КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Я больш не хадзіў на дэманстрацыі і не глядзеў па тэлевізары парад на Чырвонай Плошчы ў Дзень Рэвалюцыі. У нас зьявіліся свае сьвяты. Спачатку гэта былі Гуканьне Вясны ды Купальле, якія ішлі ад старой паганскай традыцыі гэтай зямлі. Гуканьне мы ладзілі раньняй вясною. Вялікі сьнег ужо сыходзіў з Гораду і ягоных прадмесьцяў, пакідаючы толькі акамянелыя плямы ў лясох і месцах, куды не прабівалася сонца. Мы сядалі ў электрычкі і ехалі за Горад, на старое заслаўскае замчыш- ча, ад якога захаваліся рэшткі земляных валоў ды былы кальвінскі збор. Мы выбіраліся за Горад таемна. Хоць нічога злачыннага не рабілі, а проста сьпявалі старадаўнія песьні. Але ўжо тое, што мы зьбіраемся ды размаўляем па-беларуску, было крамолай і бунтам супраць Краіны Шчасьця. У ёй заўсёды існавалі людзі, якія размаўлялі па-беларуску, — пісьменьнікі ды навукоўцы. Хаця Імпэрыя зь недаверам глядзела на іх, час ад часу прарэджваючы іхныя шэрагі, звозячы ды закопваючы каго-небудзь у лесе пад Горадам Сонца, але ўсё роўна яны былі патрэбныя ёй, каб ствараць дэкарацыю шчасьлівай прысутнасьці народаў у Краіне Шчасьця. Нас жа яна лічыла сапраўднымі нацыяналістамі. Мы размаўлялі па-беларуску не з абавязку службы, a таму што проста хацелі гэтага. Мы ўсе нарадзіліся ў Горадзе Сонца, але былі няўдзячнымі яго дзецьмі. Мы рыхтавалі бунт супраць гэтага Гораду. Шэрым, халодным вясновым днём на пакрытых зямлёю руінах старажытнай культуры мы сьпявалі старадаўнія літоўскія сьпевы ды клікалі вясну прыйсьці на гэтую зямлю, вярнуцца ў гэты Горад. Нам было па чатырнаццаць, шаснаццаць, васямнаццаць, і мы шчыра радаваліся, што гэтай вясною пад пахмурным небам сярод сьнягоў, што сыходзяць, нас ужо дзесяць, дваццаць, трыццаць, сорак, пяцьдзясят... 53 Краіна Шчасьця памірала павольна. Спачатку яна доўга хварэла. Душа — вера людзей — паступова пакідала яе. Потым сталі паміраць Мэтафізыкі, адзін за адным, так хутка, што мы не пасьпявалі звыкнуцца з новым, а па тэлевізары ўжо зноў паказвалі «Лебядзінае возера». Калі раніцай ты ўмыкаў тэлевізар і бачыў белых балерын, што танчылі на чорным фоне, — значыць, у краіне хтосьці памёр. Чамусьці менавіта гэты балет паказвалі заўсёды, калі сыходзіў Мэтафізык альбо хтосьці зь вярхоўных жрацоў Краіны Шчасьця. Мабыць, «Лебядзінае возера» было Стыксам ды Ахэронтам Мэтафізыкаў, падземнай вадою, што забірала іхныя душы. Упершыню я ўбачыў танец маленькіх балерын на іклах крамлёўскіх зорак, калі памёр Брэжнеў. Яго сьмерць завяршала вялікую эпоху. За ёй пачыналася трывожнае чаканьне чагосьці невядомага. Ніхто ня ведаў яшчэ, што Краіна Шчасьця памрэ, але ўсе мелі прадчуваньне надыходу катастрофы, ні для кога ня яснай разьвязкі. Пачынаўся фінальны акт п’есы пад назваю Шчасьце. Труну з Мэтафізыкам паставілі ў Цэнтральнай Калённай Залі Дому Саветаў. Гэта была старая традыцыя Краіны Шчасьця — разьвітвацца са Жрацамі менавіта ў гэтай Залі. Тут аплаквалі Леніна, тут рыдалі над целам Сталіна, тут разьвітваліся з Брэжневым. На экране тэлевізара пэрыядычна зьяўлялася выява Дому Саветаў. Камэра захапляла яго фасад разам з часткаю плошчы перад ім, на якой быў відаць людзкі натоўп, што цягнуўся да чорнага прастакутніка ўваходу. Над ім вісеў вялізны партрэт Мэтафізыка. Ніжні правы трохкутнік аддзяляўся ад рэшты партрэту шырокай чорнаю паласою, што ішла ад вэртыкальнага боку