I ўзыходзіць сонца
(Фэст)
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 272с.
Мінск 1976
— Выбралі час, чорт вазьмі.
— Даруйце мне, калі ласка, Джэк.
Я стаяў у дзвярах і маўчаў.
— Я быў сам не свой. Вы ж ведаеце прычыну.
— Ат, усё роўна.
— Я не мог вытрываць.
— Вы назвалі мяне зводнікам.
Hi крыўды, ні злосці я не адчуваў. Жаданне было адно: хутчэй выкупацца ў ванне, у гарачай, чыстай вадзе.
— Забудзьце пра гэта, калі ласка. Я быў не ў сваім розуме.
— Ат, усё роўна.
Ён рыдаў. I голас быў нейкі смешны, дзіцячы. Ён ляжаў у цемры на ложку, у белай сарочцы «пола», такой жа, як насіў калісьці.
— Заўтра раніцай я выеду.
Ён ужо не рыдаў, а толькі ціха плакаў.
— Джэк, я не мог вытрываць. Гэта было пекла. Жудасныя пакуты. 3 таго часу, як мы сюды прыехалі, Брэт абыходзіцца са мной, нібы я ёй чужы, зусім чужы. Я не мог вытрываць. Мы жылі разам у Сан-Себасцьяне. Ду-
маю, вы гэта ведаеце. Я не магу больш. Цярпення няма.
Ён не падымаўся з ложка.
— Вось што,— абазваўся я.— Пайду зраблю сабе ванну.
— Вы былі маім адзіным другам, і я так любіў Брэт.
— Ну і што? Бывайце.
— I ўсё гэта загублена. Усё чорту ў зубы.
— Што чорту ў зубы?
— Усё. Даруйце, Джэк. He гневайцеся.
— Ды не. У жыцці бывае.
— Я столькі выцерпеў. Такое было мучэнне, Джэк. I ўсё скончана. Усё скончана.
— Ну-ну, нічога. Бывайце. Пайду.
Ён павярнуўся, сеў на край ложка, потым устаў.
— Бывайце, Джэк. Вы можаце падаць мне руку?
— Mary. Чаму не?
Мы паціснулі на развітанне рукі. Яго твару ў цемры я не разгледзеў.
— Усяго добрага,— сказаў я.— Раніцай пабачымся.
— Раніцай я выязджаю.
— А! Так, так.
Я выйшаў. Кон праводзіў мяне да дзвярэй.
— Як вы сябе адчуваеце, Джэк?
— Нічога. Здаровы.
Я доўга шукаў ванную. Ледзь знайшоў. У пакоі пры самай сцяне стаяла глыбокая каменная чаша. Я адкруціў кран, але вада не палілася. Я сеў на край ванны, а калі падняўся і надумаўся ісці, заўважыў, што стаю босы, намацаў на падлозе чаравікі і з чаравікамі ў руках спусціўся ўніз, знайшоў свой нумар, раздзеўся і паваліўся ў пасцель.
Разбудзіў мяне грукат аркестра на вуліцы. Страшэнна балела галава. Я ўспомніў, што абяцаў Эдне, сяброўцы Біла, пайсці з ёю паглядзець, як быкі праз увесь горад бягуць у цырк. Я адзеўся і, спусціўшыся ўніз, выйшаў на свежае паветра. Было яшчэ рана. Людзі шпарка крочылі па плошчы, спяшаючыся ў цырк. Перад будкамі варушыліся ўсё тыя ж дзве даўжэзныя чаргі — чакалі сямі гадзін, калі адчыняцца касы і пачнуць прадаваць білеты. Я хутка прабраўся цераз плошчу і зайшоў у кафэ.
Афіцыянт сказаў мне, што сябры мае былі тут і пайшлі.
— А колькі іх было?
— Два сеньёры і адна сеньярыта.
Значыць, клопат адпаў. Эдна была з Білам і Майклам. Учора ўвечары Эдна баялася, што яе кампаньёны не змогуць падняцца, і разлічвала, што вадзіць яе буду я. Я хутчэй выпіў кофе і падаўся з натоўпам да цырка. На нагах я трымаўся цвёрда, але ўсё яшчэ балела галава. Навокал было светла, і горад купаўся ў ранішняй свежасці.
