Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
Настаўнік закону божага Шымачак быў злосны і выглядаў з-за кратаў спавядальні хмура і строга. Ён выпытваў, як патрашыў, і накладваў суровыя епітым’і. Прымушаў чытаць «Ойча наш» і «Багародзіцу» не менш чым восем разоў.
Дый як яму было не злавацца? Ён спавядаў пяцікласнікаў. Падышоў і апусціўся на калені пяцікласнік Ружычка.
— Верыце ў бога, Ружычка?
— Я сказаў бы, але атрымаю за гэта восем гадзін карцэра.
— Даю слова гонару — не атрымаеце.
— Ну, тады не веру.
— In nomini domini. Ва іскупленіе прачытаеце сорак разоў «Ойча наш» і ступайце, не хачу больш гра-
шыць з вамі. Думаю, што на законе божым вы праваліцеся.
Нягоднік гэты Ружычка. Аднойчы патэр Шымачак, даказваючы ў школе, што бог ёсць, дазволіў вучням дыскусію.
— Вялебны ойча,— звярнуўся да яго Ружычка,— як жа так можа быць, што бог стварыў святло ў першы дзень, а сонца толькі на трэці?
За гэтае пытанне на адкрытым дыспуце Ружычка атрымаў чатыры гадзіны карцэра і выслухаў натацыю.
А за што кара? «Не пытайся, чаго не трэба».
Цяпер настаўнік закону божага ведае напэўна: «Ружычка не верыць у бога». I ён са злосцю прызначаў епітым’і. Праходзілі клас за класам, і чым ніжэйшы быў клас, тым больш мізэрнымі былі грахі. Васьмікласнікі ўжо добра грашылі супраць шостага запавету. Тут патэру давялося наслухацца. Нават сямікласнікі, не саромеючыся і хочучы пазлаваць настаўніка закону божага, спавядаліся ў распусных выразах і ўчынках. А хто-ніхто з пяцікласнікаў нават называў і публічныя дамы. Паступова грахі драбнелі. Час ад часу чуліся прызнанні ў ананізме. Чацверакласнікі, трэцякласнікі, другакласнікі. Нарэшце прыйшлі са сваімі грахамі першакласнікі. He слухаюць бацькоў, спісваюць урокі, брыдкасловяць, крадуць дома грошы і г. д. Пазяхаць хочацца ад такіх грахоў. Нічога такога, што бунтавала б кроў, як у гімназістаў чацвёртага класа і вышэй.
Нарэшце сярод гэтай нуды бліснуў праменьчык.
Спавядаўся Балушка...
— Прызнаюся богу ўсемагутнаму і вам, вялебны ойча, служка божы, што я з’яўляюся членам тайнага таварыства «Чортаў капыт».
— Што вы гаворыце?
— Прызнаюся богу ўсемагутнаму...— паўтарыў формулу пакаяння Балушка,— што з’яўляюся членам тайнага таварыства «Чортаў капыт».
— А яшчэ хто ўваходзіць у яго?
— Гэтага я сказаць не магу.
I працягваў:
— Прызнаюся богу ўсемагутнаму і вам, вялебмы ойча, служку божаму, што я прысягаў на каране.
— Вы звар’яцелі, Балушка!
— Прызнаюся богу ўсемагутнаму і вам, вялебны ойча, служку божаму, што я не звар’яцеў.
— Балушка, я не магу вам адпусціць грахі, ідзіце да пана дырэктара і прызнайцеся яму, як прызнаваліся богу і мне!
— He магу. Я ведаю, што і вы нічога не скажаце дырэктару, ойча вялебны.— Балушка заплакаў.
— Балушка, вы праявіце сапраўднае раскаянне, як толькі паведаміце пра ўсё пану дырэктару. У сярэдняй школе не павінна быць ніякіх тайных таварыстваў. Ідзіце, прачытайце трыццаць разоў «Ойча наш» і «Багародзіцу». А заўтра раскажаце ўсё пану дырэктару.— I, прамармытаўшы нешта, вялебны ойча сунуў Балушку для пацалунка епітрахіль.
Балушка выйшаў хістаючыся і апусціўся на калені перад алтаром.
Ён паглядзеў на сваіх сяброў. He, ён не выдасць іх! Hi за што не выдасць! Ён нічога не скажа пану дырэктару. Вялебны ойча таксама не скажа, ён жа не можа парушыць тайны споведзі.
На другі дзень выкладчык закону божага выклікаў Балушку.
— Чаму пан дырэктар дасюль нічога не ведае?
