прадпрыемства сапраўды саліднае! Мы не абяцаем нікому нічога такога, чаго не можам паказаць. Абяцаем дзіва і слова сваё трымаем. Ніхто не зможа сказаць, што мы ашукалі яго.
•к %
Наша саліднае прадпрыемства прыцягнула страшэнную ўвагу. Свой стан мы разбілі спярша ў Бенешаве, дзе былі найлепшыя ўмовы. Вайскоўцы і цікаўная публіка. Я надрукаваў плакат, які адпавядаў надпісам на нашым балагане:
Пікантна!
Толькі для мужчын!
Надзвычайнае ўражанне!
На ўсё жыццё запомніце наш атракцыён!
Ніякага шарлатанства!
Праўдзівасць гарантуе.м!
Уваходная плата 20 гелераў, плакаты, таямніца пікантнага ўражання для дарослых мужчын прыцягнулі да нашага балагана і цывільных і вайскоўцаў.
У натоўпе стаялі таксама і шаснаццацігадовыя падлеткі, якія на маё запытанне, колькі ім гадоў, адважваліся адказаць, што сорак альбо пяцьдзесят, абы толькі трапіць у балаган.
Працу распачалі мы а шостай. Першы быў тоўсты пан, які тут прачакаў ужо цэлую гадзіну, каб з маланкавай хуткасцю прайсці праз наш балаган і апынуцца зноў на вольным паветры з другога боку.
Я чуў, як ён гаварыў да грамады: «Надзвычайна, схадзіце паглядзіце!»
Я не памыліўся ў псіхалогіі натоўпу. Выштурхнутыя рабілі нам добрую рэкламу. За паўтары гадзіны праз умелыя Местакавы рукі прайшло некалькі со-
цень дарослых мужчын. Некаторыя з іх па другім і нават трэцім разе траплялі ў рукі Местака. На іх тварах мы бачылі радасць і задавальненне. Мы заўважылі, што многія прыводзілі з сабой знаёмых і жадалі ім ад шчырага сэрца пазнаёміцца з надзвычайным уражаннем.
* * *
Дзе чорту не пад сілу, пашлі туды раённага начальніка. Ён прыйшоў пасля паловы восьмай.
— У вас ёсць дазвол? — спытаўся ў мяне ля ўваходу.
— Калі ласка, праходзьце,— сказаў я.
У цемры балагана паміж раённым начальнікам і Местакам адбылася кароткая сутычка. Раённы начальнік, з абавязку службы, адчайна лаяўся перад «д’ябальскім уражаннем», але нарэшце вылецеў праз заднія дзверы да вясёлага натоўпу.
Пасля прыйшлі жандары, апячаталі наш балаган, а нас павялі ў суд, дзе інкрымініравалі нам замах на дзяржаўную асобу і адкрыты гвалт.
— Ніколі ў жыцці я не буду больш засноўваць ніякіх салідных прадпрыемстваў,— сказаў мне Местак, калі мы з камфортам разлягліся на нарах,— з сённяшняга дня буду жыць толькі ашуканствам.
CHI VA PIANO, VA SANO1
Найлепшым сведчаннем таго, як кіраўніцтва дзяржаўных дарог клапоціцца пра хуткія чыгуначныя зносіны паміж Прагаю і Ілавам, з’яўляецца трагічны выпадак, які перажыла сям’я Дэсартаў з Ілава.
1 Цішэй едзеш, далей будзеш (італ., заўв. аўтара).
Муж і жонка Дэсарты пажаніліся зусім нядаўна. Яму было дваццаць пяць гадоў, а ёй дзевятнаццаць. Яны шчыра кахалі адно аднаго і заўсёды раз на тьідзень хадзілі пехатой з Ілава ў Прагу, каб там накупляць чаго трэба. Аднаго дня здарылася так, што яны — жанатыя ўжо тры месяцы — у Празе пасварыліся, і малады Дэсарт, не паслухаўшы адгавораў сваіх сяброў, купіў білет, які даваў яму права на праезд у Barone трэцяга класа цягніком, што меўся адысці з Францішкава вакзала да Ілава. Яго маладая жонка пайшла пехатою дахаты і ўжо пасля паўдня была дома.
Прайшло два тыдні, а пан Дэсарт усё не прыязджаў. Але вялікай бяды ў тым не было, бо пад вечар чатырнаццатага дня цягнік, які вёз пана Дэсарта, адгрукаўшы два кіламетры, велічна праязджаў між Вінаградамі і Вршовіцамі.
Мінулі яшчэ тры тыдні. Жандармерыя марна шукала пана Дэсарта па ўсёй Чэхіі.
Яшчэ праз тыдзень пані Дэсартава перастала плакаць і з тае прычыны, што нейкі Цэтлаўскі стаў ёй вельмі сімпатычны як шчыры яе суцяшальнік, зрабіла праз наступныя шэсць тыдняў захады, каб пан Дэсарт быў абвешчаны памерлым.— А цягнік з панам Дэсартам поўным ходам шыбаваў ад Вршовіц да Богдалецкага тунеля.
Пакуль суд разгледзеў заяву няшчаснай пані Дэсартавай, прайшлі тры месяцы. Цягнік з панам Дэсартам ужо праскочыў Богдалецкі тунель.
Тым часам Цэтлаўскі перасяліўся да адзінокай пані Дэсартавай, і якраз у той самы дзень, калі праз год пасля свайго загадкавага знікнення пан Дэсарт быў прызнаны за мёртвага, нарадзіла няшчасная пані здаровенькіх блізнятак, з якіх адно было падобнае да пана Цэтлаўскага, а другое да яе.