Кавалак дарогі з канца горада ў цырк быў гразкі. Каля плота, што цягнуўся аж да самага цырка, сабраліся гледачы, усе балконы і дах над цыркам былі ўсыпаны людзьмі. Пачуўся выбух ракеты, і я зразумеў, што не паспею ў цырк да з’яўлення быкоў, а таму праціснуўся праз натоўп бліжэй да плота, і мяне тут жа штурхнулі галавою ў дошкі. У праходзе, агароджаным з двух бакоў, паліцыя гнала людзей наперад, ачышчала дарогу. I яны плылі ў кірунку цырка густым патокам, прыспешваючы крок. Нейкі п’яны паслізнуўся і ўпаў. Два паліцэйскія падхапілі яго і адцягнулі пад плот. Людзі кінуліся ўцякаць. Потым гучна, у адзін
голас, закрычалі, і, прасунуўшы галаву між дошак, я ўгледзеў, як быкі рынуліся з вуліцы ў доўгі, вузкі праход. Быкі беглі шпарка, даганяючы натоўп. I тут выскачыў яшчэ адзін п’яны і пачаў, як матадор, махаць пінжаком. Яму хацелася паказаць свой спрыт. Паліцэйскія падскочылі да яго, адзін схапіў за карак, другі стукнуў дубінкай, і, прыціснуўшы рызыканта да плота, стаялі, стуліўшыся разам з ім, пакуль не прамчаліся апошнія з натоўпу і следам быкі. Народу наперадзе было так многа, што ў варотах цырка зрабіўся затор, і, калі быкі, грозныя, апырсканыя граззю, збіўшыся ў кучу, дабеглі да людзей, адзін бык вырваўся наперад, усадзіў рог чалавеку ў спіну і падняў небараку ў паветра. Калі рог урэзаўся ў цела, рукі чалавека павіслі, галава адкінулася назад, і бык, падняўшы ўгору ахвяру, шпурнуў яе на зямлю. Бык пагнаўся яшчэ за адным не ў меру цікаўным, але той шмыгнуў у натоўп, і натоўп прарваўся ў вароты, а за ім быкі. Чырвоныя вароты на арэну зачыніліся, і тыя, што сачылі знадворку з балконаў цырка, рынуліся ў сярэдзіну. Пачуўся крык, потым — ізноў крык.
Чалавек, якога бык праткнуў, ляжаў ніцма ў прытаптанай гразі. Людзі, пералезшы цераз плот, шчыльна яго абступілі, і мне нічога не было відаць. 3 арэны даносіліся крыкі і енкі. Кожны крык азначаў, што бык напаў на людзей. I па гучнасці ляманту можна было здагадацца, наколькі жахліва тое, што там адбываецца. Нарэшце ўзвілася ракета ў знак таго, што валы справадзілі новых быкоў у загоны. Я адышоў ад плота і падаўся назад у горад.
Вярнуўшыся, я зайшоў у кафэ выпіць кофе з грэнкамі. Афіцыянты падмяталі падлогу і вы-
ціралі сталы. Адзін з іх падышоў да мяне і прыняў заказ.
— Ну як прагон? Здарэнняў не было?
— Я ўсяго не бачыў. Адзін чалавек цяжка паранены.
— Як?
— Сюды.— Я паклаў руку на паясніцу, a другую на грудзі, дзе, па-мойму, павінен быў вылезці рог. Афіцыянт кіўнуў і сурвэткай змёў кропікі са стала.
— Небяспечная рана,— сказаў ён.— Усё дзеля спорту. Усё для забавы.
Ён адлучыўся і праз хвіліну прынёс кафейнік і такі ж самы посуд з малаком. Афіцыянт пачаў наліваць малако і кофе адначасова. Два струменьчыкі з доўгіх рыльцаў змешваліся ў ёмістым кубку. Наліваючы, ён ківаў галавой.
— Небяспечная рана, калі ў спіну.— Ён адставіў кафейнік і малочнік і падсеў да стала.— Рогам у спіну! А навошта? Забава. Пацеха. Як вы думаеце?
— He ведаю.
— Толькі так. Усё для забавы. Ім, бачыце, пацеха!
— А вы не з тых, не з апантаных?
— Хто? Я? Што такое бык? Грубая жывёла. Скаціна.— Ён устаў і паклаў руку на паяспіцу.— Рогам у спіну і наскрозь! Чуеце, наскрозь! Пажартавалі, называецца.
Ён паківаў галавой, забраў посуд і адышоў. Міма ішлі па вуліцы два мужчыны. Выгляд у іх быў засмучоны. Афіцыянт аклікнуў іх.
— Памёр,— апусціўшы галаву, паведаміў бліжэйшы.
Афіцыянт спахмурнеў. Мужчыны прыбавілі кроку. Відаць, некуды спяшаліся. Афіцыянт падышоў да мяне.
— Вы чулі? Памёр. Сканаў. Няма яго. Рогам у спіну і наскрозь. Усё для забавы. Ранішняя размінка. He, гэта ўжо занадта.
— Шкада.
— He люблю такой гульні, душа не прымае,— прамовіў афіцыянт.
