Кат; Карлік
Пер Лагерквіст
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 240с.
Мінск 1986
— Брава-брава!
— Гэта выдатна!
— Цудоўна!
— Такімі становяцца людзі толькі ў велічныя часы!
— Так, нездарма кажуць, што вайна пакідае адбітак высакародства на чалавечым целе. Хіба ж перад намі не цудоўны доказ?!
— Грандыёзна!
— Які народ! Ён сапраўды непераможны!
— Ясна, што мы павінны распаўсюдзіць свае ідэі на ўсім свеце. Было б проста абуральна не падзяліцца з іншымі. А калі які-небудзь народ не прыме іх, мы яго знішчым.
— Зразумела. Дзеля яго ж шчасця. Любому народу быць знішчаным — большае шчасце, чым жыць, не спазнаўшы такога вучэння!
— Зразумела!
— Свет нам будзе ўдзячны, як зразумее нашы намеры.
— Проста неабходна, каб чалавецтва праз нейкі час разбурала тое, што яно раней стварыла! Інакш страціцца дзіцячая чысціня душы. Разбурэнне вышэй за прымітыўнае стварэнне, у якім выяўляецца ўсяго толькі звычайная сіла прывычкі. Настаў велічны, слаўны час! Заўсёды знойдуцца старанныя, працавітыя мурашкі, каб ствараць свет, пра гэта, праўда ж, не варта трывожыцца. А вось дзёрзкі розум, здольны адным махам змесці цацачны маленькі свет людскі, каб можна было ўсё пачаць спачатку, прыходзіць рэдка, толькі тады, калі мы вартыя яго.
— Мы абсалютна здаровы народ! Таму ў нас хапае сілы духу адкрыта заявіць: мы любім тое, што іншыя называюць прыгнётам. Толькі расслабленыя дэгенератыўныя расы палохаюцца гэтага. Усякі ж моцны народ радуецца ўзнятаму над ім бізуну і адчувае сябе пры гэтым выдатна.
— Хіба ж не праўда? Больш за ўсё акрыляе тое, што ў нашых радах мы бачым моладзь. Моладзь —
наша апора! Мужная, несентыментальная моладзь! Усюды пераходзіць яна на наш бок, на бок тых, хто стаіць на чале ўлады. Маладыя героі!
— Хапае ж, аднак, смеласці!
— Здаецца, хтосьці штосьці сказаў?.. Значыць, мне проста здалося.
Каля ўваходных дзвярэй узнікла раптам нейкае хваляванне, людзі зашапталіся, сталі ўсхоплівацца з месцаў, выкідваць рукі ўгору, усе позіркі' ўтаропіліся ў адным кірунку. Шум пранёсся па зале.
— Слава забойцам! Слава забойцам!
Двое добра апранутых маладых мужчын сімпатычнага, але самага звычайнага выгляду ішлі па праходзе паміж радоў рук, з удзячнай усмешкай ківалі направа і налева. Уся зала паднялася, танцавальная музыка змоўкла, і другі аркестр, болын прыстойны, зайграў гімн, які ўсе слухалі стоячы. Тым часам трое афіцыянтаў бясшумна кінуліся да новых гасцей, a метрдатэль, які спяшаўся ўслед за імі, перакуліў стол з піўнымі куфлямі і графінам чырвонага віна на нейкіх дам, якія, хоць і ціха, ды горача, адхілілі яго паспешлівае перапрошванне, пасля чаго той рынуўся далей. Зала была перапоўненая, нейкім гасцям давялося ўстаць і пайсці дахаты, а маладыя людзі размясціліся за іх сталом.
— Вось чорт, цяпер, куды ні прыйдзеш, абавязкова адразу пазнаюць.
— Праўда, фу ты, чорт,— сказаў другі і выпусціў з рота цыгарэтны дым, выцягнуў ногі пад сталом у чаканні заказу.— Па-мойму, гэта ўжо стамляе.
— Ды ўжо ж, калі б мы ведалі, што быць забойцам так цяжка, мы б, відаць, ні за што яго не прыстрэлілі, таго хлопца. Дарэчы, ён жа нібы нічога быў хлопец.
— Ага, але па выгляду відаць было, што ён не наш.
— Гэта то безумоўна. Выгляд у яго быў чорт ведае які.
Негрыцянскі аркестр зноў стаў наярваць джаз, худая жанчына з захутаным у хустку дзіцем прайшла па зале, нават персанал не звярнуў на яе ўвагі і, крышку счакаўшы, яна сама выйшла вон.
— Прыйдзеш сёння ўночы трупы перацягваць?
— Трупы перацягваць?
— Ага, трэба перацягнуць сякіх-такіх здраднікаў, ворагаў новага светапогляду, з могільніка ў балота, там яны будуць на месцы.