А цягнік з панам Дэсартам, мужна змагаючыся з сустрэчным ветрыкам і моцна сапучы, нёсся да Крчска-
га лесу. Калі адолелі так пяцьсот метраў, заблыталіся вусы пана Дэсарта, якія ўжо вылазілі праз акно вагона, у восі паравоза, і дзеля хуткасці руху трэба было падаць заяву ў міністэрства чыгунак, каб пану Дэсарту дазволілі падстрыгчы вусы.
Пакуль міністэрства задаволіла просьбу, блізняткі Дэсартавай-Цэтлаўскай навучыліся хадзіць і гаварыць.
Калі яны пайшлі ў школу, цягніку з панам Дэсартам заставалася да Крчы ўсяго шэсцьсот метраў.
У школе дзеці добра паспявалі, і залежала ад волі бацькоў, вучыцца ім далей ці авалодваць якім-небудзь рамяством.
А пан Дэсарт са шчаслівай усмешкай праязджаў Крчы.
Хлопцаў пані Дэсартавай-Цэтлаўскай паслалі ўсётакі вучыцца. Яны вучыліся выдатна і дайшлі да выпускных экзаменаў. У дзень паспяховага сканчэння экзаменаў цягнік з панам Дэсартам уляцеў на станцыю Браніцы. Хлопцы вывучалі юрыдычныя навукі. і калі здалі трэці дзяржаўны экзамен, ссівелы машыніст цягніка, які вёз пана Дэсарта, мог з гонарам усклікнуць: «Праехалі пятнаццаць кіламетраў!»
Адзін юрыст заняўся адвакацтвам, а другі — юстыцыяй. Калі першы адчыніў кантору, другога якраз прызначылі памочнікам суддзі ў акруговым судзе ў Ілаве, дзе першы пачаў займацца адвакацкай практыкай. Абодва, што трэба сказаць з вялікай да іх пашанай, рэгулярна хадзілі на магілу сваіх бацькоў, якія памерлі дзесяць гадоў назад.— А цягнік з панам Дэсартам быў ужо ў Завісці.
Абодва Дэсартавы-Цэтлаўскія знайшлі сабе спадарожніц жыцця і амаль адначасова справілі хрысціны сваіх першынцаў, калі цягнік з панам Дэсартам велічна абагнуў Влтаву і перад Яравам раптам спыніўся, бо наляцеў на жука-рагача. Мужнаму жуку ўсё абышлося простым перапалохам, але паравоз быў сапсаваны
настолькі, што, пакуль яго сяк-так адрамантавалі, няродныя ўнукі пана Дэсарта пайшлі ў школу.
Пасля ўжо пайшло лягчэй, і пакуль цягнік шыбаваў ад Вранава далінаю да Ілава, унукі пана Дэсарта, дзякуючы атрыманым у спадчыну здольнасцям, здалі выпускныя экзамены на выдатна.
Яны адслужылі ў арміі, вывучалі медыцыну, хадзілі дахаты з Прагі на канікулы, лічачы гэта за шпацыр, і цягніку з панам Дэсартам было ўжо да станцыі Ілава ўсяго пяцьдзесят метраў, як раптам пан Дэсарт у запале закрычаў: «К чорту! Калі ўжо я нарэшце прыеду?!» Цягнік адразу спыніўся, пазбягаліся кандуктары і дрыготкімі галасамі пачалі ўпрошваць пана Дэсарта не гарачыцца, але тут ён так разбушаваўся, што разбіў шыбу ў акне і аднаму старэнькаму кандуктару даў у карак сваёю маршчыністаю рукою. Пасля таго ўжо ехалі толькі дзень і ноч і на станцыі здалі пана Дэсарта жандарскаму патрулю. А цяпер, дарагія чытачы, просім падрыхтаваць насоўкі, каб паплакаць над вялікай трагедыяй, якую наканаваў лёс сям'і Дэсартаў.
Пан Дэсарт, на сваё здзіўленне, апынуўся ў акруговым судзе ў Ілаве за псаванне чужой маёмасці. I абразу службовай асобы, гэта значыць кандуктара.
Судзіў яго няродны сын і абараняў ex offo 1 другі няродны сын. Пры разборы справы даведаліся ўсе трое, якія яны блізкія сваякі, і з неспадзяванай радасці і жалю ўсіх траіх адразу хапіў удар. Бедныя ўнукі пана Дгсарта, калі даведаліся пра гэтую драму, павесіліся на паравозе, які прывёз ім няшчаснага няроднага дзеда.
1 Па абавязку (лац.).
СПРОБА НАЛАДЗІЦЬ
БЕЗАЛКАГОЛЬНУЮ ВЕЧАРЫНКУ, АБО ВЕЧАРЫНКА ПА-АМЕРЫКАНСКУ
I
Самым сумным прыкладам таго, да чаго даводзіць п’янства, з’яўляецца вядомы біблейскі персанаж Хам, які апынуўся перад справядлівым судом за амаральны ўчынак у адносінах да свайго бацькі Ноя.
Але таксама ведаю я і іншыя выпадкі, напрыклад, як п’яны ксёндз з Інтэрлакена пайшоў служыць святую абедню ў споднім або як мой сябар Славік, напіўшыся, з’еў у заалагічным садзе маладую ядавітую кобру, такое мілае змяінае стварэнне.
КНІГІ ОНЛАЙН
