Мама выходзіць замуж
Муа Марцінсан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 382с.
Мінск 1988
— Яна не прывыкла да чыгункі,— растлумачыла бабуля даглядчыку, які падняў мяне, вынес на двор і пачаў націраць снегам скроні. Я курчылася ад прыступаў рвоты. Ён зноў падняў мяне і занёс у хату.
— Мы хадзілі паглядзець дзеда,— сказала бабуля.
— Навошта гэта? — папракнула яе мама. Яна зняла з мяне клятчастую сукенку, ухутала шалем і загадала заснуць.
Мне і цяпер часам успамінаецца гэта першая сустрэча са смерцю.
Я выспалася і зноў сяджу ў кутку каля печы, мучачыся ад страху. Колькі зла чыніцца навокал. Які злосны выгляд ва ўсіх, хто побач з табою. Ды яны і напраўду злосныя. Мама снуе ў пакоі — мучыцца, незадаволеная, поўная страху. Бабуля нервуецца. За ўвесь дзень ніхто не абазваўся добрым словам, у кожнага сваё ў галаве. Ходзяць расцвеленыя, сярдзітыя.
А цяпер мама і Міна п’юць каву, седзячы за сталом. Бабуля, як звычайна, прытулілася са сваім кубкам каля печы. Яна заўсёды мерзне.
Размова кожную мінуту пагражае выбухнуць у сварку. Мама падганяе Міну. Бялізна памытая, і мама хоча, каб Міна хутчэй выбралася дадому і болей сюды не прыходзіла. Мама сама можа справіцца з усім, што яшчэ асталося падрыхтаваць да пахавання. Па крайняй меры, яна спрабуе ўвесці гэта Міне ў вушы.
Міна пярэчыць. Бабуля прасіла, каб Міна памагла ёй пасля пахавання, калі Гедвіг паедзе ў вёску.
Настае кароткае маўчанне.
— Скажы ты,— парушае яго мама,— праўда, што Альберт — бацька твае малодшае дачкі?
— Альберт? Які Альберт? Ах, Стэнман? Во яно што! Вунь што табе хочацца ведаць! Я сама б рада ведаць, але хіба дазнаешся,— рагочучы адказвае прыдуркаватая Міна.
Я бачу, як пацямнелі ад нянавісці вочы ў мамы.
Але ніхто не вымавіў ні слова. За той час, што мы аставаліся ў бабулі, Міна болей ні разу не паявілася ў яе ў хаце.
Дзень пахавання дзядулі ўспамінаецца мне невыразна.
Помню толькі, што ўсе вельмі спяшаліся і што быў траскучы мароз. Мама не змагла дастаць мне паліта, і таму на могілкі мяне не ўзялі.
Помню, мы яшчэ не паспелі паставіць на агонь бульбу, як ужо паявіліся першыя госці. Маме давялося варыць бульбу ў лупінах, а потым спехам яе аблупліваць, недавараную, і зноў даварваць, каб госці думалі, нібыта яна з самага пачатку варылася без лупінаў. Абвараныя бульбіны абіраліся хутчэй і лягчэй.
Мы з мамаю выйшлі за хату і на дзесяціградусным марозе яе абіралі, а госці тапталіся ў цесным пакоі і чакалі жалобнага стала, каб пасля гэтага разысціся
па хатах.
Капэла ўдарнага батальёна таксама явілася на пахаванне, і бабуля шапнула маме, што давядзецца пачаставаць і гэтых, хоць яна іх і не запрашала. Бабу-
ля была вельмі незадаволеная, што яны прыйшлі. Цяпер яна не была набожная.
Я была адзетая ў новую чорна-зялёную муаравую сукенку. Яна нацерла мне шыю. Маме давялося падшыць каўнерык мяккаю тканінаю. Яна ўзяла чыстую папрасаваную насатку і адрэзала ад яе палоску. Mane гэта так напалохала, што я пашкадавала пра свае нараканні. Мама пачынала выклікаць у мяне страх: рэзаць куплёныя рэчы!.. Усе дарослыя выклікалі ў мяне страх. Яны рабілі такія ўчынкі, што іх проста нельга было пазнаць. А яшчэ — яны ані не шкадавалі старога. Мне здавалася, што ніхто з іх па ім не бядуе.
Вабуля жалілася на холад і мітусню. Яна злавалася, што ўдарны батальён явіўся з гітарамі і цытрамі, і з гневам сплёўвала цераз левае плячо, успамінаючы пра «гаспадара», які нават не зрабіў ласкі прыслаць вянок, хоць стары праслужыў у яго болей за дваццаць гадоў.
