Крывавы памол
Сяржук Сокалаў-Воюш
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 271с.
Мінск 2004
Дзякуй Богу, пане Антоне, дзякуй Богу, ксёндз Казімер адпускае мяне, і я разумею, што сон быў гэта, а рэальнасьць — усё, што адбылося да яго. Я знаходжу сябе на ложку. Цётка Алена апрытомнела й сядзіць побач, а айцец ўжо дапамагае Стасю перавязаць скрываўленае плячо. Калі ён параніўся? Габруся няма. Я
ўстаю... Круціцца ў галаве... Але час прыйсьці да сябе...
Разам з сынамі пані Алены адсоўваем шафу й спускаемся ўніз. Гасьцёўня нагадвае карчму пасьля брутальнае сутычкі дзьвюх загулялых кампаніяў. Ксёндз адразу ж грукае ў невялічкія дзьверы за сходамі. Адтуль чуецца нейкае нязвыкла-мірнае бурчэньне, і праз хвіліну ў пакой уплывае дзябёлая кабета. Выгляд гасьцёўні яе не бянтэжыць. Яна борзда бярэцца ставіць вакол стала раскіданыя па пакоі крэслы, зьмятаць сьмецьце.
Айцец Казімер, цётка Алена й я выходзім на двор.
- Хто гэта?
- Кухарка...
- Яна што, спала й нічога ня чула?
- Дзіўна, што пачулі вы, адказвае ксёндз, мы ўжо некалькі дзён чакалі разьвязкі й не хацелі лішніх сьведак. Таму ўчора, яшчэ да нашага прыезду, старой дазволілі пару кілішкаў вішнёўкі, як, даруйце, і вам.
- Значыцца...
- Хто ж думаў, іпто ўсё будзе менавіта так, як было... кажа цётка Алена й глядзіць мне ў вочы. Даруйце... і, я вельмі выбачаюся, выяжджайце.
- Але, магчыма, вам цяпер спатрэбіцца дапамога. Я судзьдзя й...
- Выяжджайце. Адзінае, чым вы можаце дапамагчы нам... гэта... забудзьцеся на ўсё, што бачылі.
- А вы?
- Мы сёньня пахаваем Ванду й на ўсялякі выпадак падрыхтуемся да новых нечаканасьцяў. А далей трэба неяк уладзіць дзяцей і пастарацца ўзяць удар лёсу на сябе.
- Даруйце, пані Алена, але вы назвалі ейнае ймя... У сэрбаў ёсьць прыкмета...
- Я ведаю. Гэта так, нібыта я яе клічу... Але пакуль яна ў хаце гэта не працуе. Дый дачка ўсё ж... Ведаеце, яна была незвычайная... Там, на другім паверсе, ёсьць бібліятэка. Пакуль муж настаўнічаў у Таганрогу шмат зь яе карыстаў... Але Ванда прачытала ўсё. Можаце не сумнявацца: калі яна сказала, што род пракляты так яно й ёсьць...
- Напэўна, там балыпыня кніжак з матэматыкі? — паспрабаваў я зьмяніць тэму, каб сабрацца з думкамі.
- Хапае. Там нават ёсьць нават падручнік з аўтографам Лабачэўскага...
- Ведалі яго?
- Адкуль?
- А ён часам ня з нашых? Надта ж тутэйшае прозьвіша.
- Ня ведаю... Казалі, што бацька яго-
ны меў прозьвішча ці то Шабарчын, ці то Шабаршын, а Лабачэўскі першы муж маткі, зь якім яны разам не жылі, хаця й былі ў шлюбе... Вось Ляйбніц з нашых... Але такімі рэчамі болып Ванда цікавілася... Яна ведала...
Я адчуў, што цётка ўжо не адпусьціць гэтай балючай для яе тэмы, і каб усё ж вырашыць, што рабіць далей, папрасіўся глянуць на кнігазбор.
- Зрабеце ласку, адказала яна й задумалася пра нешта сваё, а айцец Казімер тымчасам накіраваўся некуды ў глыбіню двара.
Бібліятэка была не такая вялікая, як уяўлялася са словаў пані Алены. Расейская й польская клясыка, кніжкі з матэматыкі, а далей “Жлвоплсная Россля” Кіркора, нейкія часопісы, карацей, усё тое, што зазвычай ёсьць у бібліятэках адукаванае шляхты. Я ўзяў адзін з часопісаў і разгарнуў наўздагад:
“Толедо в то время был сборным пунктом маглков л волшебнлков... В XII л XIII столетлях там больше, чем где-ллбо в Европе, процветала математлка. От математлкл в лспансклх городах до маглл одлн только шаг... Спаланцо под руководством отца тоже занлмался маглей. Он вскрывал внутренностл жлвот-
ных н собнрал необыкновенные травы...”*
Фраза была падкрэсьленая чырвоным алавіком. Я глянуў, хто аўтар, згадаў словы цёткі пра пісьменьніка Чэхава й усьміхнуўся. Трэба было нешта вырашаць. Але думкі ня йшлі... Іншыя часопісы таксама былі скрэсьленыя чырвоным... “Зрэшты, што я назаляю? Яны мяне ня хочуць, а я як той добранькі Савачка... Ну, не. Хіба... спытаюся затрымацца на пахаваньне Ванды...”
