Мама выходзіць замуж
Муа Марцінсан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 382с.
Мінск 1988
Музыка прамармытаў нешта на незразумелай мове.
Безумоўна, ён быў чужаземец, але пані, якая не разумела яго мовы, усё стаяла і чакала, калі ён скажа ёй пра гэта на норчэпінгскім дыялекце.
Як толькі мы выйшлі з саду, музыка паказаў мне кулак і пагрозлівым тонам прачытаў нейкую доўгую натацыю.
I тут ува мне прачнулася характэрная дзецям хітрасць. Можа, у гэтым выявілася мая любоў да ўсяго тэатральнага. Я закрыла вочы рукамі і прысела, прысела з такім пакорным выглядам, на які толькі была здольная, потым зірнула на яго скрозь растапыраныя пальцы і зноў прысела. Калі ён не разумеў нашае мовы, я павінна была пагаварыць з ім як-небудзь іначай.
Ен глядзеў на мяне, зусім разгублены, але я не адымала пальцаў ад твару.
Да таго ж весела было кланяцца і глядзець, як бянтэжыцца чужаземны музыка.
Ен глядзеў на мае худыя, пасінелыя ад холаду ногі ў нязграбных драўляных чаравіках (як на грэх, у ліхвяра Кале не знайшлося мне цёплых чаравікаў). Бачыў раскудлачаную касу, замурзаны твар, брудную сукенку ў плямах і дзірках. Маленькая васьмігадовая мурза стаяла перад ім, засланіўшы рукамі вочы, і не перастаючы прысядала. Ен ніяк не мог зразумець, што ўсё гэта значыць.
Ён павярнуўся да мяне спіною. Махры на яго інструменце скалыхнуліся, і я паплялася за ім у наступны сад.
Але ў той момант, калі ён зноў зайграў чароўную мелодыю і я стала хадзіць побач з ім сюды-туды, з акна высунулася нейкая жанчына і крыкнула:
— Няўжо гэта дачка Гедвіг? Міа, няўжо ты?
Я адразу пазнала яе голас, хоць музыка заглушала словы. Гэта была самая агідная з усіх «заможных»: белашвачка — тая, што шкадавала Альберта, якому «даводзіцца карміць чужое дзіця».
Я паспяшалася выбрацца з саду. Сонца стаяла высока, напэўна, было далёка за паўдня. Я адчувала, што ўжо позна, бо мне страшэнна хацелася есці.
Бабуля мыла на змену мне бялізну і фартух. А мама вельмі строга забараніла ёй мыць. Яна няспрытна выкручвала бялізну сваімі скалечанымі пальцамі і нават надзела акуляры.
Бабуля стаяла каля бэзавага куста, з носа ў яе капала. Я доўга сачыла за ёю.
Яна, крэхчучы, выпрасталася і тут убачыла мяне. Твар у яе быў заплаканы. Бабуля плакала праз мяне.
— Давядзецца ўсё расказаць Гсдвіг. He магу я болей адказваць за цябе. Хутка месяц, як ты цэлымі днямі бадзяешся невядома дзе. Гэтак нядоўга стаць зладзейкаю.
Але бабуля нічога не сказала маме. У нас з ёю была сур’ёзная размова, і я абяцала ніколі болей не ўцякаць з дому. Я ўжо паабяцала гэта самой сабе, калі плакала на мосце.
Я падабрала словы да чароўнае мелодыі, і бабуля стала падцягваць.
— Дзе ты яе вывучыла? — папыталася яна.
— У чужаземнага музыкі, які дзьмуў у мяшок,— адказала я.
— А, шатландзец! — сказала бабуля.— Ён іграе на валынцы. Гэта вельмі прыгожа. А ён стары, гэты музыка?
Я не магла адказаць на яе пытанне, бо проста не заўважыла, які ён. Бабуля ведала нейкага аднаго валыншчыка і цяпер старэчым, дрыжачым голасам стала выводзіць даўнейшую мелодыю, якую ён іграў.
Аднаго разу вечарам маме было вельмі блага, a позна ўночы нехта пастукаў да нас у дзверы. Было гэта ў красавіку, ночы былі яшчэ халодныя.
