Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
Пані Піцкноўн раптам адчула, што пан Поліўка асядлаў яе калені, і гушкаецца, і спявае: «Гушкі, гуш-
кі, гушкі, хадзем на падушкі — як памрэш, не аджывеш, я знайду другую...»
Капельмайстар Воржак ушчыкнуў яе за шчаку, выцягнуў з галавы шпільку і пачаў калупацца ў зубах. Потым яшчэ яна адчула, як нехта ўліў ёй у рот гарэлкі і нехта ўшчыкнуў за нагу.
Пасля прыйшлі дамы, якім было загадана выйсці з залы, і зруйнавалі ўсё ў памяшканні, як пасля вялікага царкоўнага свята.
IV
Пан Вашата, нягледзячы на шкоду, апісаную ў канцы папярэдняй часткі, публічна заяўляе, што благі абсталюнак карчомных памяшканняў можна палепшыць толькі наладжваннем вечарынак для непітушчых і амерыканскіх гульняў.
НАВАГОДНІ ВЕЧАР НЕПІТУШЧЫХ
He ведаю, як так сталася, што старшыня таварыства непітушчых Ворачак, яго намеснік Бэк і член Mania к вырашылі, што трэба адзначыць надыход Новага года, вядома ж, не парушаючы статута і мэты таварыства. Пазней высветлілася, што яны выклікалі членаў таварыства і даручылі ім хадзіць па вуліцах і прапагандаваць ідэі таварыства непітушчых.
Члены таварыства яшчэ і сёння адмаўляюцца, але ж у паліцэйскім пратаколе, складзеным на гэтых трох непітушчых у паліцэйскім участку, напісана, што яны расказалі, як ад добрага намеру прапагандаваць свае чыстыя безалкагольныя ідэі яны вечарам пайіплі на вуліцы, каб праз усю навагоднюю ноч быць апосталамі такой асветнай місіі, як прапаганда цвярозасці.
Таму, як толькі выйшлі на вуліцу, пан старшыня Ворачак спытаўся ў першага ж паліцэйскага, ці не будзе ён такі ласкавы і не скажа, дзе ўбачыць п’яных.
Гэта было ў шэсць гадзін вечара.
Паліцэйскі здзіўлена паглядзеў на яго і сказаў:
— I не сорамна вам, налізаліся з самай раніцы.
— Але ж, дазвольце!
— Нічога не дазволю, яшчэ адно слова, і я вас адпраўлю на ўчастак.
— Дзякую.
— Глядзіце ж, папярэджваю.
Непітушчыя маркотна пайшлі далей і на рагу Жытняй вуліцы заўважылі двух мужчын, якія пляліся ў бок плошчы. I тут усе разам падумалі, што тьія ідуць пэўна ў нейкі прытон, і вырашылі ісці за імі.
Ісці далёка не давялося, бо тыя заўважылі іх і пусціліся наўцёкі, кінуўшы пакунак.
Пан Бэк разгарнуў пакунак, і яны ўбачылі дзве пары ботаў. Тым часам каля іх ужо сабраўся натоўп, і нейкі нехлямяжы мужчына адной рукой схапіў пана Бэка за руку, а другой махаў перад тварам і крычаў, што ён добра ведае, як без ботаў таму беднаму зімой...
Пасля пан Машак пачуў: «Дай яму добра»,— і гэта было знакам да нападу на трох апосталаў, якія ўжо адступалі да дамоў і нарэшце ўбеглі ў нейкую карчму, і гаспадар замкнуў за імі дзверы.
На ўсякі выпадак карчмар спытаўся, чым ён можа паслужыць.
Яны агледзеліся і, як на грэх, убачылі на невялікіх бочачках: «Д’ябал з ромам», «Жытняя з ромам», «Слівянка I», «Слівянка II» — надпісы абступалі іх з усіх бакоў.
— Што-небудзь без алкаголю,— выціснуў з сябе пан Машак.
— За пяць ці за дзесяць? — спытаўся, усміхаючыся, карчмар.
— За дзесяць.
Ён наліў усім і адвярнуўся, а пан Ворачак першы паспытаў і засумняваўся: здаецца, тут ёсць градусы.
— He хвалюйцеся, якія там градусы, гэта старая польская кунтушоўка.
— Прабачце, але ж гэта подласць.
— Якая подласць, п’яніца ты. Увесь дзень цягаецеся па шынках, што ўжо за вамі людзі ходзяць, а цяпер хочаце тут паскандаліць. Добра ж вы сустракаеце Новы год, а цяпер — вон!