Балушка пакруціў галавою і, набраўшыся храбрасці, адказаў:
— Вялебны ойча, гэта тайна споведзі.
— Пачакай, нягоднік! — закрычаў выкладчык.— Пойдзеш ты да дьірэктара ці не?
— Ойча вялебны, не пайду, не магу я. Гэта тайна споведзі.
Небарака Балушка расплакаўся тут жа ў калідоры.
3 кабінета выйшаў дырэктар.
— Што здарылася? Чаму хлопчык плача? — спытаўся ён у настаўніка закону божага,
— Гэты мярзотнік не хоча прызнавацца, што з’яўляецца членам тайнага таварыства ў сваім класе,— адказаў законнік.
— Прайдзі ў кабінет,— строга сказаў дырэктар Балушку.— Разбяромся, што там такое.
I настаўнік закону божага, штурхаючы перад сабою няшчасную ахвяру тайны споведзі, дадаў:
— Вось цяпер ты, у кабінеце дырэктара, прызнаешся, якім стаў нягоднікам...
3 таго часу Балушка перастаў верыць у бога.
ТРЫ МУЖЧЫНЫ 3 АКУЛАЙ
Наша кампанія, якая складалася з рэдактара часопіса «Свет жывёлы», з утаймавальніка змей і ўладальніка блышынага цырка Местака і з гаспадара каруселяў, амерыканскіх горак і ціра Сліўкі, правяла, без ніякага сумнення, бурную ноч. Усе мы былі людзьмі з даволі сумніўнай рэпутацыяй, і калі б мелі свае візітныя карткі, то кожны з нас павінен быў бы дадаць на тых візітках да свайго тытула, каб не выглядаць махляром, толькі адно слова «былы». Такім чынам, былы рэдактар «Свету жывёлы», былы ўтаймавальнік змей, былы гаспадар каруселяў і г. д. Сноўдаюцца ж па свеце розныя экскаралі, эксцары, дык чаму не можа быць эксуладальнік блышынага цырка.
Пад раніцу, калі мы выгналі з аднаго кафэ групу бязвінных студэнцікаў, настала заспакаенне ці хутчэй рэакцыя. Надакучылі нам і гармонік, і цытра, і піскля-
выя жаночыя капэлы, і ванітаванне ў туалетах, і захады паліцэйскіх.
I вырашылі мы пайсці прагуляцца па Празе. Як толькі дайшлі да Доўгай вуліцы, зацікавіла нас, што ў адным магазінчыку, дзе заўсёды прадавалі марскую рыбу, персанал дадумаўся павесіць у вітрыне нейкі прадмет, які знізу да верху займаў усю вітрыну. Гэты нібыта звер быў падобны да рыбы. Утаймавальнік змей Местак выказаў меркаванне, што гэта цюлень, гаспадар каруселяў і амерыканскіх горак Сліўка сказаў, што гэта марская дзева, а я, былы рэдактар «Свету жывёлы», пайшоў у краму спытацца, што гэта за рыба.
— Гэта маладая акула,— адказалі мне.
— Прабачце, але ж гэта здыхляціна,— сказаў я, каб хоць што-небудзь сказаць.
— Чаму вам так здаецца,— здзівіўся прадавец марской рыбы,— гэту маладую акулу забілі гарматай. He здохла яна, разумееце. Яна замарожаная.
— Колькі за кілаграм?
— Мы акул на кілаграмы не прадаём. Гэта рэкламны экземпляр. На ноч зноў пакладзём у халадзільнік. Калі вы хочаце марской рыбы на смажанне, магу прапанаваць марскі язык, камбалу, свежую траску, а таксама інструкцыю, як гатаваць марскую рыбу.
Я купіў паўкіло камбалы і вярнуўся да сваіх яшчэ сонных супольнікаў.
— Шаснаццацімесячная акула,— сказаў я,— вылаўлена на востраве Гельгаландзе. Забіта з гарматы, калі патапіла падводную лодку. Рэкламны экземпляр. На ноч заўсёды кладуць у халадзільнік.
Былы ўтаймавальнік змей і ўладальнік блышынага цырка Местак задумаўся.
— Хадзем да «Залатой лодкі»,— паклікаў ён нас,— думаю, што з гэтай акулы можа што і выйсці.
У «Залатой лодцы» нас з маім скруткам камбалы ў піўнушку не пусцілі. Тады мы раздзялілі камбалу
двум мясніковым сабакам, якія толькі абнюхалі рыбу і нават не захацелі дакрануцца да яе, а пачалі на нас брахаць і вурчэць.
