КНІГІ ОНЛАЙН

Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца

Артур Клінаў

Выдавец: Логвінаў

Памер: 202с.

Мінск 2008

42.74 МБ

вушы. Любому ж барбару прыемна адарваць вуха богу, калі ён ведае, што ня будзе за гэта пакараны.
47
У Краіне Шчасьця мой бацька рабіў на Ba­rox грошы. Пазьней, калі я ўжо вучыўся на архітэктурным, ён і мяне прыцягнуў у наш сямейны бізнэс, у якім былі задзейнічаныя і іншыя сваякі. Мой бацька і К° выраблялі выявы багоў ды ўсякую наглядную агітацыю для калгасаў, што месьціліся ў блізкіх, далёкіх і зусім далёкіх прадмесьцях Гораду Сонца.
Стварэньне Багоў прыносіла неблагі прыбытак тым, хто меў дачыненьне да гэтае справы. За аздабленьне вялікага калгасу бацька браў па дзесяць, пятнаццаць, дваццаць пяць тысячаў рублёў. У тыя часы, калі чалавек атрымоўваў дзьвесьце рублёў на месяц, гэта лічылася неблагімі грашыма. За два-тры месяцы працы бацька меў столькі ж, колькі іншы зарабляў за два-тры гады. Мы рабілі ўсё: чаканкі, вітражы, росьпісы, зграфіта, малявалі лёзунгі ды плякаты, ставілі помнікі. Калі бацька чагосьці сам ня ўмеў, ён запрашаў мастакоў, якія маглі гэта зрабіць.
Выезды на халтуры сталіся для мяне адкрыцьцём зусім іншага сьвету. Да гэтага я
' A-
ня меў уяўленьня, што такое жыцьцё па-за Горадам. Мне зрэдку даводзілася пакідаць Горад Сонца, а калі я й рабіў гэта, то адпраўляўся ў іншы, але ўсё роўна горад. Жыцьцё на вёсцы заставалася для мяне тэра інкогніта, якую я стаў спазнаваць толькі ў якасьці чалядніка ў вандроўнага багалепа Краіны Шчасьця. У гэтым жыцьці я пачаў знаходзіць сваё адметнае хараство. Тут таксама расьлі сельскія архідэі, норавы былі прасьцейшыя, а самагон чысьцейшы. Хаця на выездах мы надта не пілі. Бацька не даваў камандзе распускацца, дый працавалі мы ад самай раніцы да позьняга вечару. Усім хацелася хутчэй насекчы валізку капусты ды адправіцца зь ёй ізноў у гэты салодкі спакусьлівы Горад, на яго квітучыя бульвары, да герлоў, у Патсдам, да Дому Масонаў.
У тое, што мы выраблялі, бацька ніколі ня верыў ды заўсёды дабрадушна пасьмейваўся з дурняў, гатовых плаціць за гэта грошы. Хаця ўсё, што стваралі, мы рабілі якасна, з сапраўднай нямецкай грунтоўнасьцю. Мяркую, яшчэ й цяпер нашыя зграфіта, вітражы ды чаканкі захаваліся ў нейкіх вясковых Палацах Культуры ды клюбах. Але сярод вандроўных Багалепаў сустракаліся й сапраўдныя халтуршчыкі. Зь імі было зьвязана шмат розных сьмешных гісторыяў, якія ўжо сталіся клясыкай богаразьбярскага жанру. Пра Лені-
на, якому праз памылку ці зь перапою зманстравалі дзьве кепкі, адну на галаве, другую ў руцэ. Пра Ільліча, у якога палец рукі, што вызначае шлях да камунізму, зрабілі ў выглядзе эрэгаванага чэлеса. А Ленінаў, якія паказваюць шлях да віна-гарэлкавай крамы, яшчэ й цяпер можна сустрэць на плошчах маленькіх мястэчак ды калгасаў.
Мне ж больш за ўсё падабалася гісторыя пра Ільліча, які паляцеў да нябёсаў. Кажуць, у нейкім калгасе на Кастрычніцкія сьвяты вырашылі паставіць помнік Леніну. Запрасілі брыгаду халтуршчыкаў-багалепаў. Тыя ўзялі за працу аванс. Але замест таго, каб прыняцца за выраб Ільліча, яны з усім бога-багемным запалам пачалі гэты аванс прапіваць. Адным словам, у брыгады здарыўся запой. Калі ж да сьвята Рэвалюцыі засталося некалькі дзён, яны зразумелі, што зрабіць нармальны помнік ніяк не пасьпеюць. Але грошы ўжо прапітыя, дый хочацца атрымаць другую частку ганарару. Тады багатворцы памеркавалі дый вырашылі крыху абдурыць гэтых вясковых дурняў. Разьлік быў нескладаны: зробім помнік зь іншага матэрыялу, а калі ён разваліцца, мы з грашыма будзем ужо далёка.
