Госць у хату
Яраслаў Гашак
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 279с.
Мінск 1984
рая дапамагае сялянам на полі і на дварэ. Калі-нікалі пашле за сябе Лойзу. Хлапец малады, сілы больш. Ды злуецца хлопец, злуецца. Нічога не застаецца, як збыць яго, дармаеда, каму-небудзь, Але хто яго возьме на зіму. Разлянуецца зусім, распусціцца. Такое маладое цела павінна выпрацавацца. А зімой я нічым не магу дапамагчы гэтаму. Бо самім няма чаго рабіць. Коз дагледзіць служанка, я ў яе не пытаюся, падабаецца ёй гэта ці не. Больш ёй няма дзе жыць. Вось і рада, што не выкідаем яе з тых дзвюх свяцёлак.
Чалавек жа мог зрабіць з іх салон, купіў бы піяніна, пісьмовы стол, радыёлу. Але навошта? Няхай гаротная жанчына мае добры пакой. Ёй і ў сне не снілася на старасці жыць у віле.
Мы выйшлі на ўзлесак. Прыгожая вёсачка паўстала перад намі. Дагледжаныя сядзібы, прыгожыя дамкі. Пан Рамзэлік рукой паказаў на адзін дамок на другім канцы вёскі:
— Вунь там наша віла. Hi ў кога больш тут вілы няма, толькі наша.
Ён забыўся, што запрашаў мяне на вілу, і сардэчна паціснуў мне руку. Мы развіталіся. Я стаяў на ўзлеску і глядзеў на пана Рамзэліка. He бачыў я, як матляўся яго ланцужок, але цыліндр яго бліскаў на сонцы.
Ён звярнуў за рог, а я пайшоў у карчму. Мяне сагравала думка, што я забяспечыў у лесе ахову пана Рамзэліка, буржуя і дабрадзея.
УДАЛЫ САЛДАТ ШВЕЙК ВУЧЫЦЦА АБЫХОДЗІЦЦА 3 ПІРАКСІЛІНАМ
Хто дагэтуль нічога не ведае пра ўдалага салдата Швейка, таму, магчыма, будзе цікавая гэтая характарыстыка прыстойнага салдата. Удалы салдат Швейк хоча служыць у войску аж да скону. I пры гэтым так
усім адурыў галаву, гаворачы, як яму хочацца служыць гасудару імператару аж да апошняга ўздыху, што начальства вырашыла дэмабілізаваць яго. Пагадзіцца з такім рашэннем ён не мог і з усяе сілы супраціўляўся. I калі ўжо рашэнне было падпісана, ён уцёк з бальніцы. Дэзерціраваў, каб мець магчымасць служыць гаспадару імператару аж да апошняга ўздыху.
Праз два тыдні ён вярнуўся ў казарму і адрапартаваў: «Маю гонар давесці да вашага ведама, што я ўцёк, каб і надалей служыць у войску». Гаварыў ён гэта са сваёй звычайнай пачцівай усмешкай на дабрадушным круглым твары і, як заўсёды, ласкава пазіраў у вочы вайсковаму начальству.
Жаданне яго задаволілі: ён атрымаў паўтара года, а як і пасля гэтага ён настойліва дамагаўся служыць гасудару імператару і нічога з ім не маглі зрабіць, залічылі яго ў арсенал 104-га палка.
Але ўдалы салдат Швейк не з баязлівага дзесятка. Жыў ён у асобным бараку побач з дынамітам, экразітам і піраксілінам, дзе набіваў тарпеды гэтымі рознымі рэчывамі, і па ўсім наваколлі разносіўся яго спеў:
Ах П’емонт, П’емонт!
Ты краіна панская.
Разам з табой да д’ябла паляцела
Уся апора міланская.
Гоп, гоп, гоп!
I апора ўся,
I чатыры мосты, Выстаўляй, П’емонт, Мацнейшыя фарпосты — Гоп, гоп, гоп!
Я ж вам пасылаў Цэлы полк уланскі, Вы яго згубілі Ля варот міланскіх — Гоп, гоп, гоп!
За гэтай цудоўнай песняй, якая рабіла ўдалага салдата Швейка львом, ішлі не горшыя песні пра кнедлікі велічынёй з чалавечую галаву, якія ўдалы салдат Швейк паглынаў з вялікім імпэтам.
I так ён жыў, задаволены сваім лёсам, сам-насам з піраксілінам, у асобным арсенальным бараку. Ды тут аднойчы з’явілася інспекцыя, якая правярала барак за баракам, ці ўсё там у парадку.
Увайшоўшы ў барак, дзе ўдалы салдат Швейк вучыўся абыходзіцца з піраксілінам, яны ўбачылі па воблаку тытунёвага дыму, якое плыло са Швейкавай люлькі, што ўдалы салдат сапраўды бясстрашны ваяка.
