КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Айчым таксама лічыў, што добра мне заплацілі. — Я пазычу ў цябе, калі астануся без тытуню,— пажартаваў ён. Мне ён быў праціўны. Дый мама, калі зарагатала ад яго жарту, не лепшая. Тытунь, ашуканства і вечныя насмешкі з другіх! Ці ладзілі яны адно з адным, ці біліся, проці мяне яны заўсёды выступалі разам. Але хутка я сама змагу пра сябе паклапаціцца! Аднойчы — быў пачатак снежня — яблыкі зніклі з дрэва. Дзень выдаўся марозны, але без снегу. Я абшукала ўсё наўкруга, шнарыла нават там, куды яблыкі ніяк не маглі ўпасці. Яблыкаў не было. Я пасінела ад холаду, з носа ў мяне цякло. — Ты згубіла што-небудзь? — хутаючыся ў старую куртку, папыталася Вольга, таксама пасінелая ад холаду. — Не-е! — Што ты шукаеш, згубіла што-небудзь? — пытаецца мама; яна хоча, каб я памагла ёй парэзаць анучы на палавікі. — Не-е! — Тады прынясі дроў і памажы мне ўправіцца з палавікамі. А потым узялася б ты лепей за кнігу, гля- дзі — развучышся чытаць і пісаць, а вясною табе зноў ісці ў школу. Я прынесла дроў. — Мне жывот баліць,— сказала я, прывалокшы адно бярэмя, і зноў выйшла на двор. Я поўзала па зямлі, расхінала рукамі мёрзлую траву, не звяртаючы ўвагі на айчыма і Вольжынага мужа, якія стаялі каля ганка, сплёўваючы тытунь,— яблыкі як у ваду канулі. Далей я ўжо не асмельвалася аставацца на дварэ, пара было вяртацца дахаты. Відаць, нехта згледзеў яблыкі і ўкраў іх. А я думала, што яблыкі дастануцца мне. Яны ж раслі проста на дварэ: ні плота, ні лаўкі паблізу. Седзячы на жалудовай канапе, я спрабавала заняцца абрэзкамі. Мама дала мне тоненькі зношаны фартух, яго лёгка рэзаць, але нажніцы ледзь-ледзь кратаюцца ў мяне ў руках. Час яшчэ ранні. На пліце варыцца бульба на абед. На дварэ хмурна, холадна і пуста, надзіва пуста з таго часу, як зніклі яблыкі. У пакоі цёпла ад агню, на якім кіпіць бульба, і таксама пуста. Мама ўсё стрыжэ і стрыжэ нажніцамі, як тая ўпартая бабуля, якая нават у вадзе паказвала, як трэба стрыгчы авёс, пакуль дзед яе не ўтапіў. «Ну, бабуля, згодзішся ты нарэшце, што авёс жнуць?» — папытаўся дзед. «Не, стрыгуць»,— адказвала бабуля. Дзед даў ёй грымака. Але бабуля не пераставала крычаць: «Стрыгуць, стрыгуць!» Тады дзед павалок яе да мора і апусціў да пояса ў ваду. «Скажаш цяпер, што авёс жнуць?» — «Стрыгуць, стрыгуць!» Дзед апусціў яе ў мора да шыі. «Стрыгуць!» — сказала бабуля. Дзед апусціў яе ў ваду з галавою (бр-р! я часта спрабавала ў тазе, як ёй было тады), але бабуля высунула з вады два пальцы і стала паказваць імі, як стрыгуць. Тады дзед зазлаваўся і ўтапіў бабулю. Па праўдзе кажучы, чым часцей я чула гэтую казку, тым болей падабалася мне ўпартая старая. Далёка не кожны згодзіцца хутчэй памерці, чым адмовіцца ад сваіх слоў,— гэта я добра ведала. Мама сядзіць напроці мяне і ўсё рэжа старызну, ад каструлі ідзе непрыемны пах — мусіць, трапіла туды гнілая бульбіна; ачышчаныя селядцы ляжаць на талерцы. А на дварэ холадна і пуста. — Паспрабуй прызапась чаго да каляд... Яму ўжо зноў спатрэбіліся новыя рукавіцы і новая пуга. Тытунь ён жуе, як кабыла сена, з таго часу, як мы сюды прыехалі, і боты ў яго знасіліся,— кажа мама, не перастаючы працаваць. Я ведаю, што яна не чакае адказу, ды ці не ўсё роўна мне, што будзе на каляды. 