За пару начэй яны выразалі ды склеілі помнік Леніну зь пенаплясту. Памалявалі, як належыць, бронзавай фарбай. Уначы паставілі Ільліча на пастамэнт у сярэдзіне цэнтральнай
плошчы мястэчка. Накрылі тканінай. Па пэрымэтры чырвоныя стужачкі павязалі.
Раніцай на адкрыцьцё помніка сышлася ўся вялікая вёска. Прэзыдыюм сабраўся — старшыня калгасу, парторг, інжынэры. 3 цэнтру на ўрачыстасьць прыехаў Сам Першы сакратар райкаму. Ен жа й чырвоную стужачку разрэзаў. Сьцягнулі тканіну. Стаіць Ільліч. Прыгожы такі. Рукою шлях да камунізму паказвае. Усе шчасьлівыя, радуюцца, урачыстыя прамовы пра юбілей Рэвалюцыі гавораць.
Справа была восеньню. Надвор’е стаяла так сабе. Раптам наляцеў шквалісты парыў ветру дый зьдзьмуў Ільліча. Паляцеў Ленін над вёскай, ды выцягнутая рука ягоная, што да камунізму шлях паказвала, зусім з курсу зьбілася, то на поўнач, то на захад, то на ўсход, то на поўдзень, то ў зямлю, то на Марс напрамак давала.
Доўга яшчэ ўсёй вёскай Ільліча лавілі ды за богаваяцелямі ганяліся, каб працьверазіць іх добрым хукам паміж вачэй.
48
Палацы для Народу ў Горадзе Сонца, па сутнасьці, былі не палацамі, а папросту сымбалічнымі іх азначэньнямі. Яны толькі стваралі ілюзію Палаца. Рогі дастатку іхных фасадаў
хавалі канструктывісцкае цела будынка, які меў адну альбо, у найлепшым выпадку, дзьве палацавыя сьцяны, што выходзілі на Праспэкт. Палацавыя сьцены абгортвалі скрыні дамоў толькі ў тых месцах, дзе яны былі бачныя з вуліцы. Як толькі заўважныя з Праспэкту часткі будынка сканчаліся, багацьце імгненна зьнікала. Пампэзныя ляпныя карнізы, карынфскія ордэры ды аконныя сандрыкі тут жа рабіліся шэрай цаглянай сьцяной. Яны, па сутнасьці, аказваліся плоскімі Палацамі, Палацамі-сьценамі.
У Горадзе-ўвэртуры да Гораду Сонца, які насамрэч мусіў узьнікнуць ня тут, а на сямсот кілямэтраў далей на ўсход Сонца, не было неабходнасьці дэталёва прапрацоўваць галоўную тэму. Яе належала толькі найграць, пункцірна пазначыць, сымбалічна абвесьціць. Горад уяўляў сабой толькі ўязную Браму ў рэальны Горад Сонца, таму важнасьць мела толькі тое, што мог убачыць падарожнік, які ўваходзіў у гэтыя Трыюмфальныя Аркі. Тое, іпто заставалася зь іншага іх боку, які ён ня мог назіраць, ужо ня мела значэньня. Таму адваротныя бакі Палацаў не былі нават атынкаваныя. У найлепшым выпадку, яны мелі фрагмэнты дэкору, што зьмяшчаліся проста на цаглянай сьцяне.
Дэкадэнцкае багацьце формаў было намалявана толькі на адным баку аркуша паперы. Як толькі ты перагортваў яго, адкрывалася
цудоўнае сюррэалістычнае відовішча — бясконцыя карыдоры плоскіх Палацаў, дэкарацыяў, пабудаваных на адну сьценку.
Як толькі падарожны рабіў крок убок, ён трапляў у іншую рэальнасьць. Карынфскія ды іянійскія ордэры, цяжкія карнізы й манумэнтальныя аркі тут жа зьнікалі. Заставаліся толькі шэрыя, неатынкаваныя сьцены — сапраўдная праўда жыцьця, сірочага выгляду бальконы зь бялізнай ды немудрагелістымі пажыткамі на іх, аднолькавы казармавы рытм чорных вокнаў. Нейкія людзі, зусім не падобныя да шчасьлівых жыхароў Гораду Сонца, якія, быццам пэрсанажы з палотнаў Брэйгеля, кудысьці ішлі ды несьлі за плячыма сваю маленькую драму. Драму, якая тут, у гэтых прыпалацавых парках, ставалася больш заўважнаю, чым з таго боку Сьцяны-сцэны, дзе яе заглушаў маршавы крок рымскіх калёнаў, эгіпецкіх абэліскаў, грэцкіх вазаў, каменных постацяў богачалавекаў з камуністычнай міталёгіі ўсеагульнага шчасьця.
Горад Палацаў аказваўся Горадам Сьценаў, Горадам плоскіх калідораў Багацьця, прызначаных адно для таго, каб на іх глядзець, але ня жыць у іх.
49
