Кат; Карлік
Пер Лагерквіст
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 240с.
Мінск 1986
Усе зарагаталі, прыкл>;ліся да сваіх куфляў.
— А цябе, значыць, плаха чакала? Так усім нам такая доля можа выпаспі.
— Гэта слушна.
— He, але каб у яго такая ўлада была, га? Гэта ж праўда як цуд сатварыўся, :пто ты нам расказаў. Каб не зняў ён з цябе пракляцця, прапала б твая галоўка.
— 0, брат, ён яшчэ і не такія цуды творыць! Бадай што лепей за некаторых святых!
— Ну не, самыя то ўжо вялікія цуды твораць святыя ўгоднікі ды прачыстая дзева!
— Ды Ісус Хрыстос, збавіцель ад грахоў нашых!
— Само сабой, дурная твая мазгаўня, толькі не пра гэта цяпер гамонка. У нас жа пра заплечных спраў майстра размова!
— Ў яго і праўда ўлада есць. Зло — яно ўладу мае, гэта ўжо так.
■— Улада то ёсць, ды толькі адкуль яна? Кажу вам, ад д’ябла яна! Таму і людзі ласыя да яе, як ні да чога іншага, куды больш, чым да слова божага і да святых таінстваў.
— Аднак жа яму вось памагло.
— Ага, што ні кажы, памагло ж!
— Можа, і так.
— А свяшчэннік, бадай, і не справіўся б.
— Куды там, і думаць няма чаго, тут зло верхаводзіла, у яго ён быў пад пятой!
— Тфу, нячысцік! Сатана гэта ўсё, яго выбрыкі!
— Ну-ну...
— Самі ж чулі, кат адвярнуўся, як у ягонай маці вырвалася: маўляў, благаславі, божа.
— Фу ты!..
— А-а, чорт, вып’ем! Што гэта мы сядзім ды розную чартаўшчыну ўспамінаем!
— I тое праўда. Піва нам! Піва, кажу, яшчэ! Ды якога мацнейшага!
— Каб з самай лепшай бочкі! Бр-р... толькі не з той, дзе палец зладзюгаў падвешаны... А што, ці праўда, што ў вас зладзюгманаў палец у піве боўтаецца?
Служанка пабляднела, паківала галавой, штосьці прамармытала.
— Чаго ўжо адпірацца, увесь горад ведае. Нічога, давай хоць сабе і адтуль. Адзін чорт, нам абы мацунак быў!.. Ву-ух! — як кат той казаў.
— Ты не надта вухкай! А то, чаго добрага, без галавы застанешся і захочаш дап’яна напіцца — ды не будзе куды ліць!
— Вось і трэба карыстацца, пакуль час не прайшоў!
— Гэтае піва сам чорт варыў, я на смак чую!
— Тут жа і ёсць якраз сатанінскае логава, затое ўжо піва — лепшага не знойдзеш.
Зноў выпілі. Панавальваліся на стол, шырока раСставіўшы локці.
— Я вось думаю, ці не будзе заўтра з самага ранку пакаранне смерцю, ці як іначай разумець? — урачыста спытаўся старызна-шавец.
— Хто ж яго ведае...
— Можа стацца, што і так...
— Я к таму, што майстар жа заплечны балюе. Ды і ў чырвонае выфранціўся, у поўным парадзе.
— Але... Падобна на тое...
— Нешта ж не чуваць было, каб караць некага збіраліся, га?
— Не-е...
— Ну што ж. Пачуем жа, як у бубен забухкаюць.
— А-ай, выпі ты лепш, дзед! Чым лапатаць пустое...
I яшчэ выпілі.
Увайшоў хлопец і з ім дзве жанчыны.
— Гляньце, і яны з’явіліся!
— Куды заплечны майстар, туды і ўвесь яго зброд.
— Ану, хлопец, запалі свечкі, хоць палюбуемся на тваіх распусніц!
— Ого, ды ці не красуні яны з непрыстойнага дома?
— А то сам не бачыш.
— Чаго ж да майстра заплечнага не падсядзеце? Духу мо не стае?
— Та-ак... Вы з ім, відаць, у блізкіх адносінах.
— Гэй вы, дзевы бязгрэшныя, вы да вісельні хоць схадзілі? Там адзін вісіць, з яго ўчора ўсё адзенне да ніткі сцягнулі, матляецца ў чым маці нарадзіла, усё стварэнне, усе дзівосы боскія звонку. Ці вам ужо такое не навіна? Ну-ну, а бабы сёння з самай раніцы туды цягнуцца, як на багамолле, падзівіцца на такое хараство, бо, чуеце вы, у вісельнікаў гэтыя штуковіны асабліва зманлівыя. Чаго фыркаеце? Глядзіце, майстар вам пакажа!