ўніз. Багаты ляпны фасад Дому ўпрыгожвалі чорныя вэртыкальныя стужкі з тканіны ды жалобныя штандары. Затым на экране зьяўлялася сама Калённая Заля. Труна стаяла на сцэне, у атачэньні жалобных драпіровак ды грувасткіх калёнаў карынфскага ордэру. Яе пэрымэтар усыпалі чырвоныя гвазьдзікі. Там сустракаліся і іншыя кветкі, але сымбалем Рэвалюцыі заўсёды былі толькі гвазьдзікі. Зьмяняючы адзін аднаго, да цела Мэтафізыка выходзілі людзі з чорнымі павязкамі на правай руцэ, каб пастаяць у пачэснай жалобнай варце. Гэта былі суўладары Мэтафізыка — Любоў, Мудрасьць і Моц, а таксама Мужнасьць, Цнота, Правасудзьдзе, Руплівасьць, Праўдалюбства, Касмограф, Геамэтар, Гістарыёграф, Паэт, Лёгік, Рытар, Граматык, Мэдык, Фізык, Палітык, Мараліст і гэтак далей. Час ад часу камэра давала Мэтафізыка буйным плянам, тады ў тэлевізары зьяўляўся ягоны вялікі васковы твар. Ен нагадваў пасьмяротную маску. Мэтафізык жыў так доўга, што ягоны твар ужо даўно быў падобны да пасьмяротнай маскі. Стаяла позьняя восень. Некалькі дзён перад тым Краіна як раз адсьвяткавала апошняе восеньскае сьвята — Дзень Рэвалюцыі. Таму людзі, што ішлі да труны разьвітацца, былі апранутыя ў аднолькавыя шэрыя палітоны. Магчыма, там прысутнічалі і іншыя колеры, але на экране майго тэлевізара ўсе палітоны глядзеліся шэрымі. Шапкі яны трымалі ў руках. Хтосьці зь іх плакаў, хтосьці быў смутны, але ўсе яны выглядалі няшчаснымі. Плынь шэрых палітонаў цякла доўга, бясконца доўга пад танец маленькіх анёлаў сьмерці, што скакалі на вастрыі пунсовых зорак. Потым на экране ўзьнік катафалк — артылерыйскі ляфэт, абцягнуты чырвоным аксамітам у залатой бахраме. Дамавіна Мэтафізыка павольна і ўрачыста выплыла з чорнага праёму Калённай залі. Працэсія рушыла ў дарогу. Гэта быў апошні шлях усіх Мэтафізыкаў. Ен пралягаў праз раку сьмерці Ахэронт — Чырвоную Плошчу — да Крамлёўскай сьцяны, адкуль яны ўжо не вярталіся. Сьцішана і ўрачыста працэсія пераплывала Чырвоную Плошчу. Побач з труной адбівалі рытм мэтраномы ў парадных мундзірах. Іх спружынныя мэханізмы задавалі тэмп усёй працэсіі. Ківачы іх ног дакраналіся да плошчы адначасова, выбіваючы манатоннае, разьмеранае цік-так, цік-так, цік-так... Перад труной ішлі чырвоныя квадраты атлясных падушак, на якіх ляжалі залатыя зоркі ордэнаў Мэтафізыка. Іх было шмат, дзясяткі квадратаў з маленькімі зорачкамі ў сярэдзіне. Ціха і павольна, адзін за адным, рухаліся яны перад целам гаспадара. За імі плылі чорныя гербы ў чырвоных жалобных істужках з дыядэмамі словаў смутку. Іх несьлі рукі ў чорных пальчатках. За гербамі рухаўся катафалк. Яго аздабляў партрэт у чорнай аправе. За дамавінай, згорбленая ад жалобы, ішла сям’я Мэтафізыка. За імі рушыла Любоў, Моц ды Мудрасьць у шапках з каракулю. Затым ішлі людзі ў бабровых шапках. Потым андатравыя шапкі. Шапкі з трусоў маўкліва стаялі па пэрымэтры Плошчы. Працэсія павольна набліжалася да крамлёўскай сьцяны, да надмагільляў Багоў, што раскінуліся з абодвух бакоў Каабы Краіны Шчасьця — чорнага пірамідальнага каменя, дзе ляжала мумія Леніна, прарока, які зрабіўся богам. Труна з Мэтафізыкам плыла да шэрага паралелепіпэда, аднятага ў зямлі, які на два мэтры сыходзіў у яе глыбіню. Ен быў каля самай сьцяны, у атачэньні іншых пара- лелепшэдау, што вярнуліся у зямлю, ды конусаў злосных блакітных елак, якія расьлі ў тым канцы пляцу, дзе пачынаўся Крэмль. Калі працэсія прыбыла да яго, здарылася