На двары пад старым разгалістым ясенем корпаўся з рыдлёўкай Габрусь.
- Значыць, вырашылі хаваць ля хаты?
- Ля хаты, паночку, дзе ж яшчэ? стары прыхінуў рыдлёўку да дрэва й пацёр стамлёныя далоні. На могілкі далёка, дый небясьпечна. Рану, канешне, схаваюць... А што як устане ўначы? Там жа не ўпільнуеш, а тут Бог дасьць, і ён, пазіраючы ў неба, пераксьціўся.
- А што, труну ўжо зрабілі?
— Дзе там, паночку, але пані загада-
‘Таледа ў тыя часы быў зборняй магаў і чараўнікоў... У XII і XIII стагодзьдзях там больш, чым дзекольвечы ў Эўропе, квітнела матэматыка. Ад матэматыкі ў гішпанскіх местах да магіі ўсяго адзін крок... Спалянца пад бацькавым кіраўніцтвам таксама займаўся магіяй. Ён трыбушыў жывёлаў і зьбіраў незвычайныя зёлкі.
ла спачатку дол, пакуль там памыюць, прыбяруць... памерлую, дый мне так лепей. Крый Божа дождж.
- А хто будзе рабіць труну? не сунімаўся я.
- Труну, паночку? Дык хто ж будзе? Болып няма каму...
- Я ёй не радня, магу дапамагчы.
- Ня панская гэта праца, і ён зноўку схіліўся выграбаць жоўценькі, як сьпелы колас, пясочак.
“Навошта я гэта сказаў? Адкуль нават такая ідэя бралася? Судзьдзя трунар. Каму сказаць не павераць”. Але нешта ўсярэдзіне падказвала, што пастанова дапамагчы была слушная. Нешта мне ва ўсім гэтым не падабалася. Крывасмокі... Забойства... Патаемнае пахаваньне...”
Я падняўся на ганак і зайшоў у гасьцёўню. Ванда была ўжо прыбраная. Яна ляжала на лаве са сьвечкай у руцэ, і я зьдзівіўся, што побач нікога не было. Нашыя звычаі забараняюць пакідаць нябожчыка на самоце. Я пераксьціўся й падыйшоў бліжэй. Сеў на ўслон. Угледзеўся ў дзявочы твар: шэрыя, крыху выгнутыя густыя бровы, зграбны hoc... “I як жа ты нарвалася, дзяўчынка? Якім коштам патрапіла ў лапы вупару? I што рабіць цяпер мне? Ніякі суд не паверыць. He з чу-
жых словаў ведаю... Дый я не паверыў бы”... За сьпінаю рыпнулі дзьверы. Я хацеў азірнуцца, але незразумелася сіла прыкула мой позірк да дзяўчыны. Паміж лапатак прабег халадок. Я адчуў, як HexTa альбо нешта бязгучна набліжаецца да мяне, і сьціснуўся ў чаканьні. Найбольш чужую прысутнасьць чамусьці адчулі ногі. Іх пачало выкручваць, як некалі ў школе, за момант, як мяне, не гатовага да заняткаў, выклікалі адказваць. Нарэшце нешта мяккае дакранулася маіх лытак, і я апусьціў-такі позірк...
Вялізны чорны кот, нават не зірнуўшы ў мой бок, неяк засяроджана прайшоў да нябожчыцы, скокнуў на лаву, прымасьціўся ў ейных нагах, соладка пазяхнуў ды ўтаропіўся ў мяне вялізнымі жоўтымі вачыма. “Зьдзівіўся Саўка, бо ведама, што каты мёртвых ня любяць” згадалася раптам Габрусёва легенда. Я йзноў зірнуў на Ванду, і мне падалося, што ейныя павекі ўздрыгнулі, потым яшчэ раз... Тут не магло быць памылкі. Я пацягнуўся рукой да ейнага твару... У хаце пацямнела. Mae пальцы дрыжэлі. Паветра пакінула грудзі, лёгкія апалі некуды ўніз і не даваліся ўдыхнуць. Цяпер выразна было відаць, што павекі нябожчыцы дрыжаць, а ямкі вачэй напаўняюцца чырвонай вільгацьцю... Яшчэ раз рыпнулі дзьве-
ры. Я адторгнуў руку й азірнуўся. У сьвятліцу зайшоў Габрусь, пераксьціўся, падышоў бліжэй, азірнуўся, сеў.