— М-м...
— М-м? He хочаш?
— He ведаю. Штосьці мне ідэя незразумелая.
— Ідэя? Ідэя нашага руху, прыяцель!
— О-о... Яны ж памерлі яшчэ да таго, як мы пачалі.
— Ну і далей?!
— Гэта ўжо, па-мойму, чортведама што!
— Як ты сказаў? Ты не хочаш? Адмаўляешся?
— Адмаўляюся? Я толькі кажу, што, па-мойму, гэта ўжо занадта.
— Занадта! Можа, гэта, па-твойму, недарэчна?
— He, ну не тое каб недарэчна...
— Слухай, ты, уласна, што хочаш сказаць? Ану выкладвай без хітрыкаў!
— Што я хачу сказаць?.. Якога чорта ты ў мяне ўшчаперыўся?
— Адмаўляешся падпарадкоўвацца загаду?! Пачынаеш разважаць, га?
— Адпусці, кажуць табе!
— Бач, чаго захацеў. Так мы цябе і адпусцілі!
— Ды пусціце ж, д’яблы!
— Чулі, як ён нас абзывае?!
— Сволач! Адмаўляешся!.. У перабежчыкі нацэліўся!..
— Я не адмаўляўся!
— Адмаўляўся!
— Ды што з ім важдацца, з перабежчыкам! Канчай размову!
Грымнуў стрэл, і цела глуха бухнулася.
— Вынесіце гэтую падлу!
— Ды няхай валяецца, каму ён перашкаджае.
Джаз усё так жа грымеў, маладая дзяўчына павярнула галаву на танюткай шыі.
— Што там такое? — спыталася яна.
— Здаецца, некага застрэлілі.
— А-а...
Невялікая кампанія прыладзілася за крайнім столікам.
— А ведаеце, штб, па-мойму, адбудзецца заўтра, ну, пра што яны столькі гавораць?
— He.
— Зусім не тое, што ўяўляюць сабе гэтыя смаркачы.
— А што ж?
— М-м...
Скруціўшы цыгарку, ён прыкурыў у суседа, сплюнуў тытунёвыя крошкі.
— Мы ж таксама ўмеем націснуць на курок, калі трэба. I між іншым, бог яго ведае, ці не ў нас яны навучыліся сякім-такім прыёмам — калі толькі гэтаму трэба вучыцца.
— Наўрад. У наш час ва ўсіх у гэтай справе прыродная хватка.
— Бясспрэчна.
— А нішто сабе бьіло б прачысціць чалавецтва яшчэ разок. Яно ў гэтым відавочна мае патрэбу.
— Я не супраць прыняць пасільны ўдзел.
Маладая жанчына падышла і нячутна села побач з катам. Яна была падобная на жабрачку, але, калі адкінула хустку з галавы, твар яе праменіўся дзівосна
шчодрым святлом. Яна ціха палажыла сваю руку на ягоную, і ён павярнуўся да яе — мабыць, адзінай, на каго ён паглядзеў за ўвесь гэты час. Пра яе расказ наперадзе.
Музыка перамянілася, крыху лепшы аркестр, у другім канцы залы, пасля старой класічнай мелодыі зайграў млявае танга. Усё было спакойна, па-прыяцельску, ды аднаму пану спатрэбілася схадзіць у туалет. Вяртаючыся назад, ён убачыў, што негры сядзяць і похапкам глытаюць бутэрброды ззаду за сваёй эстрадай. 3 пачырванелым тварам ён падышоў проста да іх.
— Ды як вы смееце, свінні вы! Сядзець і есці разам з белымі людзьмі!
Яны, страшна ўражаныя, павярнуліся. Адзін з іх, што быў найбліжэй, прыўзняўся з крэсла.
— Што? Што пан хоча сказаць?..
— Што я хачу сказаць! Ты смееш сядзець тут і есці, малпа паганая!
Чарнаскуры падскочыў як на спружынах, і вочы яго бліснулі, але ён не асмеліўся нічога зрабіць.
— Хэлоў, gentlemen1! Хэлоў!—зароў разгневаны пан, адрасуючы свой крык публіцы, і людзі пачалі збягацца, стоўпіліся вакол яго і неграў.— Бачылі вы што-небудзь падобнае?! Гэта ж нечувана! Гэтыя малпы сядзяць і ядуць разам з намі!
Узняўся страшны пярэпалах.
— Якое нахабства! Нечувана! Вы што, думаеце, вам тут малпіны гадавальнік?! Так? Ці што, па-вашаму?!
— Нам жа таксама трэба есці, як усім жывым істотам! — сказаў адзін з неграў.
— Але не разам з людзьмі, сабака!