— Няўжо ён яшчэ ні разу не даў вам дыхту каля ганебнага слупа?
— Ды ўжо ж без гэтага нябось не абышлося, ім жа ў калодках звычна, быццам у чаравіках.
— Дайце час, вы яшчэ ад яго бізуноў пабежыцё вон з горада, ды з усіх ног будзеце даваць драла, a то задніцы ўсю красу страцяць!
Адна з жанчын павярнулася да іх.
— А ты Ёкум-Жывадзёр прытрымаў бы язык! Ішоў бы лепш дахаты, да бабы сваёй, яна не горшая за нас шалапутка, учора вечарам у нашу фірму прыбягала, прыміце, кажа, a то дома мяне ніяк не задаволяць!
— Ты гэта кінь! А калі думаеш, што гэта навіна, дык дарма, я і без цябе ведаю пра яе распусту! Яна ў мяне дабегаецца, жыўцом скуру здзяру!
— Думаеш, паможа?!
— А то дык і зусім прыкончу!
— Во ўжо дзе радасць ёй будзе, хоць з самім сатаной сыходзься!
Ён штосьці прамармытаў у адказ, астатнія з яго рагаталі.
— Так, на баб нідзе ўправы не знойдзеш, ні на гэтым, ні на тым свеце.
— Ну іх, пэўна ж, таксама і паліць, і тапіць, і вешаць, як і нас з вамі, можна.
— Сапраўды, заплечны майстар і ім літасці не дае.
— А то не.
— Ага, я заўважаў, шмат ёсць катаў, якім у ахвоту караць баб.
— Яно і зразумела!
— Само сабой, большая асалода, чым нас, паганых мужыкоў.
— Дзіва што.
— Ну, гэта яшчэ як сказаць, у ахвоту. He, не заўсёды. Я раз сам сведкам быў, не мог ён бабу прыкончыць — і ўсё тут.
■— Няўжо?
— Праўду кажу, ніяк не мог, а ўсё таму, што закахаўся ў яе па вушы проста там, на памосце.
— Ды ну?
— Вось табс і на!
— Далібог, усім відаць было, каханне ў ім загарэлася. Стаяў, глядзеў на яе, а сякеры падняць так і не змог! Яна і сапраўды рэдкай была прыгажосці, валасы, помню, доўгія, чорныя, а вочы — проста жах — пакорлівыя, да смерці перапалоханыя і вільготныя, нібы ў жывёліны, я твар яе як цяпер бачу, да таго ён быў своеасаблівы і цудоўны. Ніхто яе не ведаў, яна нетутэйшая была, толькі нядаўна ў нас пасялілася, ён яе ўпершыню ўбачыў. Так, дзіўнага ў тым не было, што закахаўся ён у яе. Белы стаў, як палатно, рукі дрыжаць. «Не магу»,— кажа. Хто бліжэй стаяў — усе чулі.
— Ды ну?.. Падумаць толькі!
— Але, дзіўна было на іх глядзець, далібог, дзіўна.
— А людзі ж убачылі ў яго вачах любоў, расчуліліся, сталі паміж сабой шаптацца ды размаўляць, бачна было, шкадавалі яго.
— Вядома.
— Ага. Пастаяў ён крышку, а потым сякеру адклаў і руку ёй падаў. Ну, у яе слёзы з вачэй, і нібы так зрабілася, што і на яе каханне сваю ўладу распасцерла, ды і што ж у тым дзіўнага, раз ён так з ёю абышоўся, ды ў такім месцы...
— Але-е.
— Ну-ну, і чым жа скончылася?
— Ён, значыць, павярнуўся да суддзі і перад усім народам абвясціў, маўляў, калі дазволяць, згодны ўзяць яе за жонку, у такім выпадку, самі ведаеце, могуць памілаваць, калі будзе на тое іхняя воля. I народ зашумеў, маўляў, трэба ёй жыццё падараваць. Усіх гэтая карціна за душу ўзяла — і людзей, і суддзю, бо адкрылася ім цудадзейная сіла кахання нават на лоб-
ным месцы, і шмат было такіх, што стаялі і плакалі. I свяшчэннік іх павянчаў, і сталі яны мужам і жонкаю. Толькі выпалілі ёй на лобе кляймо, так ужо закон таго вымагае — вісельня сваё спагоніць. Але ад гібелі ж яна, як я сказаў, абераглася.
— Глянь ты, якая гісторыя.
— Ага, чаго толькі не бывае.
— А потым, што з імі было? Няўжо і напраўду сваё шчасце знайшлі?
