Кароткая граматыка нідэрландскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 116с.
Мінск 2010
Ік voel те echt аі тое.
Я сапраўды адчуваю стомленасць.
Je zalie іп het schrijven oefenen.
Ты будзеш практыкавацца ў пісьме.
Wii hebben ons eewassen.
Мы памыліся.
U kleedt u /zich goed.
Вы апранаецеся з густам./ Ты апранаешся з густам.
Jullie zullen/zult zich aankleden.
Вам трэба будзе апрануцца.
Ze interesserden zich voor de Nederlandse letterkunde.
Яны цікавіліся нідэрландскай літаратурай.
Herinner je!
Узгадай!
Заўвага: як відаць з прыведзеных прыкладаў, зваротныя часціцы звычайна стаяць непасрэдна за спрагальнай формай дзеяслова.
Катэгорыя часу
Цяперашні час
Цяперашні час у нідэрландскай мове звычайна ўжываецца, каб выразіць дзеянне, што адбываецца цяпер, напрыклад:
De jongen spelt met een bal.
Хлопчык гуляе ў мяч.
Цяперашні час ужываецца таксама для выражэння дзеяння ці стану, якія адбываюцца або маюць месца заўсёды, без дапасавання да пэўнага часу; напрыклад:
De planeten draaien от de zon.
Планеты круцяцца вакол сонца.
Нярэдка цяперашні час ужываецца ў значэнні будучага, напрыклад:
Morgen котеп zij іп Minsk аап.
Заўтра яны прыбудуць у Мінск.
Цяперашні час выкарыстоўваецца таксама як стылістычны сродак для выражэння прошлага часу ў звязным апавяданні, да прыкладу:
Gisteren ga ік langs de straat en daar ontmoet ik mijn vriend.
Іду я ўчора па вуліцы i сустракаю свайго сябра.
У цяперашнім часе як слабыя, так і моцныя дзеясловы спрагаюцца паводле аднаго і таго самага ўзору.
Асабовыя канчаткі дзеяслова ў цяперашнім часе абвеснага ладу незалежнага стану можна паказаць у выглядзе наступнай табліцы:
Асоба
Адзіночны лік
Множны лік
1.
—
-en
2.
-t
-t / -en
3.
-t
-en
Пакажам гэта на прыкладзе спражэння слабога дзеяслова werken (працаваць) і моцнага дзеяслова lezen (чытаць):
ik werk / lees;
jij, u, gij werkt / leest;
hij, zij, het werkt / leest;
wij werken / lezen;
jullie werkt (werken) / leest (lezen); u, gij werkt / leest;
zij werken / lezen.
Заўвага: y так званай «інтымнай» форме другой асобы множнага ліку часам замест канчатка -t ужываецца канчатак -еп (асабліва ў пытальных сказах): jullie werkt, werken werken jullie?
Калі аснова дзеяслова заканчваецца на зычны t, то асабовы канчатак -t да асновы не дадаецца, прыкладам:
zetten (ставіць, садзіць):
ik zet;
jij, u, gij zet;
hij zet;
jullie zet, zetten.
Калі ж аснова дзеяслова заканчваецца на -d, дык канчатак -t дадаецца, напрыклад:
baden (купацца):
ik baad;
jij, u, gij baadt;
hij baadt;
jullie baadt, baden.
Прошлы час
Для выразу дзеяння ці працэса, што адбываўся ў мінулым, а таксама адпаведнага стану ў нідэрландскай мове існуюць тры формы, а менавіта: просты прошлы (ці прэтэрыт), завершаны прошлы (ці перфект) і перадпрошлы (ці плюсквамперфект) час.
Просты прошлы час у нідэрландскай мове звычайна ўжываецца для апісання дзеяння, што адбылося у апавяданнях і апісаннях (часта з указаннем паслядоўнасці дзеянняў у мінулым), асабліва ў тых выпадках, калі не падкрэсліваецца іх сувязь з цяперашнім часам, напрыклад:
Toen ік nog een schooljongen was, vond ік het wissen heerlijk.
Калі я яшчэ быў школьнікам, мне вельмі падабалася вудзіць рыбу.
У простым прошлым часе абвеснага ладу незалежнага стану дзеясловы маюць наступныя суфіксы і канчаткі (гл. табліцу):
Асоба
Адзіночны лік
Множны лік
1.
-te, -de
-ten, -den
2.
-te, -de
-te(n), -de(n)
3.
