Мама выходзіць замуж
Муа Марцінсан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 382с.
Мінск 1988
— Дзе такога знойдзеш, хіба сама зробіш?
— Дапусцім, такія бываюць, я сама сустракала, толькі замуж выходзіш не за іх. Выбіраеш — думаеш, канюшына, выбрала — глядзіш, крапіва.
Дзядзька вяртаўся ўзрушаны, упацелы. Вусы ў яго стырчма стаяць, ногі разутыя, падцяжкі абматаны ўкруга пояса, каб не зваліліся штаны. Бойкі здараліся за поўнач, мы тады ляжалі ў пасцелях, але спаць у такія ночы мы не маглі. Дзядзька кідаў на стол фінкі і складаныя нажы.
— Чортавы басякі, вечна за нажы хапаюцца,— гаварыў ён і, скінуўшы штаны, залазіў у пасцель.— А цяпер тушыце святло — і спаць.
Але ўнізе не змаўкалі музыка і крыкі, і заснуць было не так проста.
Аднаго разу ў нядзелю раніцаю, калі ўнізе ўсё аціхла і мы нарэшце заснулі, да нас у дзверы пастукалі чацвёра паліцэйскіх, якія прыехалі з гор? та на конях вярхом. Дзядзька спешна нацягнуў штаны і пайшоў уніз адчыняць.
Hi жывыя ні мёртвыя ад страху, мы прыслухоўваліся да размовы, стоячы ў калідоры на другім паверсе.
— Якога д’ябла вам тут трэба? — прывітаў паліцэйскіх дзядзька.
Адзін з паліцэйскіх нешта ціха яму адказаў. He-
калькі мінут гаварылі шэптам. Д.зядзька астаўся ўнізе, а паліцэйскі падняўся наверх.
— Я хачу пагаварыць са старэйшымі дзецьмі,— заявіў ён.
Аднаму з маіх дваюрадных братоў мінула дзесяць, мне — восем, мы і былі старэйшыя. Мама спехам адзела мяне.
— He бойся, Міа, гавары толькі тое, што ведаеш, не балбачы дурнога.— Мама старалася быць спакойнаю, але я бачыла, як яна калоціцца.
Я адзелася першая, і мама павяла мяне на кухню, дзе чакаў паліцэйскі. У кухні звычайна ніхто не спаў, бо тут было вельмі холадна.
Цётка была як звар’яцелая, яна кідалася і галасіла.
— Супакойце яе,— сказаў паліцэйскі. Ён зняў каску, у яго быў бязвусы малады твар.
— Раскажы дзядзю ўсё, што ён хоча ведаць, а я пайду памагу сястры адзець хлопчыка,— сказала мама.
Паліцэйскі прытрымаў яе за руку.
— Ваша імя? — папытаўся ён. Яна назвала сябе, адказала, як завуць цётку і яе сыноў.
— А дзяўчынкі?
— Папытайцеся ў яе самой. Яна ў мяне не нямая ідыётка, дарма што нам давялося трапіць у гэты прытон.
Мама выйшла. Паліцэйскі ўсміхнуўся, і мой перапалох як рукою зняло.
Паліцэйскі распытваў у мяне пра людзей, якія наймалі пральню, і пра танцы, якія наладжваліся на першым паверсе.
Я расказала ўсё, што магла, дый не без гонару заявіла, што ўсе жыхары баяцца дзядзькі, аддаюць яму свае нажы, таму і не могуць зарэзаць адзін аднаго ў бойцы. Паліцэйскі папытаўся, ці бываем мы на гэтых танцах.
— He, ніколі, дзядзька не пускае.
— А хіба Янсан... твой дзядзька хіба там не бывае?
— У яго няма часу. Ды ён і не хоча. Ён ходзіць туды, толькі калі яны б'юцца.
— А дзядзька твой не п’е з імі?
— Што-о-о вы! Ён не п’е. Цётка кажа, што лепей бы ён піў, а мама кажа, што гэта глупства.
— Вы што, збіраецеся тут заўсёды жыць? Твой бацька таксама тут жыве?
— Мы скора паедзем адсюль. У мяне няма бацькі, а айчым збег у горад і п’е з вулічнаю Фрыдаю. Ён баіцца дзядзькі і таму не прыходзіць сюды.
Малады паліцэйскі паглядзеў на мяне, задумліва выпнуўшы губу.
— Бядняжка! Ну добра, можаш ісці. Пазаві маму.
Я падала паліцэйскаму руку, прысела і развіталася.
Паліцэйскі дапытаў маму і майго старэйшага дваюраднага брата. Ад цёткі ён не мог дабіцца ніводнага талковага слова.
Паліцэйскія неўзабаве паехалі, бо басякі зніклі з сядзібы.
