Мама выходзіць замуж
Муа Марцінсан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 382с.
Мінск 1988
сталі сустракацца амаль кожны вечар, і сустракаліся так цэлае лета. Кажуць, калі суддзя дазнаўся, што яна цяжарная, ён збіў яе, а потым пайшоў да Карлберга, які рамантаваў сёдлы на хутары, і сказаў яму: «Забірай сваю распусную дзеўку, ад мяне яна не атрымае ні капейкі, ні анучы, бяры яе ў чым маці нарадзіла, пракляты галадранец!» Конюхі чулі гэтую размову ад слова да слова.
I ў той жа вечар Карлберг забраў яе з бацькавай хаты. На ёй была сукенка, але ён прымусіў яе скінуць з сябе ўсё, а сам стаяў на дварэ і чакаў. Была ноч, усе ўжо спалі. Яна, можна сказаць, збегла з бацькавай хаты, і збегла папраўдзе ў чым маці нарадзіла,— гэтак, як сказаў бацька.
Але потым яна, бедалажка, стала нейкая дзівакаватая; мабыць, калі прывыкаць да беднасці, дык лепей змалку, а яна толькі ўбачыць каня — адразу ў слёзы.
Мама сядзела задуманая. Гісторыя Карлберга была падобная на раман. Праўда, у раманах бедныя выходзяць замуж за багатых і самі становяцца багатыя, a тут выйшла якраз наадварот.
— Якое ж тут дзіва, калі яна плача, убачыўшы каня,— нарэшце адказала мама.— He так яно лёгка дачцэ акружнога суддзі стаць жонкаю кольмардэнскага шаўца ды яшчэ і нарадзіць кучу дзяцей.
— Ты не ведаеш Карлбергавага брата,— сказала Вольга, летуценна гледзечы ўдалечыню.— Калі б ты яго ўбачыла, гэтак бы не гаварыла.
— Усе мужчыны роўныя,— запярэчыла мама.
Але Вольга пакруціла галавою.
— He, не ўсе, розныя бываюць... Толькі каб прыдбаць такога мужа, хай сабе ён нават просты шавец, трэба нарадзіцца дачкою суддзі,— сказала яна з горыччу.— Калі ўжо між бедных і знойдзецца добры муж, усё роўна беднай дзяўчыне не бачыць яго як
сваіх вушэй. Гэтыя пані ўсё прыграбуць да сябе, а потым яшчэ жаляцца, хньікаюць, калі ўбачаць каня.
Ах, мне так падабалася цяпер Вольга! Так разумна яна разважала!
Мама таксама з ёю згадзілася.
— Ты, бачу я, разумніца, Вольга. Дзякуй, што ўзяла з сабою дзяўчынку. Толькі яна цяпер дзівачыць. Hi з таго ні з сяго засела за біблію. Толку ад гэтага не будзе. Ці хочаш выпіць са мною кавьі?
За тое, што я прыахвоцілася чытаць біблію, дома ўціскалі мяне, як каталіцкая царква ерэтыкоў. Варта было маме ці аіічыму ўбачыць у мяне на каленях тоўстую кнігу, як яны пачыналі сварыцца.
— Гэтая кніга не для дзяцей,— гаварыла мама.— Спачатку розуму набярыся, потым будзеш чытаць біблію.
— Яна ўжо вырасла, пара ёй даваць хоць якую карысць,—• паўтараў айчым.
Снежаньскія дні кароткія. Мне даводзілася насіць дровы і ваду, часам няньчыць Вольжынага малога, рэзаць анучы на стужкі. Мама даіла ў гаспадароў кароў, вечна ўвіхалася на кухні — то варыць яду, то мые посуд. У нас была васьмілінейная лямпа, а газа каштавала дорага. Да сямі гадзін вечара лямпу тушылі, і даводзілася рана класціся спаць. Калі святло патрэбна было мне на нейкі другі занятак, а не чытаць, дазвалялі браць з канюшні ліхтар, у які самі гаспадары налівалі газу. У Вольгі такі ліхтар гарэў кожны вечар. Гэта быў не ліхтар-фенікс, якім цяпер карыстаюцца ў вёсках, а звычайная газоўка, якая давала вельмі многа дыму і куродыму і зусім мала святла. Але чаго толькі не сцерпяць маладыя вочы! Цэлымі гадзінамі чытала я ў гэтую зіму пры газоўцы.