— Мог бы даць грошай на пахаванне,— абуралася бабуля.
Усе гаварылі пра пахаванне, але ніхто не гаварыў пра нябожчыка. Яго смерць нікога не дзівіла. Ен быў стары спакутаваны чалавек, як яму было не памерці. Бяседа ішла сваім парадкам, госці явіліся не для таго, каб аддаць апошнюю пашану, а каб выканаць непрыемны абавязак. Правілы прыстойнасці вымагалі іх прысутнасці на пахаванні старога. Па ўсім было відаць, што гэта ім лішні клопат.
— Альберту пашэнціла: праз пахаванне ўвільвае ад працы,— сказала мама раніцаю ў дзень пахавання.
Айчым амаль не паказваўся дома, але на пахаванне ўсё ж прыйшоў. Выгляд у яго быў урачысты. Збедаваны сын, які праводзіць бацьку ў апошнюю дарогу. Адзін з «адукаваных» таксама прыйшоў на пахаванне.
— Мабыць, варта яму напомніць пра грошы, якія
мне ён вінаваты за памытую бялізну,— надумалася мама.
Я дык не забылася, як мама выбівалася з сілы, шукаючы вады, каб памыць бялізну.
— Сёння брыдка,— сказала бабуля.
«Адукаваны» госць быў у доўгім чорным фраку з фалдамі і гузікамі на спіне. 3 выгляду ён быў самы важны. На галаве ў яго красаваўся цыліндр, якога не было ні ў кога з гасцей. Бабулі падабаўся такі высакародны гарнітур. Яна прызналася маме.
— Па-мойму, з цыліндрам выходзіць асабліва ўрачыста, праўда?
Мама толькі ўсміхнулася ў адказ. Бабуля рабілася непадобная на сябе.
На айчыму быў гарнітур з камвольнага сукна, такога грубага, што яго можна было палічыць саматканым. Гарнітур яму купіла бабуля.
Мама не паехала на могілкі, члены батальёна і «адукаваны» госць паехалі туды ў брычцы.
Адна сястра з батальёна папракнула бабулю, што яна спарола стужку са свае шапкі з надпісам «Збавіцель ідзе».
— Ты саромеешся веры свае? — папыталася яна пры ўсіх, калі госці садзіліся ў брычку.
Дарога была санная, але ехалі яны ў брычцы, бо санак дастаць не ўдалося.
Бабуля прамаўчала, але выгляд у яе быў такі, быццам яна зараз плюне цераз левае плячо.
Наперадзе ехаў катафалк. На труне ляжала некалькі вянкоў. Кветкі памерзлі. На козлах побач з фурманам сядзеў айчым. У вазку памясціліся бабуля, члены батальёна і «адукаваны» госць. За імі ехала падвода, у якой сядзела чацвёра мужчын. Яны павінны былі несці труну.
Мы з мамаю стаялі на лесвіцы яшчэ доўга пасля таго, як тры падводы зніклі з вачэй.
Мы асталіся дома адны. Трэба было прыбраць у пакоі, пакуль вернуцца з магілак. Вярнуцца павінны толькі бабуля і айчым.
— Пойдзем хоць наямося,— сказала мама.
У пакоі быў сапраўдны гармідар. Брудны посуд, смецце, заследжаныя палавікі, вада ад нанесенага з двара снегу. Вялікая пліта застаўлена чыгункамі з астаткамі падлівы, мяса, бабоў, рыбы.
Абрус, найлепшы бабулін кужэльны абрус, увесь у плямах ад селядцоў і буракоў. Амаль усе талеркі вылізаны дачыста.
Мама памяшала вугалі ў вялікай пліце, разагрэла на іх чыгункі, прыбрала рог стала, і вось мы з ёю ўдзвюх сядзім і спраўляем памінкі.
— Пуста неяк без дзеда,— прамармытала мама, нібыта гаворачы самой сабе.
— Значыць, ён болей не вернецца?
Мама паглядзела доўгім паглядам на мяне.
— Няўжо ты такая неразумная, Mia? А яшчэ гэтулькі чытаеш. Хіба ты не ведаеш, што значыць — памерці? Смерць — гэта канец; той, хто памёр, ніколі не вернецца.
— А дзе ж яны дзяюцца? — не адступалася я, кладучы ў рот вялікі біток і смажаныя бабы, якія мама паклала мне на талерку.
— Калі б ведаць,— уздыхнула яна, намазваючы хлеб маслам. Адказ прагучаў так, нібыта яна хацела сказаць, што, калі б ведала гэта, яна сама згадзілася б памерці.