Калі яны дружна выскачылі з карчмы на вуліцу, натоўп патроху разышоўся.
Старшыня таварыства непітушчых пахіснуўся на лесвіцы перад алкагольным прытонам, а ў гэты час якраз прайшоў нейкі пан з дамай.
Ён пачуў, як той сказаў: «Паглядзі, Ганна, на гэтага п’яніцу, гэта нейкі пан Ворачак з першага аддзялення нашага банка. Быў такі прыстойны чалавек, a цяпер паводзіць сябе так брыдка».
— Прабачце, пан,— падступіў да яго спалоханы пан Ворачак,— дазвольце сказаць, пан дырэктар, гэта памылка; нашым жаданнем, маім і маіх прыяцеляў, наадварот, ёсць прапаганда ідэй непітушчых, і якраз сёння, калі народ памылкова лічыць, што Новы год трэба сустракаць абавязкова гарэлкай.
Паліцэйскі, які раней разганяў натоўп перад уваходам у манапольку, падышоў да пана Ворачака і строга сказаў:
— Я доўга сачу за вамі; прапаную вам апошні раз нікога не чапаць, інакш за п’янства апыніцеся на нарах.
Як мокрыя куры, яны ціха адышлі, і пан Ворачак усё даводзіў сваім прыяцелям, што гэта памылка высветліцца, пан дырэктар зразумее іх жаданне наконт мэты таварыства непітушчых.
Яны завярнулі за рог вуліцы, а кунтушоўка стукала ў галаву, і яны гаварылі пра нейкія памьілкі, пра забойствы і раптам побач пачулі гукі гармоніка, якія даляталі з рэстарана.
— Вось тут і ёсць тое месца, якога мы шукаем,— сказаў старшыня,— мы ім асцярожна растлумачым, як паводзіць сябе, як яны пакрысе становяцца быдлам.
Яны ўвайшлі ў рэстаран і заказалі содавай. Агледзеліся. Дзве жанчыны сядзелі на каленях у двух хлапцоў, выгляд іх якраз адпавядаў песні, якую хорам спявала ўся кампанія: «Ходзяць там фраеры нечасаныя».
Як толькі песня скончылася, пан Машак раптам устаў і цвёрдым голасам, відаць ад уздзеяння кунтушоўкі, сказаў:
— Прабачце, калі ласка, але ж вы сапраўднае быдла.
Наогул, ён меў рацыю, бо калі б тых трох непітушчых кінулі б у рымскім цырку вядзьмаркам, дык і тады за такі кароткі час, што пабылі тут як апосталы цвярозасці, яны б так не выглядалі.
Без капелюшоў, расхрыстаныя, як пасля барацьбы з мядзведзем, з распухлымі тварамі, беглі яны па вуліцы і забеглі ў адзін атэль, каб хоць крыху падправіць свой туалет. Але і тут знайшлі такую самую кампанію, як і хвіліну назад, і, баючыся, каб зноў такога не здарылася, каб ніхто не звярнуў увагі на іх выгляд і не адчуў іх высакародных ідэй, на пытанне, чаго яны жадаюць, папрасілі піва.
Афіцыянт, малады прыгожы хлапец, з хвіліну раіўся з гаспадаром, а пасля падышоў да стала і сказаў, што нічога ім не налье, бо яны і так ужо добра налізаліся.
— Гэта памылка,— даводзіў свой высакародны прынцып пан Машак,— наадварот, маім і маіх таварышаў жаданнем ёсць прапаганда цвярозасці, асабліва сёння, калі людзі...
Ёп не дагаварыў, бо гаспадар схапіў яго за каўнер і пацягнуў да дзвярэй.
— Убірайцеся адсюль! Я не дазволю вам сапсаваць вечар!
Пасля Машака, калі ён быў ужо за дзвярыма, гаспадар вярнуўся па пана Бэка, і той апынуўся за дзвярыма, а потым разам з афіцыянтам вытурыў старшыню таварьіства непітушчых пана Ворачака, які быў уцёк на кухню, дзе ламаў рукі і крычаў:
— Гэта ж, прабачце, забойства!
I калі яны апынуліся на вуліцы, з апухлымі тварамі, без каўняроў у падраных гарнітурах, рашучасці, каб пайсці ў паліцыю і там давесці інспектару, іпто «іх мэтай з’яўляецца прапаганда цвярозасці, што яны апосталы новай культуры», у іх не хапіла.
А тут паліцэйскі інспектар сказаў сваё важкае слова вартавому, які быў на пасту:
— Усіх іх у каталажку, няхай праспяцца...