Адзін раз вечарам, калі айчым пайшоў стрыгчыся
да парабка, а мама заседзелася ў Вольгі, я вырашыла пакарыстацца выпадкам і парамантаваць біблію. Мне гэта была не горшая забава, чым хлопчыкам пускаць папяровыя караблікі на вадасцёкавай канаве. Дайшоўшы да раздзела пра Юдзіф і Алаферна, я так зачыталася, што не заўважыла, як нахіліўся кнот і кавалак паперы, што замяняў шыбку ў шкляной скрыначцы, у якую ўстаўлялася газоўка, успыхнуў і згарэў. У пакоі стала поўна дыму. Я ўжо раздзелася, бо мама загадала мне класціся спаць, і цяпер босая выскачыла ў пустыя цёмныя сенцы. Ногі задубелі, бо я стаяла на падлозе, заваленай матыкамі, аблепленымі снегам. Я паставіла ў сенцах ліхтар, і ён яшчэ доўга дыміў пасля таго, як я яго патушыла. У пакой нацягнула дыму і холаду, і мама вельмі зазлавалася, калі вярнулася ад Вольгі.
— Што ты нарабіла, Міа, чаму ты не спіш?
— Я хацела трошкі пачытаць.
— Зноў гэту старую біблію?
У маміных вуснах слова «старую» гучала трошкі іначай, як у вуснах антыквараў.
— Далібог, ты скора зусім здурнееш. Толькі тае і работы, што чытаепі усялякія казкі. Зусім ад рук адбілася, не слухаешся. Вазьму вось і выкіну кнігу за акно. I лямпу дарэмна паліш. У нас няма болей ні кроплі газы.
Мама зірнула на дзверы.
— Цяпер ён падыме крык, як вернецца,— сказала яна.— Дзе ліхтар? — Яна чыркнула запалку і стала шукаць.
— Мама, гэта і быў ліхтар. Я не запальвала лямпы. Гэта загарэлася папера. Ён стаіць у сенцах. Мамачка, любая, ты ўстаў у ліхтар якую-небудзь паперку, бо «ён» зазлуецца.
Мама нічога не адказала і не стала на мяне сварыцца, пайшла па ліхтар і ўставіла ў яго новую папя-
ровую сценку, намазаўшы яе па краях клейстарам. А ў гэты час вярнуўся айчым, і яна сказала яму, што ўпусціла ліхтар, калі пайшла па дровы.
— Дзяўчынка магла б сама завідна прынесці дроў, пара ёй даваць хоць якую карысць.— Ён са злосцю шпурнуў на падлогу шапку. Парабак, у якога ён стрыгся, зусім яго ацерабіў.
— Пакінь дзяўчынку ў спакоі. Вечна лезеш не ў сваё. Калі хочаш ведаць, ліхтар стаяў у сенцах, а я ішла каля яго з дрывамі, якіх прыхапіла па дарозе, тут гэта старая ламачына і перакулілася. Гаспадары маглі б нам даць ліхтар і навейшы. Дзякуй богу, што дровы не загарэліся.
Яна змоўкла.
— Ну, цяпер ты ўсё ведаеш, можаш спаць спакойна,— буркнула яна праз хвіліну.
— Каб на яго халера, я падобны на арыштанта,— заявіў айчым; ён стаяў перад люстэркам з лямпаю ў руцэ. Яго галава была падобна на капусны качан, парослы шчэццю.
He ведаю, ці спаў ён спакойна, а я дык заснула салодкім сном. Цяпер я верыла, што айчым пра ліхтар ніколі не дазнаецца.
Айчыму плацілі сто пяцьдзесят кронаў за год, маме — восем кронаў на месяц за тое, што яна два разы на дзень даіла кароў. 3 такога заробку пражыць нялёгка. А было гэта не за далёкім часам. У гаспадаровай сядзібе ўжо стаяў тэлефон, а на стакгольмскіх вуліцах грукаталі трамваі. Па краіне ва ўсіх кірунках імчаліся цягнікі, а анархісцкая газета «Бранд» дайшла да Норчэпінга. У ёй пісалі пра ўсеагульную забастоўку. Пісалі пра тое, што жанчыны
не павінны нараджаць дзяцей — дзяцей, якіх не чакае нічога, апрача голаду і вайны. Хінке Бергегрэн заклікаў дзяўчат не вадзіць знаёмства з вайскоўцамі.
Айчым, які некалі служыў у гвардыі, пагардліва фыркаў, убачыўшы газету, але мама схавала два нумары, купленыя тады яшчэ, як мы жылі ў Вальдэмара, і цяпер перачытвала іх разам з Вольгаю.
— Я ніколі не гуляла з вайскоўцамі,— урачыста заявіла Вольга.— Але як жа можна не нараджаць дзяцей? — шапнула яна маме.
— Мала што яны балбочуць, а зрэшты, можа, і ёсць такія сродкі.
