Крывавы памол
Сяржук Сокалаў-Воюш
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 271с.
Мінск 2004
- Без блаславеньня касьцёлу, прашу заўважыць, дадаў айцец.
- Спадзяюся, за гэта не выклінаюць, пажартаваў я.
- А варта было б, адказаў ксёндз, наліваючы яшчэ па адной, за сустрэчу...
Пасьля трэйцяй айцец Казімер рашуча адсунуў пляшку й, перакульваючы чарку на стол, сказаў да гаспадыні:
- Пакуль мы яшчэ, так бы мовіць, не ўпіліся, ці не маглі б вы што-небудзь зайграць?
- 3 прыемнасьцю. Вось толькі што?
Пані Алена села за піяніна, пальцы лёгка прайшліся па клявішах і грымнулі першымі акордамі. Урачыста-трывожныя згукі перабеглі ў гукавы ланцужок, паўтарыліся, на момант замёрлі ды йзноў пайшлі, але ўжо больш павольна, убіраючы ў сябе імпэт піяністкі й аказваючы нам усе надзеі нашага стагодзьдзя, усю
рамантыку нашых роздумаў-мараў. Яны ядналі нашыя лёсы зь лёсам Айчыны й урэшце сканчаліся там, дзе адчуваўся пачатак іншага, новага шляху*. Вочы ксяндза сьвяціліся шчырай радасьцю:
А цяпер G moll, ледзь чутна сказаў ён, і я адзначыў, што яму больш дадушы парыў, які пазьней пераходзіць у спакайнейшае рэчышча, дае магчымасьць атрымаць асалоду, дайсьці да сантымэнтальнасьці, амаль бесклапотнасьці, расьпесьціцца, каб нарэшце ізноў выбухнуць, але гэтым разам толькі лёгкай трывогай, ды зноў выйсьці на цьвёрдую роўнядзь...
Я ўзрушана падышоў да цёткі Алены й пацалаваў рукі:
- Дзякуй.
- Незвычайна! Вы чулі гэтае G moll! не сунімаўся ксёндз. А як вам перад тым: там-тарам-тарам-тарам-там! Які ўжо раз чую й не магу наслухацца.
- Вы, войча, гаворыце як сьвецкі, сказала гаспадыня й прапанавала вярнуцца да стала.
- Ат! махнуў рукой сьвятар. Дый што значыць як сьвецкі, калі ўсё краснае ад Бога! Пане Антоне, можа яшчэ па чарцы? Думаў, досыць, а цяпер гэтая музыка...
'Відочна, D moll Агінскага.
- А можа гарбаты, прапанавала цётка.
- А потым ужо гарбаты, не здаваўся ксёндз, напаўняючы чаркі, за гаспадыню й за цудоўную музыку з-пад ейных рук!
- За гаспадыню, падтрымаў я, але давайце без гарбаты, бо я потым да раніцы не засну.
- Тады, можа, на добры сон яшчэ па кілішку, але вішнёўкі, пад ухвальны позірк ксяндза ўлучылася ў раптоўную гульню цётка.
- Прызнацца, я даўно пазіраю на гэтую букатку.
- Вось добра, сказаў айцец, наліваючы кілішак густаватай цёмна-чырвонай вадкасьці.
Мы йзноў чаркануліся. Салодкі ліквор таяў у роце. Здавалася, я нават нічога не глынуў, але лёгкі туман ужо расплыўся ў галаве й на момант перанёс мяне некуды далёка-далёка, куды рэальнасьць залятала хіба толькі выпадкова й дзе было хораша ды ўтульна стамлёнай душы вандроўніка.
Але гэта быў толькі момант, пасьля якога ўсё стала на свае мейсцы, а ксёндз наліў яшчэ:
- Вам з дарогі трэба добра выспацца.
Я зноў кульнуў і скраем вока заўва-
жыў, што цяпер айцец Казімер сваёй нават не прывеціў. Гэтым разам палёту не атрымалася.
- Ну, і па соннай, сьвятар ізноў пацягнуўся да букаткі, але я запярэчыў:
- Дзякую. Пачуваюся так, што соннай была другая.
- Ну, вось і добра. А цяпер адпачываць. Ложак ужо гатовы, сказала цётка Алена й, даўшы “дабранач”, выйшла.
- Перад тым як пойдзеце, хачу вам нешта цьвёрда параіць, сказаў сьвяты айцец, ні ў якім разе не адчыняйце вокнаў. Тут, лічыце, у пушчы, можа што заўгодна здарыцца...
Ягоная заклапочанасьць патыхала неспакоем, і я, каб чуцца лепш, перапытаўся:
- Здарыцца што заўгодна?
- Напрыклад... прыйдзе мядзьведзь, нявесела ўсьміхнуўся ксёндз. Дабранач.