Цяпер мы ўжо маглі ісці ў піўнушку, і ў «Залатой лодцы» мы заказалі каньяку і чакалі, што скажа Местак.
— Некалькі гадоў назад,— сказаў Местак,— была ў мяне шкляная скрыня. У той скрыні быў вужака, якога я выдаваў за гібрыд маладога тыгра з удавам. Заказаў рэкламныя плакаты і вазіў іх па ўсёй Маравіі. Зарабіў на гэтай справе 500 залатых. Калі мы купім сапраўдную акулу, дык праз два тыдні зробімся мільянерамі.
Мы разам узнялі галовы і ўбачылі, што карчмар вельмі падазрона глядзіць на нас. Ён, відаць, пачуў ціхія адрывістыя словы і падумаў:
«Скрыня — рэклама — акула — вялікі прыбытак — гэта нейкае зладзейства».
Мы аднагалосна пагадзіліся, што Местак зможа сам найлепшым чынам дамовіцца з уладальнікам акулы.
Местак пайшоў. Праз гадзіну ён вярнуўся і паведаміў:
— Акула ўжо наша, разам са скрыняй. Праз хвіліну будзе тут. Усё гэта каштуе семдзесят залатых.
3 таго самага моманту і пачалося наша вандраванне з акулай, якое і праз шмат гадоў я ўспамінаю з радасцю ізадавальненнем.
Пастанавілі мы ездзіць з акулай толькі ў невялікія гарадкі, дзе людзі не распешчаны рознымі гастралёрамі, дзе не бачылі нічога сенсацыйнага і дзе прымуць нашу акулу ад чыстага сэрца. Дзе наша акула будзе гаварыць да іх незнаёмай музыкай жаху і жудасці, дзе выкліча шчырую цікавасць.
Першым такім гарадком былі Страконіцы. Мы прывезлі акулу проста да «Бяседы». I я адразу пайшоў у друкарню заказаць плакаты, а Местак пачаў перагаворы з гаспадаром «Бяседы». Паабяцаў таму, што ад наведвальнікаў не будзе адбою, і запрасіў паглядзець на акулу, якая ляжала ў сваёй доўгай труне на падворку.
Калі карчмар убачыў тую пачвару, ён адразу адклаў запраектаваны на сёння вечар танцаў і прапанаваў нам усю залу бясплатна.
А тым часам я ў друкарні аформіў вось такі плакат:
Пагроза паўночных мораў!
Трагедыя марскіх глыбінь!
Паважаным грамадзянам горада Страконіц прапануем паглядзець на акулу, якую вылавілі на востраве Гельгаландзе. Акула пасля жорсткай барацьбы была забіта стрэлам з гарматы ў той час, калі яна патапіла падводную лодку, з якой хацелі тарпедай узняць яе ў паветра. Цэлыя два месяца яна лютавала ў паўночных морах, была пагрозай рыбакам і параходам. У яе чэраве знойдзены астанкі капітана Трэстана, лоцмана яго вялікасці караля дацкага!
Прыводзім спіс апошніх ахвяр, праглынутых марской пачварай:
Ян і Марыя, дзеці беднага рыбака са Штральзунда, Вільямс Борус, студэнт тэалогіі са Шлезвіга, Уладзімір Новатны, чэшскі высланнік з Бероўна, Джым Дэмрал, галоўны флоцкі кантралёр Вялікабрытаніі, рыцар ордэна св. Юліі, пасланнік з Лондана,
Капістран Матэвуш, канонік і біскуп наварскі і палермскі, папскі вікарый.
Агляд усяго адзін дзень, заўтра, 15 мая ў «Бяседзе» з 2 да 7 гадзін вечара.
Плата за ўваход 30 крон. Дзеці школьнага ўзросту ў суправаджэнні бацькоў плацяць палавіну.
Карацей кажучы, мы ўзаемна дапаўнялі адзін аднаго. Кожны з нас у той адказны момант быў на сваім месцы. Былы ўладальнік каруселяў, амерыканскіх горак і ціра павінен быў павесіць плакат на касцельнай браые такім мілым і прыемным спосабам, каб нікога з веруючых не абразіць. I яму зрабіць гэта дапамагаў сам дзячок. Местак тым часам пабываў у аддзеле народнай асветы і паабяцаў бясплатны ўваход на агледзіны акулы бедным старанным вучням, вылучаным панамі настаўнікамі.
А я накіраваўся ў гарадскі савет, каб асабіста запрасіць мэра горада.
КНІГІ ОНЛАЙН