Убачыўшы начальства, Швейк устаў і, згодна са статутам, выняў люльку з рота і паклаў яе збоку каля сябе, каб недалёка было працягваць руку па яе, якраз ля адчыненага сталёвага чана з піраксілінам. I, стоячы на «смірна», адрапартаваў:
— Маю гонар паведаміць, што ўсё ў парадку. Нічога новага не здарылася.
У жыцці бываюць такія моманты, калі ўсё залежыць ад прысутнасці духу.
Самым кемлівым аказаўся палкоўнік. Над піраксілінам ужо віўся дымок, і тады ён сказаў:
— Швейк, можаце курыць!
Гэтае рашэнне было самае правільнае, бо значна лепш, калі люлька будзе ў роце, а не ў піраксіліне.
— Слухаюся, пан палкоўнік,— адказаў Швейк.
Ён быў надзвычай дысцыплінаваны салдат.
— А цяпер, Швейк, шагам марш на гаўптвахту!
— Асмельваюся далажыць, што гэта немагчыма. Згодна з загадам я мушу знаходзіцца тут да шасці гадзін, пакуль мяне не зменяць. Ля піраксіліну заўсёды павінен нехта быць, каб не здарылася няшчасця!
Інспекцыя трухам-трухам падалася ў каравульнае памяшканне, каб паслаць па Швейка канвой.
Канваіры хоць неахвотна, але ж пайшлі.
Прыйшоўшы да барака, дзе ўдалы салдат Швейк сядзеў ля піраксіліну і курыў сваю люльку, малодшы унтэр-афіцэр крыкнуў:
— Швейк, мярзотнік, кідай праз акно сваю люльку і выходзь.
— I не падумаю. Раз пан палкоўнік загадаў мне курыць, дык буду курыць да самай смерці.
— Вылазь вон, шэльма!
— He вылезу, асмелюся далажыць. Цяпер чатыры гадзіны, а змена толькі ў шэсць. Да шостай я павінен быць тут ля піраксіліну, каб не здарылася якога няшчасця. Я наконт гэтага дбай...
Скончыць слова ён не паспеў. Магчыма, вы чыталі пра тую трагедыю ў арсенале, пасля якой была абвешчана нацыянальная жалоба ў Аўстрыі. За якія-небудзь тры чвэрці секунды ўвесь арсенал, барак за баракам, узляцеў у паветра.
Пачалося з таго барака, дзе ўдалы салдат Швейк вучыўся абыходзіцца з піраксілінам. Над тым месцам узняўся курган бэлек і жалезнага лому, якія зляцеліся сюды адусюль, каб аддаць свой апошні доўг мужнаму Швейку, які не баяўся піраксіліну.
Тры дні працавалі на руінах сапёры, складаючы галовы, тулавы, рукі і ногі, каб пану богу на страшным судзе было лягчэй разабрацца з чынамі і беспамылкова раздаць узнагароды. Скажу вам, гэта была сапраўдная галаваломка.
Тры дні і дзве ночы разбіралі яны курган над магілай Швейка, а на трэцюю ноч, калі дабраліся да дна кургана, раптам пачулі прыемны голас:
I апора ўся,
I чатыры мосты, Выстаўляй, П’емонт, Мацнейшыя фарпосты! Гоп, гоп, гоп!
Пры святле ліхтарыкаў яны рабілі праход, ідучы на голас:
Я ж вам пасылаў Цэлы полк уланскі, Вы яго згубілі Ля варот міланскіх — Гоп, гоп, гоп!
Нарэшце святло ліхтарыка наткнулася на невялікую пячорку, утвораную з жалязякаў і бэлек, дзе ў куточку сядзеў удалы салдат Швейк. Ён устаў, выцягнуў з рота люльку і адрапартаваў:
— Маю гонар далажыць: нічога не здарылася. Усё ў поўным парадку!
Яго выцягнулі з гэтага пекла, і ўдалы салдат Швейк, апынуўшыся перад афіцэрам, ізноў далажыў:
— Усё ў поўным парадку, толькі папрашу, каб прыслалі змену: шэсць гадзін даўно прайшло. А таксама прашу заплаціць мне звышурочныя за той час, што я знаходзіўся на пасту.
Мужны салдат быў адзіным з усяго арсеналу, хто перажыў тую катастрофу.
Вечарам у афіцэрскім клубе была наладжана невялікая вечарынка ў яго гонар. Удалы салдат Швейк, абкружаны афіцэрамі, чарку за чаркай куляў у рот, і яго круглы твар ззяў ад шчасця.