-te, -de
-ten, -dun
Пакажам узор спражэння на прыкладзе слабых дзеясловаў werken (працаваць) і leren (вучыць), а таксама моцнага дзеяслова lezen (чытаць):
ik werkte / leerde / las;
jij(u) werkte / leerde / las;
hij, zij, het werkte / leerde / las;
wij werkten / leerden / lazen;
jullie werkte (werkten) / leerde (leerden) / las (lazen);
zij werkten / leerden / lazen.
Ніжэй падаюцца мадэлі спражэння дапаможных дзеясловаў hebben, zijn, zullen, worden y простым прошлым часе:
ік had / was / zou / werd;
jij, u had / was / zou / werd;
hij, zij, het had / was / zou / werd;
wij hadden / waren / zouden / warden;
jullie had (hadden) / was (waren) / zou (zouden) / werd ( warden);
zij hadden / waren / zouden / warden.
Нідэрландскі завершаны просты час (перфект) ужываецца:
а) у гутарцы (найчасцей у дыялогах) і пры канстатацыі дзеяння, якое адбылося ў мінулым, напрыклад:
Hebt u dit boek gelezen?
Ці чыталі вы гэтую кнігу?
Ja, ік heb het gelezen.
Ага, чытаў.
б) у звязным апавяданні для абазначэння дзеяння ў мінулым, сэнсава спалучанага з цяперашнім часам, напрыклад:
lk heb door de oude stad gewandeld.
Я блукаў па старым горадзе.
У нідэрландскай мове перфект утвараецца як складаная дзеяслоўная форма, з дапаможных дзеясловаў hebben або zijn у цяперашнім часе і дзеепрыметніка 2 асноўнага дзеяслова. Пры гэтым змяняецца толькі дапаможны дзеяслоў.
Дзеясловы werken (працаваць) і копіеп (прыходзіць) спрагаюцца, напрыклад, наступным чынам:
ik heb gewerkt, ік ben gekomen;
jij hebt gewerkt, jij bent gekomen;
hij / zij / het heeft gewerkt, hij, zij, het is gekomen;
wij hebben gewerkt, wij zijn gekomen;
jullie hebt (hebben) gewerkt, jullie bent (zijn) gekomen; u hebt (heeft) gewerkt, u bent (is) gekomen;
zij hebben gewerkt, zij zijn gekomen.
Мадальныя дзеясловы kunnen, mogen, willen, moeten, як правіла, не ўтвараюць дзеепрыметніка ў перфекце, а захоўваюць замест яго форму інфінітыва ў спалучэнні з інфінітывам іншага дзеяслова, які выступае ў ролі дапаўнення, напрыклад:
Ік heb niet kunnen werken.
Я не мог працаваць.
Hij heeft het willen doen.
Ён хацеў зрабіць гэта.
3 дапаможным дзеясловам hebben формы завершанага прошлага часу ўтвараюць:
а) усе пераходныя дзеясловы незалежнага стану, напрыклад:
Uhebtdatalgedaan.
Вы ўсё гэта зрабілі.
Ік heb de postzegels gekocht.
Я купіла паштовыя маркі.
Zij hebben brandende problemen besproken.
Яны абмеркавалі надзённыя праблемы.
б) безасабовыя, зваротныя і мадальныя дзеясловы. Параўнайце:
Het heeft gerggend.
Прайшоў дождж.
Ік heb те daarvoor geinteresseerd.
Я цікавіўся гэтым.
Martinus heeft het niet kunnen zeggen.
Марцінюс не мог гэтага сказаць.
в) непераходныя дзеясловы, якія выражаюць пэўны стан спакою (вынятак складаюць дзеясловы zijn і blijven, што ўтвараюць перфектную форму з дапаможным дзеясловам zijn). Да прыкладу:
Wij hebben voor het huis lang gestaan, Мы доўта стаялі перад домам.
Але:
Zij ШН thuis gebleven.
Яны засталіся дома.
3 дапаможным дзеясловам zijn формы перфекта ўтвараюць:
а) непераходныя дзеясловы, якія абазначаюць змену стану, напрыклад:
Gerard is ingenieur geworden.
Герард стаў інжынерам (вучыўся, а потым стаў інжынерам).
Het kind is ontwaakt.
Дзіця прачнулася (спала, а потым перастала спаць).
б) непераходныя дзеясловы, якія абазначаюць рух, перамену месца. Напрыклад:
Ronald Snijders is іп Antwerpen voor zaken aangekomen.
Роналд Снейдэрс прыехаў y Антверпен па справах.