- Дабранач.
Я дацягнуўся да ложку. Вішнёўка ўдарыла па глуздох, і сон не замарудзіў. Але быў ён нейкі няўтульны. Я бясконца прачынаўся, варочаўся, засынаў, каб празь некалькі хвілінаў прахапіцца йзноў. Нарэшце, гэтая пакута стала нясьцерпнаю. Я сеў на ложку. Было горача. Здавалася, ва ўсім вінаватая менавіта гара-
чыня. Хацелася адчыніць вакно ці, калі ўжо так нельга, хаця б прытуліцца да халоднай шыбіны. Я паспрабаваў устаць, і мне стала страшна ногі ня слухаліся, а па ўсім целе папаўзла ліпкая мляўкасьць. На момант падалося, што ў пакоі ёсьць нехта іншы. Скраем вока заўважыў рух... цемры. Дагэтуль не магу знайсьці болып дакладнага апісаньня таго, што рухалася.
Намаганьнем волі змусіў сябе ўстаць. На ватных нагах дацягнуўся да вакна. Прыхінуўся йлбом да шыбіны. Адўчуў ейную прахалоду й... трымценьне. Адкуль яно? Ці гэта перабор у застольлі, ці невядомая хвароба? Я ўзьняў вочы да Бога й сустрэўся позіркамі з такім незвычайна сьляпучым месяцам, што адразу зрабілася млосна...
Ня ведаю, колькі мінула часу, напэўна, няшмат, бо калі я ачуняў на падлозе, месяц заставаўся на тым самым месцы. I тут у паветры пачуліся незнаёмыя галасы й знаёмы піск. Што гэта можа быць? А можа мяне ўжо няма? Можа я стаю на апошняй дарозе ў неба? Але чаму й завошта? На маім зямным шляху яшчэ столькі ўсяго...
Тымчасам галасы зрабіліся больш выразныя й неспакойныя. Трэба сабраць усе сілы ды пайсьці на гэтыя галасы. Я
пачаў уставаць і зразумеў, што ўстаю з ложку. Хіба ўсё бачанае было толькі сном? Тады чаму ж не змаўкаюць тыя, хто гаворыць?
Я дайшоў да дзьвярэй. Галасы чуліся адтуль, з гасьцёўні. Я пхнуў палавінку. Штуршок атрымаўся кволы. Палавінка толькі прачынілася, але гэтага было досыць, каб бачыць і чуць. Я прыпаў вокам да шчыліны, усё яшчэ намагаючыся павялічыць атвор, але дзьверы не паддаваліся...
Пасярэдзіне пакою стаяла пані Алена. Крыху далей ад яе айцец Казімер. Ля сьцяны, як бы прыкрываючы сабою меншых, Альдона. Паміж імі сыны Станіслаў і Фэлікс. Усіхныя позіркі былі скіраваныя ў дальні кут гасьцёўні, дзе самотна пераступала з нагі на нагу Ванда.
Яна мяне ўкусіла, зьдзічэлая сучка! крычаў Фэлікс. Яна хацела ўкусіць за твар, але гамнула за руку!
Толькі тут я заўважыў, што хлопец заціскае рану на прыплеччы, адкуль праз пальцы капае кроў.
— Глянь, мама, — амаль закрычэў Станіслаў, ён зараз сыйдзе крывёй!
Што гэта азначае, Ванда? запыталася пані Алена.
Ванда маўчала.
Што гэта азначае? спакойна й цьвёрда перапыталася маці і, паказваючы на мае дзьверы, дадала: учора ты спрабавала ўкусіць яго, два дні таму мы знайшлі на гародзе разьдзертага Курту, і гэта не былі кіпцюры зьвера. Сёньня Фэлікс, і я, здаецца, пачынаю разумець, што адбываецца.
Што вы, мама, адказала Ванда, Курта быў маім улюбёным сабакам. Хіба вы ня бачылі, як я плакала ля ягонай магілкі. Яшчэ й сёньня сэрца маё разрываецца, калі я прыгадваю, як бараніў ён мяне ад ваўка, памятаеце?
- Плакала на магілцы? А гэта што? пані Алена трымала ў руцэ нешта скамечанае й невыразнае.
- Скуль мне ведаць, мамачка, што вы там трымаеце.
- Што трымаю? А трымаю я, дачушка, хусьцінку, якой ты выцірала свае горкія сьлёзкі. А цяпер ці не хацела б ты даведацца, якога колеру былі гэтыя твае сьлёзкі?
- Пра што вы кажаце, мамачка, Ванда зрабіла колькі крокаў наперад. Хіба сьлёзы могуць быць каляровыя?
Вось і я пра тое.
— Пра што пра тое? — умяшалася ў гаворку Альдона. Малая паплакала й усё, а вось тое, што ўкусіла Фэлікса...