Я чула, і як Вольга шаптала і як мама адказала. Я заўсёды насцярожвалася, калі гаворка заходзіла пра дзяцей. Бо я, як і Вольга, не магла зразумець, чаму дзеці паяўляюцца на свет, калі бацькі зусім не хочуць гэтага. Чаму мама кожны год чакае дзіцяці? Mane пачынала цікавіць, адкуль бяруцца дзеці. «3 жывата»,— адказвалі мае равесніцы. Але гэта нічога не растлумачвала. Вось цяпер мама зноў худая. Таму я заўсёды была напагатове і з цікаўнасцю прыслухоўвалася, калі мама з Вольгаю гаварылі пра дзяцей. Папытацца ў мамы я не адважвалася. Папытацца, адкуль бяруцца дзеці! Я не смела нават падумаць пра гэта.
Гаспадыня сядзібы была бяздзетная, але затое, як яна казала, «прыстойная» жанчына. А Вольга была «непрыстойная» — так лічыла гаспадыня. Калі жанчына «непрыстойная», у яе нараджаюцца дзеці.
I ўсё ж я нічога не магла зразумець. Дарослыя ўсяляк гавораць. «Дзеці — божы дар і людская пакута»,— гаварыла бабуля, а калі свяшчэннік мяне хрысціў, ён прачытаў маме малітву, у якой гаварылася,
што яна павінна пакаяцца за свой грэх. Я на свае вушы чула, як мама расказвала пра гэта бабулі.
Значыць — дзяцей мець грэшна.
Выходзіць, дзеці таксама грэшнікі. Колькі я ні ламала сваю галаву, я ніяк не магла ў гэтым разабрацца.
Гаспадыня хацела ўзяць прыёмыша, а не дык сядзіба па спадчі<не перайшла б да радні, якое гаспадыня не магла трываць. Вольга часта гаварыла пра гэта.
— Хай бы ўсынавіла яна майго сынка,— дадавала пры гэтым Вольга.— Яму не зашкодзіла б маленькая спадчына.
Двое парабкаў на сядзібе закалолі свіней да каляд. Кожны паслаў маме па кавалачку мяса, каб мы маглі «паласавацца», як яны вьіказаліся. Вольгу яны і не падумалі пачаставаць. Па-мойму, іх уразілі фіранкі на нашых вокнах, размаляваная печ у пакоі і мая сукенка з шатландкі — таму яны і пачаставалі маму. «Высакародныя» людзі заўсёды шукаюць сабе раўню. Ну, а такія, як Вольга... Усе ведаюць, што ў яе ні капейкі за душою, ад яе не дачакаешся ніякае падзякі — хіба што кубачак кавы. Помню, што мама падзялілася мясам з Вольгаю. Вядома, айчым пра гэта ніколі не дазнаўся. Гаспадар таксама прыслаў нам трошкі свежаніны, але тут і Вольга атрымала сваю долю, А парабкам, у якіх былі свае япрукі, гаспадар нічога не паслаў. Пакрыўджаныя парабкі доўга наракалі.
Мама пасаліла і прыхавала прынесенае мяса, каб было з чым адсвяткаваць каляды. Вяленай траскі яны збіраліся купіць у гаспадароў, яны нарыхтавалі цэлую бочку. Гарэлкі павінен быў прывезці з горада гаспадар, які меўся паехаць туды за дзень перад калядамі,— адным словам, усё было загадзя абгаворана і распланавана.
Мама старанна прыбрала і свой і Вольжын пакоі. За гэта Вольга да бляску выскрабла сенцы і раздабыла дзве маленькія елачкі. Абедзве жанчыны цэлымі днямі жылі сапраўднаю працоўнаю камунаю, пакуль вечарам не яўляліся дадому гаспадары. Тады дзверы замыкаліся, і з-за іх час ад часу чулася бурканне, што кожны павінен сам пыніць сваю гасьадарку. На гэта Вольга адказвала мужу, што сам ён няхай пыніць што хоча, а яна, Вольга, без дачкі Гедвіг не магла б днём выкраіць часу, каб даіць кароў і прырабіць пяць кронаў за месяц. А мама амаль тым самым тонам гаварыла свайму мужу і ўладару:
— He лезь не ў сваё.
Зрэшты, між сабою айчым і Карлберг добра ладзілі. 3 жонкамі яны сварыліся найперш таму, што так было заведзена, а яшчэ таму, што баяліся, каб тыя без іх не марнавалі часу і не дужа доўга удзвюх забаўляліся. Я зразумела гэта, пачуўшы адзін раз, як мама сказала айчыму пра Вольгу, якая толькі што выйшла ад нас:
КНІГІ ОНЛАЙН