Вось як! Выходзіць, невядома, дзе яны дзяюцца! Мама не пераставала моўчкі есці. Я таксама. Але я скора наелася. Няўжо дарослыя нічога не ведаюць? Як гэта можа быць? Людзі ж пасля смерці трапляюць на неба. Я коса зірнула на маму, добра не ведаючы, ці можна адважыцца такое папытацца.
Яна жавала бутэрброд, гледзячы проста перад са-
бою. Яна так змянілася за гэтыя дні! Яна была зусім другая, калі мы прыехалі на ўсходні вакзал і яна частавала мяне каваю.
— Але ж пасля смерці людзі ўзносяцца на неба? — ціха і няўпэўнена папыталася я.
— На неба? О не, Міа, на неба яны не ўзносяцца. Яны нікуды не ўзносяцца. Як пасля смерці, так і пры жыцці. Людзі астаюцца там, дзе яны былі, і астаюцца тым, чым яны былі, на векі вечныя.
Я бачыла, што мама растрывожаная, і не пасмела болей распытваць.
Людзі, якім мы прывыклі верыць: настаўніцы, педагогі нядзельнай школы,— расказвалі, нібыта пасля смерці чалавек трапляе на неба. Але я не адважвалася спрачацца з мамаю. У мяне не было ніякіх доказаў, што памерлыя трапляюць туды. Я не магла б апісаць, якім чынам адбываецца гэта падарожжа, і таму была схільная паверыць маме і лічыць, што ніхто на неба не ўзносіцца. Пасля смерці людзі ляжаць у хляве, дзе смярдзіць гной.
— А калі мы паедзем дадому, мама?
— Я абяцала гаспадару прывезці «яго», але відно, што мне гэта не хутка ўдасца,— адказала мама.
Раптам яна ўстала і выйшла з пакоя. Я пачула, што яе вырвала.
Яна, мабыць, адразу заўважыла мой спалоханы твар, бо сказала супакойлівым тонам:
— Я, мусіць, прастудзілася, нічога страшнага няма.
Але ў мяне была свая апаска. Я раптам з жахам зразумела, што цяпер стройная ласкавая мама зноў знікне і яе месца зойме тупая, слязлівая, хваравітая істота, якую я так не любіла. Гэта паўтаралася ўвесь час з тае пары, як мама выйшла замуж.
Я пачала прыбіраць са стала і мыць посуд, падганяючы маму, якая пакорліва мне падпарадкоўвала-
ся. Яна рухалася нібыта ў сне. Нешта неадчэпна грызла яе душу. Страх, горыч, нянавісць.
Я так завіхалася, выціраючы посуд, што на лобе выступіў пот. Потым я вынесла памыі, падмяла падлогу і ўвогуле старалася памагчы маме, чым толькі магла.
— Табе трэба адпачыць, пакуль яны не вярнуліся,— сказала я.
— Ты добрая дзяўчынка, Міа! Ідзі да мяне!
Яна пасадзіла мяне сабе на калені, я моцна абвіла рукамі яе шыю, мы абедзве заплакалі і не пільнаваліся часу.
А на халодных могілках хавалі старога, якому прыйшла пара памерці і якога ніхто не шкадаваў.
Мама ж плакала не па нябожчыку. Яна плакала ад страху перад жыццём. А я? Я плакала, бо плакала мама.
Гэтак мы сядзелі доўга-доўга, і я шапнула:
— Паедзем дадому, мама, паедзем без «яго».
— Ведама, давядзецца,— адказала яна.— Ен, напэўна, уладкаваўся без нас.
Наплакаўшыся ўдосталь, мама ўмылася, запляла свае косы, прычасала мяне, потым павесіла кафейнік на жалезны крук, прыбіты над плітою. А потым мы доўга сядзелі моўчкі, гледзячы на абгарэлыя галавешкі ў печы, на жар, які паволі патухаў, пакуль бабуля не вярнулася з могілак. Яна вярнулася адна. Айчыма з ёю не было. Але мама асіліла ўжо сваю слабасць і бадзёра сказала, што гэтак нават лепей.
Развярцеўшы свае шматлікія хусткі і апінкі, бабуля ўселася на канапе.
— Ну і тыдзень, Гедвіг, ну і тыдзень! — усклікнула яна.— Хоць бы памерці хутчэй. Я спадзявалася, што за трэцім разам мне не суджана астацца ўдавою! I падумаць толькі, якога гада я выгадавала! Нават не
КНІГІ ОНЛАЙН