Пачакай, дачушка, зараз пагаворым і пра гэта.
Я глядзеў у шчыліну, і мяне захапляла вытрыманасьць пані Алены. “Лічыць сябе за польку, а трымаецца як Аміля Плятар. Вось ён голас крыві продкаў”, пранеслася ў маёй галаве, і я зноў засяродзіўся на тым, што адбываецца ў гасьцёўні.
Я даўно прыглядаюся да цябе, працягвала пані Алена, яшчэ з таго часу, як на Каляды калолі вепрука й ты зь нейкім асаблівым трымценьнем назірала гэтую сцэну... Потым у пушчы быў знойдзены бяскроўны труп аб’ежчыка Дабрановіча, потым па-дзікунску забітая жабрачка Акуліна, а ўжо потым Курта... I ў кожным выпадку ў нейкі спосаб узьнікала тваё імя... Мне працягваць?
Ну, узьнікала. Што з таго, раптам цьвёрда адказала Ванда, хіба беларуская шляхта стагодзьдзямі не піла кроў адно аднаго?
Мы палякі! адказала гаспадыня.
— He сьмяшэце людзей, мама. Зірнеце ў наш радавод. Там што ні радок то мясцовыя.
Ванда!
He, мама, дайце й мне сказаць!
Перад тым, як у сярэдзіне сямнаццатага стагодзьдзя, а калі тата хацеў бы дакладна (яна глянула на дзьверы) у 1663 годзе, наш заснавальнічак роду ратмістра Мікола Дзяржынскі набыў гэтую зямлю, ён лічыўся тутэйшым шляхціцам. Але неўзабаве лічыцца тутэйшым стала нязручна... Такія людзі заўжды кепска канчаюць ня ў першым, дык у дзясятым калене... Нас тут восем дзяцей, але род наш ужо згас. Нам наканавана захлынуцца ва ўласнай крыві і гэта лёс. Супраць яго нічога ня можна зрабіць. Можна толькі адтэрмінаваць сваю сьмерць, але нашыя дзеці ўжо ня здолеюць працягваць нашага роду.
- Гэта чужыя словы, спакойна сказаў ксёндз Казімер, у чатырнаццаць гадоў нават ня кожны дарослы можа сказаць такое.
- А гэта й не мае словы. Я толькі паўтараю тое, што навучылася ад іх, кіўнула ў бок вакна Ванда.
Усе павярнуліся, і я таксама кінуў позіркам туды, дзе, прытуліўшыся да ваконных шыбаў, пазірала на ўсё, што адбываецца ў хаце, вялікая грамада народу. Напраўду, у вакне былі відаць усяго некалькі твараў, але я чамусьці ня сумняваўся, што за імі ёсьць іншыя.
- Хто гэтыя людзі? у жаху выдыхнула пані Алена.
- 0! Сярод іх ёсьць і Дзяржынскія! Ужо бацька заснавальнічка ратмістры, які яшчэ вывучыў дзяцей па-тутэйшаму, кінуўся ў гарэзію! Вунь ён першы ў вакне! 3 сапегаўскай барадой і вусамі, у шапцы зь індычыным пяром, якое ён заўсёды называў сакаліным. А гэты побач зь ім яшчэ адзін тутэйшы: Гурка-Рамейка тата. Гэты быў ужо дворянінам, і сынок ягоны, якому няшмат засталося, клаў галованькі беларускіх паўстанцаў направа й налева. Нашае месца сярод іх, і яны чакаюць нас.
— Ванда, что ты говорлшь л как ты можешь?* сарвалася на фальцэт пані, зь якой умомант зьляцела ўся беларуская шляхотнасьць. Я нз хорошей дворянской семьл! Твой отец тожеГ* Яна неяк разгублена азірнулася й немаведама навошта дадала: Он учлл математлке самого Чехова! Да члтаешь лл ты ллтературу?***
Ня трэба, мама. У іх, яна кіўнула на вакно, усё ўлічана й падлічана. Сваю ганьбу мы можам забіць толькі разам з сабой.
* Ванда, што ты кажаш і як ты можаш?
" Я з добрай шляхоцкай сям’і! Твой бацька таксама!
"" Ён навучаў матэматыцы самога Чэхава (вядомы рас. пісьменьнік)! Ты хіба чытаеш літаратуру?
Co Ty mowisz coreczko?** раптам папольску загаварыла пані Алена.
Нічога, мама, цяпер ужо нічога. Цяпер усё ў руках майго любага брата Фэлікса, калі толькі сёньняшняя ноч яшчэ падорыць вам жыцьцё на гэтым сьвеце. А маё жыцьцё паміж вамі скончанае...
КНІГІ ОНЛАЙН