Назаўтра яму выплацілі звышурочныя за тры дні, як на вайне, а праз тры дні яму прысвоілі званне капрала ды яшчэ і ўзнагародзілі вялікім сярэбраным медалём.
Упрыгожаны медалём і капральскімі зорачкамі на пагонах, ён ля варот трэнцкіх казармаў сустрэўся з афіцэрам Кноблахам. Убачыўшы пачцівую дабрадушную ўсмешку на круглым твары Швейка, афіцэр здрыгануўся:
— Гэта ты, галаварэз!
Усміхаючыся, Швейк адказаў:
— Маю гонар далажыць, што я навучыўся абыходзіцца з піраксілінам.
I з пачуццём уласнай годнасці пакрочыў у двор, да сваёй роты.
У той самы дзень дзяжурны афіцэр прачытаў салдатам загад ваеннага міністэрства аб арганізацыі пры арміі паветраных войск і зварот да ўсіх, хто жадае ўступіць у гэтыя часці.
Удалы салдат Швейк выступіў наперад і заявіў:
— Дазвольце далажыць, я ўжо быў у паветры, справа мне знаёмая, і таму жадаю паслужыць гасудару імператару ў паветраных войсках.
Праз тыдзень удалы салдат Швейк быў адпраўлены ў паветраную авіяцыю, дзе пачаў сваю новую службу гэтак жа разважна, як і ў арсенале, пра што гаворка будзе далей.
КАМЕНДАНТ ГОРАДА БУГУЛЬМЫ
Калі мне на пачатку кастрычніка тысяча дзевяцьсот васемнаццатага года рэвалюцыйны васнны савет «левобережной группы в Снмбнрске» паведаміў, што я прызначаны камендантам горада Бугульмы, я запытаўся ў старшыні Каюрава:
— А вы на сто працэнтаў ведаеце, што Бугульма ўжо ўзята?
— Дакладных звестак не маем,— адказаў ён,— моцна сумняваюся, што яна ўжо цяпер у нашых руках, але пакуль вы прыедзеце туды, спадзяюся, што будзе так.
— А суправаджаць мяне хто-небудзь будзе? — пацікавіўся я ціхім голасам.— I яшчэ адно : як я дабяруся ў тую Бугульму і дзе, уласна кажучы, яна знаходзіцца?
— Суправаджаць вас будуць, атрымаеце дванаццаць салдат; а што датычыць другога, паглядзіце на карту. Вы думаеце, што ў мяне толькі адзін клопат — ведаць, дзе знаходзіцца ваша нейкая няшчасная Бугульма?
— Яшчэ адно пытанне, таварыш Каюраў: калі я атрымаю грошы на дарогу і на выдаткі?
Ён пляснуў рукамі, пачуўшы такое пытанне.
— Вы звар’яцелі! Па дарозе ж будуць вёскі, там вас накормяць і напояць, а на Бугульму накладзяце кантрыбуцыю...
Унізе, у вартавым памяшканні, мяне чакала мая каманда. Дванаццаць статных хлопцаў — чувашы, якія вельмі слаба ведалі рускую мову, так што ніяк не маглі растлумачыць, мабілізаваныя яны ці добраахвотнікі. Па іх жыццярадасным і грозным выглядзе можна было меркаваць, што гэта хутчэй добраахвотнікі, гатовыя на ўсё.
А калі я атрымаў свае паперы з безліччу паўнамоцтваў, дзе выразна падкрэслівалася, што ад Сімбірска аж за Бугульму кожны грамадзянін павінен мне дапамагаць як толькі можна, я сеў са сваёй экспедыцыяй на параход, і мы ехалі па Волзе і па рацэ Каме аж да Чыстапаля.
Па дарозе не было ніякіх асаблівых прыгод, толькі адзін чуваш з маёй світы ўпаў у нецвярозым стане з палубы і ўтапіўся. Засталося ў мяне іх адзінаццаць. У Чыстапалі, калі мы сышлі з парахода, адзін чуваш падрадзіўся дастаць фурманкі і больш не вярнуўся. Іх засталося дзесяць, і ад іх я з цяжкасцю даведаўся, што таму чувашу, які знік, адсюль да яго дому, да Монтазма, кіламетраў сорак і ён пайшоў паглядзець, што робяць яго бацькі.
Калі ж нарэшце пасля доўгіх роспытаў у тутэйшага насельніцтва я ўсё-такі запісаў, дзе тая Бугульма знаходзіцца і як нам туды трапіць, астатнія чувашы знай-
шлі фурманкі, і па гразкіх, жахлівых дарогах таго краю мы паехалі на Крачалгу, Еланова, Москава, Гулукова, Айбашава. Усё гэта вёскі, населеныя выключна татарамі, а ў Гулукове жывуць чарамісы 1 і татары разам.
КНІГІ ОНЛАЙН