— Есці! Вы прыйшлі сюды іграць! А не есці!
— Вы маеце гонар іграць нам, паколькі мы маем
1 Джэнтльмены (англ.).
ласку мець задавальненне ад вашай музыкі! Але, зрабіце ласку, паводзьце сябе прыстойна, інакш вас лінчуюць! Зразумела?
— Лезьце хуценька на месца!
— Ну! Варушыцеся!
Чарнаскурыя, было відаць, не збіраліся выконваць загад.
— Ды гэта ж форменнае пасіўнае супраціўленне, панове! — сказаў паважны джэнтльмен высакароднага выгляду.
— Ну! Доўга яшчэ чакаць?!
— Go on! 1 Хутчэй лезьце на эстраду!
— Мы галодныя! Нам трэба пад’есці, каб мы маглі іграць!
— Галодныя! He, вы чулі, га?!
— Так, трэба. I мы маем на гэта права,— сказаў вялізны дзяцюк, глянуўшы з пагрозаю.
— Права! Гэта ў цябе ёсць нейкія там правы?! Бессаромны!
— Так, ёсць! — сказаў чарнаскуры, падступаючы бліжэй.
— Што?! Гэта ты так беламу чалавеку адказваеш, свалата?!
Ён ударыў яму проста ў твар.
Негр сціснуўся ў камяк, задрыжаў, як звер, потым з хуткасцю маланкі скочыў наперад і так садануў кулаком, што белы пан упаў дагары.
Пачалася неймаверная сумятня. Народ кінуўся да іх, уся зала нібы ашалела. Чарнаскурыя збіліся ў цесную кучу, стаялі, напружыўшыся і ашчацініўшыся, з налітымі крывёй вачыма і белымі выскаленымі зубамі, нібы нейкія нябачаныя звяры ў чалавечых джунглях. Грымнуў стрэл, адзін негр выскачыў з кучы і, равучы і сцякаючы крывёю, кінуўся на белых, у шален-
1 Ану! (англ.)
стве біў усіх без разбору. Астатнія, равучы, кінуліся за ім, але былі спынены рэвальверамі. Стрэлы грымелі бесперапынна, і яны, скрываўленыя, запаўзлі за крэслы і сталы.
— Ну што, будзеце вы іграць?! — крыкнуў сімпатычны бялявы пан і разрадзіў свой браўнінг туды, дзе яны хаваліся.
— He!! — зараўлі чарнаскурыя.
— У нас жа ёсць другі аркестр! — выгукнуў хтосьці, спрабуючы ўсіх супакоіць.— Ёсць жа яшчэ адзін!
— К чорту сентыментальных хлюпікаў! Хай гэтыя іграюць! Жвавей на эстраду, чарнамазыя малпы!
Іх выціснулі са схованак, і зноў пачалася яшчэ горшая сумятня, стоўпатварэнне, усеагульнае вар’яцтва. Прадметы лёталі ў паветры, як смертаносныя снар.іды, многія з натоўпу паўзлазілі на крэслы і скавыталі. Неграў ганялі па ўсёй зале.
— Наліха ўсё гэта?!. Мы ж усё-такі цывілізаваныя!..
— Што? Скажаш гэтае слова яшчэ раз — застрэлю!
— Цывілізацыя, чорт яе вазьмі!
Чарнаскуры гігант, той, што першы ўдарыў кулаком, насіўся па зале, нагамі раскідваў усё на сваім шляху і раздаваў смяртэльныя накаўты направа і налева, але яго нагнаў трапны стрэл, ён схапіўся за грудзі і ўпаў, расцягнуўшы губы ў шьірокай, пустой усмешцы. Астатнія, сабраўшыся гуртам, узброіліся крэсламі і ламалі чарапы тым, хто трапляў пад рукі. Яны біліся ў сляпым шаленстве, выпраменьваючы нянавісць бялкамі вачэй, пакуль не падалі, забітыя.
— Кусаешся, паршывы сабака! — раўнуў такі ж белы гігант у вайсковай форме амаль мёртваму негру, які ляжаў на падлозе, сціснуўшы зубамі яго нагу, апусціў дула ўніз і паслаў у таго кулю. Чорныя выкрыквалі злосныя ваяўнічыя клікі, як у першабытным лесе, але белыя не давалі сябе запалохаць, стойка
трымалі пазіцыі з дапамогай зброі, рэвальверныя стрэлы трашчалі, як кулямётныя чэргі. Гэта была страшная, лютая бітва.
Два маладыя забойцы не прымалі ўдзелу, проста сядзелі і пацяшаліся, назіраючы за тым, што адбываецца,— яны сваё зрабілі.
КНІГІ ОНЛАЙН