I тут дзверы ізалятара адчыніліся і зноў зачыніліся. Скончылася вялікая трагедыя апостальскай місіі, і вельмі сумна было, калі вясёлай і бурлівай навагодняй ноччу прачнуўся пан Ворачак на нарах і раздушаным' клапом накрэмзаў на сцяне:
— Няма прарокаў у дзяржаве.
I гэта была праўда. Да таго ж усе тры праз тыдзень атрымалі лісты ад таварыства непітушчых, дзе паведамлялася аб яго ліквідацыі.
У пастанове не было нічога пра кунтушоўку, бойку і нары.
ПЕРАД ВЫХАДАМ НА ПЕНСІЮ
Выкладчык прыродазнаўства Вотруба сустрэў сваю вучаніцу — былую выхаванку жаночага ліцэя — паненку Гансгіркаву. Гэтая сустрэча зусім не ўзрадавала
педагога, бо Гансгіркава была далёка не выдатніца ў прыродазнаўчых навуках. На ўроках заалогіі яна блытала афрыканскага слана з індыйскім, на занятках па мінералогіі заўсёды гаварыла замест «актаэдр» «актаван» He выяўляла яна ніякай цікавасці і да найпрасцейшых і ніжэйшых арганізмаў, а калі аднаго разу выкладчык Вотруба папрасіў яе ў лабараторыі паказаць, ці правільна яна спісала з дошкі хімічную формулу раданістага калію, ён — які жах! — убачыў такі запіс:
КараЛіН РыхардьН
Іншымі словамі, яна прызначала спатканне Каралу ў 3, а Рыхарду ў 5 гадзін.
Нарэшце, выплыла напаверх, што аднойчы ў нядзелю яна не магла прысутнічаць на набажэнстве з-за Taro, што выступала ў нейкім непрыстойным кабарэ і спявала там розныя шансанеткі пад псеўданімам Лілі Віці.
Гэта быў страшэнны ўдар па прэстыжы ліцэя. На допыце ў дырэкцыі, калі ёй сказалі, што ў яе надта кароткія спадніцы як на выхаванку старэйшага класа ліцэя, яна адказвала з дзівосна прастадушнай бесцырымоннасцю, а ў адказ на прапанову паказаць свой рэпертуар праспявала фрывольную шансанетку, суправаджаючы яе выразнымі рухамі. Вынік гэтага выступлення выхаванкі шостага «Б» быў куды менш прывабны: законанавучыцель самлеў і перакуліў чарніліцу на дырэктара. Нарада педагогаў уяўляла сабой вельмі сумную карціну.
Выкладчык Вотруба галасаваў за выключэнне Гансгіркавай абедзвюма рукамі.
Толькі адзін член педагагічнага савета, няштатны выкладчык, пачаў быў нешта гаварыць пра юную бяз-
1 Актаэдр — васьміграннік, актаван — васьмікласнік.
думнасць, але замест слова «бяздумнасць» ужыў слова «распуста». Пасля гэтага і ён падпісаў прысуд.
Да рашэння пра выключэнне з ліцэя Гансгіркава паставілася зусім спакойна.
У дзвярах яна паказала важным педагогам язык, a калі Вольная асацыяцыя артыстаў кабарэ наладзіла чарговае выступленне, на афішах красавалася: «Сярод іншых выступае Лілі Віці-Гансгіркава, былая выхаванка жаночага ліцэя». На прадстаўленні прысутнічалі маладыя члены педагагічнага савета і атрымалі вымову за парушэнне правілаў добрапрыстойнай навучальнай установы. Хоць пасля гэтага нічога больш не было, але выкладчык чэшскай мовы, які раней ад няма чаго рабіць перакладаў урыўкі з індыйскіх паэтаў, кінуў гэты занятак і, раздаўшы заданні выхаванкам, пачаў складаць на сваіх уроках легкадумныя песенькі.
Рыфмы самі прыходзілі яму ў галаву, калі ён бачыў гэтулькі ўсмешлівых дзявочых твараў, бо дзяўчаты працавалі над сачыненнем «Значэнне рамёстваў у Чэхіі ў сярэднія вякі» страшна нядбайна.
Прайшло ўжо даволі шмат часу пасля выключэння Гансгіркавай, і пра яе амаль перасталі ўспамінаць. Тут нічога ўжо нельга было змяніць: Гансгіркава стала вядомай актрысай кабарэ.
— Дзіўна,— гаварыў толькі часам дырэктар,— што яна стала славутасцю, яна ж не ведала аорыста і ні аднаго няправільнага грэчаскага дзеяслова.
КНІГІ ОНЛАЙН