— Але. Сталі яны жыць у ката ў доме шчаслівым жыццём — пра гэта іх суседзі гаварылі ўсе як адзін. Маўляў, ніколі яшчэ такога ката не бачылі, каханне — яно яго іншым чалавекам зрабіла, думаецца мне, paHeft жа ён такім не быў, і ў хаце жыццё пайшло іншае, само сабой, у ранейшыя часы там, як заведзена, розныя падонкі аціраліся. Яны мне шмат разоў на вочы траплялі, калі яна дзіцем хадзіла, і былі яны з выгляду, як і кожная закаханая пара, яна ўсё такая ж прыгажуня, дарма што на галаве ганебны каўпак, які павінна насіць катава жонка, ну і, само сабой, кляймо на лобе страхалюднае, а ўсё-такі, кажу я вам, прыгожая была.
Калі прыйшла пара ёй раджаць, хацелі яны, як усе, павітуху паклікаць, яны быццам бы радаваліся дзіцятку свайму, як і кожны муж з жонкаю, так, ва ўсякім разе, людзі казалі. Ды не тут тое было, прыходзілі яны, помню, у дом, што насупраць нашага, па адну такую бабулю, абавязкова яе хацелі да сябе паклікаць, баяліся, каб кепскага чаго не здарылася пры родах, але яна ім адмовіла, і іншыя да іх не пайшлі, у іх жа як-ніяк брыдота сядзела.
— Ну, што там ні кажьт, а не па-хрысціянску гэта ў такім выпадку адмаўляць.
— Ды яна ж нячыстая, сам разваж, а той, глядзіш, пасля яе да чыстай жанчыны ісці — роды прымаць!
— Гэта само сабой!
— Вось і выйшла, што нікога пры ёй не было, адна раджала — ён і то не паспеў прыйсці — раней часу ў яе пачалося, не надта добра выйшла, толкам ніхто і не ведае, як ужо яно там выйшла, а толькі на судзе яна прызналася, што задушыла дзіцятка.
— Ды што ты?.. Задушыла?
— Як жа гэта такое?
— Быццам бы сказала яна там, маўляў, як абрадзілася і ачухалася, стала дзіцятка прыбіраць, кроў яму з тварыка абціраць, убачыла на лобе ў яго радзімы знак — з выгляду акурат вісельня. Яны ж ёй самой выпалілі кляймо ў той час, як дзіця ў яе лоне зарадзілася, і ўжо тады сэрца яе, маўляў, зныла, надарвалася. I яшчэ яна быццам бы сказала, што не хацела яна, каб яе дзіця на гэтым свеце жыць заставалася, калі ўжо на самым пачатку на ім такая метка пастаўлена, а так яна, маўляў, душы ў ім не чула. I яшчэ многа чаго яна гаварыла, ды складу, чуў я, мала было ў яе гаворцы, відаць, ёй, няшчаснай, на раду напісана было ліхадзейкаю быць, не інакш.
— А мне дык шкада яе.
— Але. Што ні кажы, а шкада.
— Ну і прысуд выйшаў такі, каб яе жывой пахаваць — грэх жа яна немалы на душу ўзяла,— а яму самому ж выпала зямлёй яе закідваць. Я, трэба вам сказаць, таксама хадзіў глядзець, і, само сабой, нялёгка яму было, ён жа яе любіў, хоць пад канец, відаць, адштурхнула яна яго сваёй неміласэрнасцю. Ён кідаў рыдлёўкаю зямлю і на цела яе прыгожае глядзеў, як яно мала-памалу хавалася, а як да твару дайшоў, марудзіў, колькі мог. Яна за ўвесь час слова не выг авіла — яны, думаецца мне, развіталіся загадзя — ляжала і глядзела на яго з любоўю. Пад канец давялося яму, зразумела, і твар засыпаць, дык ён адвярнуўся, не глядзеў. Так, нялёгка яму было. Ды нікуды ж не дзенешся, раз такі прысуд.
Казалі, быццам ён потым уночы туды хадзіў, адкапаць яе спрабаваў, можа, думаў, жывая яшчэ, ды балбатня, мусіць, усё гэта, павінен бы, здаецца, разумець, што не магло таго быць.
Ён, дарэчы, неўзабаве прэч падаўся з нашьіх краёў, і ніхто не ведае, што з ім потым сталася.
— Ну і ну. Праўда, шкада іх.
— Аднак жа і яны самі павінны былі сцяміць, што нічога добрага выйсці ў іх не магло, што іхняя брыдота і на дзіцятка пяройдзе.
— Вось і я кажу: што ж тут дзіўнага, што меткай у яго была вісельня?!
— Але, такое, відаць, наглуха прыстае.
КНІГІ ОНЛАЙН