- Даруйце, паночку... Можа ня трэба казаць, але больш няма каму...
- Што сталася?
- Дык я ж і кажу, што больш няма каму, толькі вы ды я не радня... Можа ня варта чакаць той ночы? Уначы яны моцныя, а ўдзень як дзеці. Уначы мы зь імі ня зладзім.
Толькі цяпер я заўважыў, што ў руках старога быў калок. Невялікі, сантымэтраў трыццаць даўжынёй і таўшчынёй з рулю бярданкі калок, завостраны на канцы.
- Ты што, Габрусь?
- Дык прыйдзе ж уначы, далібог прыйдзе! Чуе маё сэрца, паночку, ня справімся.
- А што як яна сапраўды памерла?
- To што ж? Памерламу гэта ня ў шкоду, а жывым жыць трэба.
Я завагаўся. Найгорш было тое, што ніякае шляхоцкае выхаваньне не падказвала, як трэба трымацца ў такіх выпадках. Па-свойму Габрусь меў рацыю, але, зь іншага боку, ягоная ідэя мела ў сабе столькі зладзейства, што думкі рассыпаліся й ніяк не маглі прыйсьці да нечага аднаго, апрача, што пастанову павінен
прыняць я. На шчасьце, ззаду пачуліся крокі, і ў пакой увайшла кухарка.
Дзякаваць Богу, вы тут... Пані Алена загадала мне сядзець ля Вандачкі, але я мусіла на двор... I як жа гэта магло стацца, такая маладая, я ж яе так любіла, старая заплакала, і я зразумеў, што яна нічога ня ведае пра начныя прыгоды, a якая была ласкавая. На кухню прыйдзе, абдыме за шыю, ты, кажа, Паўліна, цудоўная, хаця й недалёкая.
- Недалёкая?
- Так, паночку. Тут жа да Пятрылавічаў і дзьвюх вёрстаў няма.
- А дзе пані Алена?
- У пакоях. Напэўна, зараз прыйдзе.
А іншыя?
- Дзеці сьпяць. Ксёндз сьпешна ў Дзераўное паехаў узяць што трэба. Якраз да вечара вярнуцца пасыіее... Сьмешна выглядаў у сутане а верхам, даруй Божа.
- Сьціхні ты, сыкнуў на яе Габрусь, знайшла што сказаць.
- Ды я што ж, я ж нічога, заплакала кухарка й ужо празь сьлёзы, згледзеўшы ката, дала яму: — А-псі-ік! Каб цябе! Даруй Божа!
- У нас такога няма, глянуўшы на чорнага, прашаптаў да мяне стары.
- Ня слухайце вы яго, паночку. Учора ўвечары Вандачка й прынесла...
А цяпер во яе няма, а ён сядзіць. А-псі-ік!
Кот не варушыўся. I калі Паўліна паспрабавала сьпіхнуць яго, ён пусьціў у ход кіпцюры. Старая адхапіла руку, на якой зазіхцелася цёмна-барвяная кропля.
Ах жа ты, паскуда!
Кропля скацілася й упала на падлогу. Габрусь кінуў на мяне дужа сэнсоўны позірк, а я пасьпяшаўся глянуць на рану... Глядзець не было чаго. Белая нітка на смуглявай руцэ і толькі. Нават скура не прадзёртая. Тады адкуль жа кроў? Я глянуў на нябожчыцу, але бачаная раней у ейных вачох чырвоная вадкасьць зьнікла.
Тымчасам за сьпінай рыпнулі сходы, і ў пакой спусьцілася гаспадыня:
А што, айца яшчэ няма?
Адкуль жа, панечка, адказаў Габрусь, хіба толькі да вячэры. У Дзераўное ж, самі ведаеце...
А труна?
— Яшчэ й ня браўся.
Дык вазьміся... Ты ж, Паўліна, пабудзі дзяцей... Досыць спаць... Хай прыйдуць... А вы, цётка пачакала, пакуль мы засталіся адны, — не зьяжджайце... Калі можаце...
Ды я й не зьбіраўся. Найперш праз Ванду. Ды й пану Эдмунду абяцаў.
Пакіньце... Лепш скажэце, што, вы думаеце, будзе сёньня ноччу?
Нічога... Я чамусьці давяраю словам гэтага Дыбы. Напэўна, пры жыцьці ён трымаўся сказанага... Думаю, спакойна будзе, ціха. Дый айцец Казімер чытаць будзе, адказаў я й у памяці чамусьці ўсплыло: “Пусть трн ночн молнтся по грешной душе моей. Он знает...»’
КНІГІ ОНЛАЙН