Удзень мы даведаліся, што забітага звалі Вісэнтэ Гіронес і што прыехаў ён з-пад Тафальі. Назаўтра прачыталі ў газетах, што яму было дваццаць восем гадоў, што ў яго была ферма, жонка і двое дзяцей. Як і да жаніцьбы ён кожны год прыязджаў на фэст. Яшчэ праз дзень з Тафальі прыехала яго жонка развітацца з нябожчыкам, а назаўтра ў капліцы святога Ферміна адбылася паніхіда, і труну на вакзал неслі члены тафальскага танцавальна-распівачнага гуртка. Паперадзе маршыравалі барабаншчыкі, заліваліся дудкі і флейты, а за труною ішлі жонка нябожчыка і яго двое дзяцей. Следам за імі ішлі ўсе члены танцавальна-распівачных гурткоў Памплоны, Эстэлы, Тафальі і Сангесы, каторыя маглі прысутнічаць на пахаванні. Труну пагрузілі ў багажны вагон, а ўдава з дзецьмі села ў адкрыты вагон трэцяга класа. Паравоз тузануў вагоны, і цягнік плаўна пакаціўся з узвышша, агібаючы плато, і памчаўся па раўніне ў Тафалью паўз палі, дзе на ветры калыхалася калоссе.
Быка, які забіў Вісэнтэ Гіронеса, звалі Чарнагубы, быў ён прывезены з гадавальніка Санхеса Таберна пад нумарам 118, і быў ён трэцім быком, забітык: на арэне ў той жа дзень матадорам Педра Рамера. Пад радасны крык гледачоў быку адрэзалі вуха і паднеслі яго Педра Рамера, той, у сваю чаргу, перадаў яго Брэт, a яна загарнула вуха ў маю хустачку і пакінула вуха і хустачку разам з акуркамі цыгарэт «Му-
раці» ў шуфлядзе начнога століка, каля свайго ложка, у атэлі Мантоі, у Памплоне.
Калі я вярнуўся ў атэль, начны вартаўнік яшчэ сядзеў на лаўцы каля дзвярэй. Ён праседзеў тут усю ноч, і яму вельмі хацелася спаць. Калі я ўвайшоў, ён устаў. Адначасова са мной з’явіліся і тры служанкі, што былі раніцай у цырку і глядзелі быкоў. Смеючыся, яны патупалі наверх, а за імі падняўся і я ў свой нумар. Я скінуў чаравікі і лёг на ложак. Акно на балкон было адчынена, і сонца ярка асвятляла пакой. Спаць мне не хацелася. Учора я лёг а палове чацвёртай уночы, а ў шэсць мяне разбудзіла музыка. Сківіца балела з абодвух бакоў. Я крануў яе пальцамі, боль адчуваўся. Пракляты Кон! Мог бы раней каго ўдарыць, калі ў першы раз абразілі, і выехаць, не мазоліць вачэй. Як ён быў упэўнены, што Брэт кахае яго! I вырашыў астацца, спадзеючыся, што шчырая любоў пераможа. У дзверы пастукалі.
— Уваходзьце.
Увайшлі Біл і Майкл і прыселі на ложак.
— Ну і прагон! Ну і прагон! — з хваляваннем вымавіў Біл.
— А вы што? He былі? — запытаў Майкл.— Біл, пазваніце, каб прынеслі піва.
— Вось дык раніца! — выціраючы пот, сказаў Біл.— А божа! I трэба ж так? Вось дык раніца! А тут яшчэ бедны Джэк! Мішэнь для практыкаванняў вар’ята баксёра.
— Што там было ў цырку?
— А божа, што тварылася! Расказвайце, Майкл.
— Ды беглі, воўчае мяса, быкі гэтыя.
А спераду натоўп. Адзін спатыкнуўся, другі на яго, і паваліліся кучай.
— А быкі пруць і наляцелі на іх,— перабіў яго Біл.
— Я чуў нейкі лямант.
— Гэта Эдна крычала,— сказаў Біл.
— Тут выскачылі хлопцы і давай махаць сарочкамі.
— Адзін бык лётаў па арэне і перакідваў усіх за бар’ер.
— Чалавек дваццаць забралі ў бальніцу,— паведаміў Майкл.
— Вось дык раніца! Паліцыя направа і налева арыштоўвала самагубцаў, што лезлі быкам на рогі.
— Нарэшце валы іх выправадзілі ў загон.
— Цэлая гадзіна спатрэбілася.
— Што вы? Чвэрць гадзіны, не больш,— не згадзіўся Майкл.
— Ідзіце к чорту,— не выцерпеў Біл.— А яшчэ на вайне былі. Дзве з паловай гадзіны доўжылася для мяне.
— А дзе ж піва? — запытаў Майкл.
— А куды вы дзелі міленькую Эдну?
— Толькі што правялі яе дадому. Адпачываць лягла.
— Спадабалася ёй?
— Вельмі. Мы сказалі ёй, што такія здарэнні тут кожную раніцу.
КНІГІ ОНЛАЙН