3-за сцяны чуцён Вольжын голас, яна закалыхваэ сына ў сваім пакоі. Айчым і праўда вечна жуе тытунь. Паўкіло на тыдзень. У мяне ўжо сабралася пяць вялікіх лістоў фольгі, у якую ўвертаюць пачкі тытуню. Я іх прыхавала на каляды на ёлку. — Атрымліваю дваццаць кронаў за месяц за дойку кароў, а седзімо на адной бульбе. Нават на парася ўзбіцца не магу. Сілы ў мяне болей няма,— сказала мама, перапыняючы працу, каб устаць і адцадзіць бульбу.— На свята ён абавязкова будзе патрабаваць тры літры гарэлкі — гэта ўжо тры кроны пяцьдзесят эрэ. Вось і давядзецца і на каляды есці селядца з бульбаю.— I яна зноў узялася рэзаць. — Няма горшага жыцця, як у вёсцы: прадукты дарагія, а заробкаў ніякіх. — I дзяцей зусім няма,— памагла і я ёй. — Ага, і дзяцей няма... Ты гэтак марудна рэжаш, Міа. Трэба спяшацца, бабуля прыедзе на каляды; калі мы паспеем нарэзаць ануч, нам перападзе кронадругая. — А калі будуць каляды? — Праз тры тыдні. Гэта было так не скора, што я адразу страціла ўсякую цікавасць да калядаў. На дварэ, як і дагэтуль, хмурна і холадна, дома тая самая беднасць і нязменная бульба. — Фіранак не памыеш, бо адразу рассыплюцца, трэба было б фестоны выразаць з паперы, як у Вольгі, і павесіць на вокны. Але тут не знойдзеш і шматка добрай паперы. А ў горад басанож не паедзеш. Трыццаць кіламетраў — не рукою падаць. На душы ў мяне станавілася ўсё маркотней. За акном гайдаліся асірацелыя галіны, а побач сядзела мама, якая рэзала і рэзала анучы і не бачыла вакол нічога, апрача клопату і гора. Стукнуўшы нажніцамі па жалудах з такою сілаю, што яны затрашчалі, я шпурнула нажніцы на кучу ануч і загаласіла. — Што з табою, Міа? Ды не плач жа так. Пакінь анучы, ідзі пагуляй з лялькаю,— у маміным голасе гучала раскаянне. — Яны ўзялі мае яблыкі,— галасіла я, закрыўшы твар фартухом. — Твае яблыкі? Злітуйся божа, якія яблыкі, дзіцятка? Ці пры сваім ты розуме? Зрэшты, чаго дзівіцца. У парабкаў заўсёды куча дзяцей, а тут, як на злосць, ніводнага дзіцяці. Але што зробіш, пацярпі да вясны, потым пойдзеш у школу. А ўвогуле я шкадую, што мы перабраліся сюды. Што ж гэта за яблыкі? Яны табе, напэўна, прысніліся. — He, яны раслі на дрэве,— усхліпнула я з-пад фартуха,— а ўночы іх укралі. На гэтыя два яблыкі ніхто з дарослых не кінуў увагі, і мама таксама іх не заўважыла. Тут увайшла Вольга, каб папрасіць лыжку солі. — Чаго ты плачаш, Міа? Мама расказала ёй прычыну маіх слёз. — Ды яблыкаў з гэтага дрэва нельга есці, Міа, яны зусім кіслыя. А ўпалі яны самі, бо згнілі. Пашукай добранька, і ты знойдзеш асяродкі. Падмарозіла, вось яны і ўпалі. Але затое ў гаспадара прызапашана цэлая бочка яблыкаў, на каляды ён раздасць іх парабкам, і табе таксама дадуць калядны яблык. А да каляд усяго тры тыдні. — Ей тут маркотна, вось і выдумляе яна ўсё-ўсялякае,— сказала мама. — Калі б вы дазволілі, Гедвіг (Вольга ніяк не прывыкне гаварыць маме «ты»), я ахвотна ўзяла б дзяўчынку з сабою ў нядзелю. Мы папрасілі каня ў гаспадара і паедзем да Карлбергавага брата, ён жыве ў Кольмардэне. У яго адзінаццаць дзяцей, і дзяўчынцы будзе пагуляць з кім хоць дзянёк. Я перастала плакаць. Вольга здалася мне харашэйшаю за сонейка, хоць гэта быў адзін з яе благіх дзён, калі яна разгульвала такою мурзаю: непрычасаная, нямытая, у чорнай ад бруду сарочцы. Спадніцу яна надзела, але была голая амаль да пояса, калі не лічыць гэтай бруднай сарочкі з абарванымі рукавамі. Даводзілася толькі дзівіцца, як яна не прастудзіцца ў такім адзеўку. Панчох на ёй таксама не