Горад Сонца быў Горадам мастакоў і паэтаў. Для стварэньня шыкоўнай дэкарацыі багацьця Краіна Шчасьця мела патрэбу ў людзях, якія маглі таленавіта гэта зрабіць. У Горадзе было некалькі Акадэміяў Музаў, дзе навучалі таямніцам Богаваяньня, майстэрству высокага слова, умельству складаць песьні ды маршы Краіны Шчасьця. Ня ўсе, хто выходзіў з Акадэміяў, займаліся тым, чаго ад іх бы жадалі. Камусьці было агідна ваяць Багоў, а хацелася стаць вольным майстрам ды ствараць чыстае мастацтва. Нехта, наадварот, жадаў бы займацца гэтым, але ня мог, як мой бацька, арганізаваць працэс, у якім важная здольнасьць — знаходзіць супольную мову зь людзьмі з апарату Мэтафізыка ці хаця б са старшынямі калгасаў. Хтосьці сьпіўся, так і не пасьпеўшы нічога стварыць. Але ў любым выпадку мастакоў ды паэтаў было ў Горадзе непрапарцыйна шмат, больш чым на такую ж колькасьць пралетарыяў альбо інжынэраў у іншай краіне, у іншым горадзе.
Горад Сонца не любіў сваіх геніяў. Ен сам быў геніяльны і патрабаваў людзей, якія працавалі б толькі на ягоную геніяльнасьць. Іншых ён зьнішчаў, раздушваў, падаўляў, выкідаў зь сябе. Уратавацца геній мог толькі адным спосабам — зьехаць з гэтага Гораду. Гэта
была старая традыцыя ня толькі гэтага месца, але і ўсёй тутэйшай зямлі. Ратаваліся, інакш кажучы, спраўджвалі сваю геніяльнасьць, толькі тыя, хто зьяжджаў адсюль, як зрабілі гэта Марк Шагал, Хаім Суцін ці Уладзіслаў Стрэмінскі. Тыя, хто не зьяжджаў — зьнікалі, так і застаючыся невядомымі геніямі, паміраючы на балеі з квашанай капустай, як Аляксей Жданаў, ці зь цяжкога пахмельля, як Анатоль Сыс. Кагосьці проста, як Міхоэлса, зьбівала машына на вуліцы.
Горадам загубленых геніяў называў яго Кім — геніяльны стары, гуру й настаўнік многіх паэтаў гэтага Гораду. Кім Хадзееў, хоць яго рэвалюцыйнае імя і азначала скарочанае Камуністычны Інтэрнацыянал Моладзі, быў з тых людзей, якія ніколі ў Краіне Шчасьця не жылі й ня верылі ў яе плоскае багацьце.
У пяцідзясятыя Кім, яшчэ студэнтам, з унівэрсытэцкай трыбуны заклікаў да зьвяржэньня Мэтафізыка, за што некалькі гадоў правёў у вязьніцах ды вар’ятнях Краіны Шчасьця. Аднак Сталін памёр, пачалася адліга і Кім вярнуўся ў Горад, дзе заснаваў сваю Акадэмію Музаў. У Акадэміі Кіма не вялося рэгулярных заняткаў па грэцкай міталёгіі альбо філязофіі права, але тысячы людзей, якія за шматшмат гадоў празь яе праходзілі, атрымоўвалі веды, якіх ім не магла б даць ніводная іншая Акадэмія Гораду Сонца.
Акадэмія Кіма месьцілася ў яго маленькай кватэры, на другім паверсе невысокага даўгога барачнага тыпу дому, што будавалі яшчэ палонныя немцы. У квартале, які пачынаўся адразу за адным з калідораў багацьця, што сыходзіў на поўнач ад Плошчы Вікторыі. Тут раскінуўся паваенны раён, забудаваны аднолькавымі двухпавярховымі жоўтымі будынкамі пад высокімі стрэхамі.
Падняўшыся па маленькай драўлянай лесьвіцы наверх, ты трапляў у доўгі паўцёмны калідор, які пах катамі ды заўсёды быў завалены нейкімі пажыткамі яго насельнікаў. У яго з двух бакоў, справа ды зьлева, выходзілі дзьверы маленькіх кватэрак. Чымсьці ўсё гэта нагадвала адну вялікую камунальную кватэру. Адразу за шэрагам прастакутнікаў-дзьвярэй пачыналіся пакоі жыхароў, адасобленыя ад даўгога панурага пэналу толькі мікраскапічнымі тамбурамі. Таму, калі ты ішоў па калідоры, з-за кожных дзьвярэй да цябе даносіліся гукі і пахі тутэйшага жыцьця. Можна было беспамылкова сказаць, за якім шэрым прастакутнікам у гэты дзень на вячэру рагу з гародніны, а за якім смажаная рыба, за якімі дзьвярыма зусім маленькія дзеці, а за якімі сёньня, як і ўчора, ізноў п’юць ды лаюцца.