Пакуль наверсе ішоў допыт, дзядзька аставаўся з паліцэйскімі на першым паверсе.
Падняўшыся наверх, дзядзька, проці звычайнага, быў маўклівы. Цётка ляжала на ложку ўся ў слязах.
— Яне,— гукнула мама са свайго пакоя. Я сядзела побач з ёю і бачыла, што яна моцна растрывожана.— Што здарылася, Яне? У чым справа? Чаго хацела паліцыя?
Дзядзька сцішана сказаў маме. Мама збялела як палатно.
— Яна памерла? — Мама павысіла голас.
— Як быццам. Ну і каша заварылася. Мы дык зможам апраўдацца. Ты малайчына, Міа,— сказаў ён, павярнуўшыся да мяне.— Ты адказвала правільна, як
трэба. I ты таксама, Гедвіг. Мяне, напэўна, аштрафуюць за тое, што я здаваў памяшканне на танцы, не сказаўшы ленсману, але болей нам нічога не будзе.
— Якая ж гэта, з маладых? — папыталася мама.
— Ей было дваццаць пяць гадоў. Яны знайшлі яе недалёка адсюль. He разумею: я ж адабраў у іх усе нажы, напэўна, да іх прыйшоў уночы яшчэ нехта.
Некага забілі. Паліцыя знаіішла мёртвую жанчыну, жанчыну, якая ўночы танцавала тут. Вось чаму паліцыя мяне дапытвала. П'яныя мужчыны забілі жанчыну.
Гэта была невясёлая нядзеля. Дзядзька маўчаў і нават каву падаваў жонцы, якая плакала і не ўставала з пасцелі. Яго незвычайная клапатлівасць наганяла яшчэ большы сум.
Калі дзядзька пайшоў у канюшню, мама моўчкі адзелася, ухутала мяне ў тое, што знайшлося пад рукою, і, замкнуўшы дзверы, паклала ключ у кішэню.
Мы пакінулі дзядзькаў дом не развітаўшыся.
— Пойдзем да бабулі,— сказала мама, калі мы ўдала выбраліся з дома.— Яна ўзяла цяпер у падсуседзі адну старую, але на адну ноч, я думаю, яна зможа нас прытуліць. Потым я што-небудзь прыдумаю.
Ад Хагбю да Вільбергена было пятнаццаць кіламетраў.
У тыя часы людзей навакольных мясцін ахапіла вялікая паніка. Яе выклікалі шматлікія выпадкі наўмыснага атручэння. Пра гэта пісалі ўсе газеты. Сабраўшыся разам, людзі толькі пра гэта і гаварылі. Артыкулы Бендэсона, у якіх падрабязна расказвалася пра такія здарэнні і якімі зачытваліся амаль усе сялянскія сем’і ў Эстэргётландзе, яшчэ болей расцвельвалі грамадскую думку, але самае вялікае хваляванне выклікала забойства ў Бросквіку. У народзе лічылі, што гэта злачынства не было па-сапраўднаму раскрыта. Суд вынес прыгавор, але народ складаў песні пра
Хельгу Фегершэльд і пад акампанемент гітары спяваў простыя словы, у якіх сцвярджаў яе невінаватасць і аплакваў яе лёс.
— Яму (або ёй) падсыпалі пацучынай атруты,— казалі людзі, калі хто-небудзь раптоўна паміраў.
Людзі расказвалі дзесяткі гісторый пра тое, як нейкі сусед або суседка бегалі да ленсмана з рэшткамі кафейнай гушчы ў кафейніках і патрабавалі яе даследаваць, таму што былі ўпэўненыя, што ў гушчы «атрута». Адна хутаранка, раззлаваўшыся, што ёй давядзецца ў гарачы ліпеньскі дзень тырчаць на кухні і гатаваць, у той час як яе муж працуе на полі ў вясёлай кампаніі хлопцаў і дзяўчат, дайшла да таго, што натаўкла шкла і падсыпала ў кашу. Яна, напэўна, загубіла б усіх, калі б, па шчаслівай выпадковасці, не забылася на дварэ ступку, а старая даярка, якая вярнулася з поля раней за другіх, не заўважыла ў ступцы асколкаў шкла.
Мне часта даводзілася чуць, як людзі кажуць: «Эх, падсыпаць бы яму пацучынай атруты!» Але я ніколі не разумела, што гэта значыць. Сапраўдны сэнс гэтага даўняга выслоўя даўно забыты. Людзі не задумваліся, што гавораць, калі вымаўлялі гэту страшную пагрозу, нікому і ў галаву не прыходзіла папраўдзе думаць пра нейкую атруту.