было, збітыя драўляныя чаравікі надзеты проста на босую нагу. Каса растрапалася, як у той дзень, калі я яе ўбачыла першы раз. Твар жаўтлява-бледны, бо сынок хутка рос і разпораз ссаў яе, а на гэтым твары вылучаліся крывавачырвоныя вялікія губы. Можна было падумаць, што гэта нейкая хвароба. Здавалася, што яны распухлыя і скурка на іх злузалася, нібыта да іх прыліла ўся кроў з яе змардаванага цела. На гэтых поўных, пажадлівых, быццам акрываўленых губах застылі нясмелыя, нявыказаныя пытанні. Мама з Вольгаю пагаманілі пра сёе-тое. — Дарэмна ты ходзіш у адной сарочцы, Вольга. Старасць прыйдзе, пашкадуеш пра гэта. Хіба можна раніцаю выскокваць галяком у халодныя сенцы? — Мы прачынаемся позна, а мне трэба паспець зварыць каву Карлбергу. Тады мама нахілілася да Вольгі і сказала, панізіўшы голас: — He бегай у сарочцы, Вольга. Ты ж нядаўна выйшла замуж, ты раздурыш мужа і надакучыш яму, і'лядзі сябе трошкі. — Карлберг не глядзіць на гэта,— адказала Вольга, зачырванеўшыся. — Глядзіць, павер мне. Ён увесь час бачыць цябе босую і з голымі рукамі. Калі не будзеш глядзець сябе, ён стане зазірацца на другіх. — У мяне няма чаго надзець, апрача гэтых лахманоў. Дый Карлберг сам таксама разгульвае ўвесь час у адной рубашцы, а ўночы спіць і зусім раздзеты! — Вольга выпрастала сутулую спіну. — Усё роўна, не прывучай мужа да свае галізны; я не раз бачыла, чым усё канчаецца, калі жанчына не глядзіць сябе, выйшаўшы замуж. — Ды ён жа нічога, нічагусенькі не разумее, ён нават не заўважае, ці надзета на мне што-небудзь! Ён засынае адразу, як толькі ляжа, дый днём сноўдаецца нібыта ў сне. А калі я надзену што-небудзь новае, ён вылуплівае на мяне вочы і сварыцца,— з горыччу сказала Вольга і, узяўшы солі, выйшла. Мне здавалася, што мама робіць няправільна, гаворачы такое Вользе. Я і сама радая была б не адзявацца раніцаю — вельмі ўжо сумны гэты занятак. Цэлая бочка яблыкаў, і яшчэ тры тыдні чакаць, пакуль яе адчыняць! Вечна даводзіцца чакаць. Гэта ўсё Ісус так марудна адлічвае час. Хацелася б мне ведаць, дзе ў іх гэтая бочка? Я рэжу і рэжу старэнькі фартух, які будзе пафарбаваны ў ярка-блакітны колер і стане беражком у палавіку. Мама рэжа і рэжа, на дварэ гусцее туман. Вольга з бразгатам завіхаецца каля печы. Ды вось на сядзібе пачуўся абедні звон, і неўзабаве на ганку цяжка затупалі мужчыны. Я ўжо прывыкла, што мы ямо зусім моўчкі. Айчым зноў не ў гуморы, дый то гэтым разам ён доўга трываў. Ён уваходзіць, шпурляе стары капялюш на ложак і садзіцца за стол. Мы з мамаю таксама садзімся. Мама лупіць бульбу і спярша накладае вялікую порцыю айчыму. Я луплю бульбу сабе сама. Я цярпець не магу селядца з бульбаю, але не смею заікнуцца пра гэта, каб айчым не пачаў сварыцца з мамаю. Гэта здаралася не раз, калі я адмаўлялася ад яды. Пах селядца мне агідны. Кожны раз, калі я ем гэта салёнае паскудства, у мяне на носе выступае пот. Але селядзец — самая танная яда, і нам даводзіцца яе есці. Я цярпець не магу нічога салёнага. Калі адзін раз на вялікдзень мне далі яйцо, за сталом разгарэлася страшная сварка праз тое, што я не хацела яго пасаліць, — Хай есць, як ёй хочацца,— сказала мама. — Чорт ведае што за выбрыкі! Ніколі не бачыў такога, каб глумілі яду. Навучы дзяўчо есці, як усе людзі. — На свеце многа яшчэ такога, чаго ты не бачыў,— раздражнёна адказвае мама. — Хай пасоліць яйцо ці выберацца з-за стала! — крычыць ён.