Заўвага: калі дзеясловы руху абазначаюць дзеянне без выразнага ўказання на яго мэту або кірунак, перфектная форма ўтвараецца з дапаможным дзеясловам hebben.
а Параўнайце:
Ze zijn naar Utrecht gereden.
Яны ездзілі ў Утрэхт.
* I:
Ze hebben de hele dag gereden.
Яны раз’язджалі (па розных месцах) цэлы дзень.
Перадпрошлы час (плюсквамперфект) выступае як адносная часавая форма і абазначае дзеянне, якое скончылася перад іншым прошлым дзеяннем, перададзеным формай простага або завершанага прошлага часу; напрыклад:
Toen hij binnenkwam (просты прошлы час), waren reeds allen verzameld (перадпрошлы час).
Калі ён увайшоў, усе ўжо былі ў зборы (сабраліся перад тым).
Радзей перадпрошлы час сустракаецца ў самастойным ужыванні для выразу завершанасці дзеяння ў мінулым, напрыклад:
Hij was reeds lang uit deze stad vertrokken.
Ён ужо даўно пакінуў гэты горад.
Перадпрошлы час утвараецца ў нідэрландскай мове з дапаможных дзеясловаў hebben і zijn, якія стаяць у простпым прошлым часе, і дзеепрыметнікаў 2 асноўнага дзеяслова. Дапаможныя дзеясловы пры гэтым ужываюцца аналагічным чынам, як і ў перфекце. Параўнайце:
ik had gewerkt / was gekomen;
jij had gewerkt / was gekomen;
hij, zij, het had gewerkt / was gekomen;
wij hadden gewerkt / waren gekomen;
jullie had (hadden) gewerkt / was (waren) gekomen;
u had gewerkt / was gekomen;
zij hadden gewerkt / waren gekomen.
Будучы час
Для таго каб выразіць будучы час, у нідэрландскай мове маюцца чатыры формы, а менавіта: будучы 1, завершаны будучы 2 і будучыя ў прошлым 1 і 2.
Будучы час 1 ужываецца для абазначэння аднаразовага ці паўторнага дзеяння, якое павінна адбыцца ў будучым, напрыклад:
Ік zal dit boek lezen.
Я прачытаю гэтую кнігу.
Hij zal elke zondag bij ons komen.
Ён будзе прыходзіць да нас кожную нядзелю.
Форма будучага часу 1 можа мець мадальнае значэнне і выказваць магчымасць, напрыклад:
Het zal wel mijn broer ziin, Гэта, відаць, мой брат.
Будучы час 1 утвараецца праз спалучэнне дапаможнага дзеяслова zullen у цяперашнім часе і інфінітыва 1 асноўнага дзеяслова. Параўнайце:
ік zal werken (я буду працаваць, я папрацую і г.д.);
jij zal (zult) werken;
u zult (zal) werken;
hij, zij, het zal werken;
wij zullen werken;
jullie zult (zullen, zal) werken;
zij zullen werken.
Завершаны будучы час 2 утвараецца праз спалучэнне дапаможнага дзеяслова zullen у цяперашнім часе і інфінітыва прошлага часу (інфінітыва 2) асноўнага дзеяслова. Напрыклад:
ік zal gewerkt hebben;
jij zult (zal) gewerkt hebben;
u zult (zal) gewerkt hebben;
hij, zij, het zal gewerkt hebben;
wij zullen gewerkt hebben;
jullie zult (zulten, zal) gewerkt hebben;
zij zullen gewerkt hebben.
Завершаны будучы час 2 ужываецца досыць рэдка, звычайна ў пісьмовай мове, і належыць да адносных часавых формаў. Ён абазначае будучае дзеянне, якое мае скончыцца да пачатку іншага будучага дзеяння. Апошняе выражаецца звычайна цяперашнім часам ці будучым 1, напрыклад:
Wanneer ік kotn, zal hij reeds vertrokken ziin.
Калі я прыйду, ён ужо пойдзе.
Часцей гэтая часавая форма ўжываецца ў мадальным значэнні, для выказвання меркавання, якое адносіцца да мінулага, прыкладам:
Hij zal geen tijd gehad hebben, denk ik.
Я мяркую, што ў яго не было часу.
Заўвага: ужыванне дапаможных дзеясловаў hebben і zijn у будучым часе 2 грунтуецца на тых жа правілах, што рэгламентуюць ужыванне гэтых дзеясловаў у складаных формах прошлага часу.
КНІГІ ОНЛАЙН