Але, калі жыццё раптам растлумачвае сэнс слоў, яны адразу становяцца зразумелыя не толькі дарослым, але і дзецям. У гэты дзень мне першы раз у жыцці давялося сутыкнуцца з коннай паліцыяй і забойствам. Праўда, я так і не ўбачыла забітай, а таму мяне не мучаць цяжкія ўспаміны. Я нават не ведала, дзе знайшлі яе цела. Вось чаму я думала не пра яе, а пра бабуліну сястру, якая налажыла на сябе рукі праз тое, што яе набілі. Гэты расказ адразу ўсплыў у маёй памяці ў сувязі з забойствам. Абедзве жанчыны зліліся ў маім уяўленні, хоць паміж смерцю аднае і дру-
roe прайшло шэсцьдзесят гадоў. «Яна не пайшла да свайго хлопца»,— мне гэта было тлумачэнне на ўсе выпадкі жыцця. Калі табе блага, абавязкова ідзі да свайго дружка, і тады ты не загінеш. Калі пойдзеш да свайго хлопца, табе не давядзецца кідацца ў Абакскі вадаспад.
У гэты дзень мне давялося даведацца, што значьіць «падсыпаць каму-небудзь пацучынай атруты». Так легкадумна іншы раз гавораць дарослыя пра жыццё і смерць, хоць самі вельмі баяцца памерці.
Мы пайшлі ад дзядзькі ў нядзелю; у мамы не было ні капейкі; зрэшты, калі б гэта здарылася ў будзень, нам усё роўна не было б чаго занесці ліхвяру Кале. Мы ішлі па брудным сакавіцкім снезе і маглі сябе папраўдзе лічыць вольнымі людзьмі. Ніякая ўласнасць не трымала нас, хіба толькі мэбля, што аставалася ў дзядзькі, але і яе ён мог нам не аддаць, а пакінуць сабе як плату за кватэру.
Мама аблівалася потам, ёй штохвіліны рабілася млосна; мне, як і некалі, даводзілася чакаць, пакуль у яе пройдзе прыступ рвоты. Усё ішло як і трэба. Я пачынала звыкацца. Мяне ўжо не бянтэжыла, што маму ванітуе на вуліцы, на вачах у людзей.
Пакой каля Старое дарогі і нават дамок на раўніне адышлі ў далёкае мінулае. Замест іх усё часцей згадваўся патачны дамок, гісторыя з прутком, папяровая фабрыка і Вальдэмар. Відаць, і мама думала пра тое самае, бо раптам спынілася і сказала:
— Можа, зноў ноймем пакой у Вальдэмара?
— Там дзверы без завесаў,— запярэчыла я.
— Праўда, дый не хочацца іх прасіць, брыдка слухаць, як яны выхваляюцца. Прыдумаем нешта другое.
Мы моўчкі пайшлі далей, ламаючы галаву — як жа нам усё-такі ўладкавацца.
— А «ён» не вернецца болей?
— Хто яго ведае, яшчэ невядома, ці прыму я яго.— У мамы быў злосны твар, і я не асмелілася распытвацца болей.
Нарэшце мы дабраліся да бабулі.
Бабуліна падсуседка, рыжавалосая старая, трошкі пасівелая з мінулага года, уладкавалася на дзедавым месцы з разгорнутым псалтыром. Тут была папраўдзе нядзеля. Мы з мамаю даўно яе не святкавалі. У дзядзькавай хаце ніхто не адрозніваў святаў ад будняў. Там лічылі толькі базарныя дні.
У бабулі на відным месцы ляжаў псалтыр, у пакоі ўбрана, але ў бабуляў быў выгляд не дужа святочны. Яны ледзь адказалі на наша прывітанне. Бабуля была бледная і змардаваная.
— Сядайце,— сказала яна.— Распранайцеся і сядайце.
— Мы тут нібыта казань кажам,— асцярожна сказала рыжавалосая.
— Мы перабіваць не будзем,— у тон ёй адказала мама. Відаць, яна заўважыла ў бабулі нешта незвычайнае.
— Што ж тут такога? Гэтым часам у нядзелю ўсе моляцца,— з’едліва заўважыла рыжая.
— Толькі не я,— адрэзала мама.
Рыжая кашчавая старая зачырванелася, як цагліна.
— Софі, напэўна, наказала, каб вы прыйшлі. Разумею, разумею.
Яна з ляскатам загарнула псалтыр.
— Чаго вы раскрычаліся? Хіба нам нельга сюды прыйсці, калі бабуля наказала, каб мы прыйшлі? Што яна, права на гэта не мае, ці што? Дарэчы, яна зусім не наказвала нам,— дадала мама з ваяўнічым запалам.
КНІГІ ОНЛАЙН