нешта, што на імгненьне скаланула ўсіх, хто ў гэты час глядзеў тэлевізары. Мэтраномы, што адбівалі рытм, раптам далі збой. Калі труну апускалі ў паралелепіпэд, вяроўка раптам высьлізнула зь белай пальчаткі. Яшчэ імгненьне — і труна грымнулася б уніз. У наступную долю сэкунды рытм выправіўся і дамавіна з Мэтафізыкам павольна апусьцілася на дно паралелепіпэда. Але ўсе зразумелі, што гэта благі знак. Аднак паправіць ужо нічога было немагчыма. Калі труна з Мэтафізыкам пайшла ў зямлю, у прадмесьцях загаласілі коміны-трубы заводаў. Яны раўлі ва ўсіх заводзкіх прадмесьцях усіх гарадоў. Даўгі несуцешны крык абляцеў прасторы гэтага шэрага восеньскага дня. Ен пранёсься над прыціхлым Праспэктам, над паркамі, над пустыннымі плошчамі Жоўтага Гораду. Прадмесьці Гораду Сонца рыдалі. Яны разьвітваліся з Краінаю Шчасьця. 54 Калі вы пакінеце Горад Сонца, неістотна чым — цягніком ці аўтамабілем, вас зьдзівіць дзіўная пустэльнасьць гэтай Зямлі. Але спачатку ў акне за вашай сьпінаю застануцца Плошчы Жоўтага Гораду, шырокі Праспэкт, Сьцены-палацы ды Вокны-палацы, сымэтрычныя вежы Брамаў ды восем нямых ахоўнікаў Гораду, якія зробяць выгляд, што не заўважылі вашага адбыцьця. Паркі памахаюць наўздагон сэкунднымі стрэлкамі гіганцкіх кругоў. Употай кінуць погляд, з палёгкаю ўздыхнуўшы, супрэматычныя вочы Палацаў Мудрасьці Плошчы. Ды статуя Леніна нябачна зірне ў ваш бок. Калі вы зьедзеце летнім вечарам пасьля сьпякотнага дня, на вас падзьме цёплае вільготнае паветра з мора, якога няма ў гэтым Горадзе. Калі зімою, то ў закутках вашай памяці застанецца пранізьлівая чорна-белая марозная чысьціня гэтага Гораду, дзіўнага Гораду, згубленага ў адзіноце там, дзе сканчаецца Эўропа ды пачынаецца Кантынэнт, што сыходзіць удалеч да акіянаў. Прадмесьці заводаў ізноў павернуцца плячыма ціхіх пакгаўзаў ды шэрых платоў. Новабудоўлі абыякава прабягуць паўз вас на ўсход. Потым вы ўедзеце ў абшар, дзе пад дзіўным бязьмежным небам амаль не суст- рэнеце чалавека. Некалькі сотняў кілямэтраў, перш як даберацеся да мяжы, вы будзеце ехаць па пустэльнай Зямлі, у прасторы, дзе вас будзе атачаць толькі золата палёў ды аблокі вечназялёных шатаў зь незьлічонымі адбіткамі люстраных пакояў хвойных лясоў. Раней мяне палохала пустэльнасьць гэтай Зямлі. Пазьней я адкрыў у ёй хараство, якое ня мог бачыць у дзяцінстве. У гэтай пустэльнасьці ёсьць нешта чароўнае для чалавека, які стаміўся ад перанасычанасьці абшараў Эўропы. Яе прыцягальнасьць нарастае сталым адчуваньнем чыёйсьці прысутнасьці. Нешта такое адбываецца з вамі, калі вы ўваходзіце ў старажытны гатычны касьцёл, дзе адчуваеце, як ён прасякнуты энэргіяй шматлікіх пакаленьняў людзей, якія жылі, маліліся, пахаваныя ў ім. Прастора гэтай Зямлі падобная да нябачнага гатычнага Сабору, дзе ва ўяўнай пустэчы захоўваецца прысутнасьць падзеяў, гарадоў, мільёнаў людзей, якія бачылі да вас гэтае неба, жылі ў ім ды паміралі пад ім. Гэта падобна да пустой сцэны, зь якой вынесьлі дэкарацыі, але нячутныя водгукі спэктаклю, гранага тут перад самым вашым прыходам, яшчэ завісаюць у яе пранізьлівай цішыні. Храм, якога няма. Краіна, якой няма. Народ, якога няма. Горад, якога няма. Востраў, якога няма. Месца, якога няма. Утопія... Эпілёг Я нарадзіўся ў Краіне Шчасьця. Ці быў я шчасьлівы ў ёй? Мабыць, так. У кожнага чалавека ёсьць свая Краіна Шчасьця — дзяцінства. А для яго няважна, у якой краіне ты нарадзіўся.