— Хто там? — папыталася мама.
— Можна пагаварыць з табою, Гедвіг? — пачулася ў сенцах. Гэта быў айчымаў голас. Сон у мяне як рукою зняло. Бабуля таксама прачнулася.
— He ўпускай сюды гэтага нягодніка,— моцна сказала бабуля.
Мама маўчала. Ён пастукаў зноў. Ніхто не адказаў.
— Мне трэба пагаварыць з табою, Гедвіг.
Мама маўчала.
Раптам мы пачулі нейкія дзіўныя гукі. Можна бы-
ло падумаць, што некага мучаць прыступы рвоты, што нехта ікае.
Мы напружана ўслухоўваліся. Усе трое селі на ложках і ўслухоўваліся.
Дзіўныя гукі сталі пачашчацца. Часам здавалася, што ў чалавека за дзвярыма спазмы ў горле і ён задыхаецца. Ціхае шыпенне, стогн і ўсхліпванне.
— Што ён робіць, бабуля? — шэпча мама цераз увесь пакой.
— Плача. Хай паплача. Мы з табою нямала плакалі праз яго,— шэпча бабуля ў адказ.
Ён плакаў. Мой айчым сядзеў пад дзвярыма і плакаў.
Шкада, што так цёмна. Цікава, які ён з выгляду, калі плача? Я так узрушылася, што не магла ўседзець у ложку, але мама шапнула мне, каб я легла.
Чаму я павінна ляжаць, калі мама і бабуля сядзяць у адных сарочках, выпрасталіся і слухаюць?
Усхліпванне стала мацнейшае, час ад часу айчым нешта мармытаў сам сабе, хвілінамі амаль завываў, як ліс у зімовую пару.
Я несвядома скурчыла слязлівую грымасу, мяняючы выраз твару залежна ад розных адценняў яго плачу. Седзячы ў цемры, я хвалявалася ўсё болей і болей. Няўжо яны яму не адчыняць?
За дзвярыма ў цемры плача чалавек. У цемры за дзвярыма. Я таксама пачала ўсхліпваць і ўрэшце моцна, нястрымна разраўлася.
— Ну вось, пачаўся канцэрт пасярод ночы,— сказала мама.
— Запалі святло, мама,— упрошвала я.
— Праўда, запалі,— сказала бабуля.
За дзвярыма не сціхалі сковыт і рохканне.
Тады мама ўстала, запаліла свечку і адчыніла насцеж дзверы. Халоднае зімовае паветра шуганула ў пакой, і полымя ў свечцы закалыхалася.
— Заходзь. Няма чаго сядзець там і крыўляцца,— жорстка сказала мама.
Я чула, як ён смаркаецца, адкашліваецца і ўсхліпвае.
— Заходзь жвавей, бо холадна. Заходзь, кажу, a не дык зноў замкну дзверы!
Калі б я была на яго месцы, у такім горы, і мама гаварыла б са мною такім тонам, я ніколі ў жыцці не зайшла б у пакой. Нізашто! Я чакала, што ён пойдзе адсюль, што ён ёй нагрубіяніць. Я была сама не свая.
Я не хацела, каб ён вярнуўся, але калі ён сядзеў у цемры і плакаў — ён, хто, мабыць, увогуле ніколі не плакаў,— гэта іншая справа. Тут ужо мама не павінна абыходзіцца гэтак, як тады, калі ён грубіяніць, лаецца і сварыцца з ёю. Вось цяпер мама ўбачыць: ён возьме і пойдзе. Можа, яшчэ стукне ёй на развітанне.
Але ён не пайшоў!
— Гедвіг! — гэта было ўсё, што ён сказаў, Потым ён зноў пачаў усхліпваць.
— Кажу табе, заходзь і дай мне зачыніць дзверы! — крыкнула мама.
Па яе голасе я раптам зразумела, што яна толькі прыкідваецца, быццам вельмі сярдзітая. Дзеля чаго яна прыкідваецца? Я ўся калацілася ад хвалявання.
— Ідзі сюды! Мы не будзем цябе крыўдзіць! — крыкнула я.— Ідзі сюды, бо вельмі холадна.
Тады ён увайшоў, спатыкнуўшыся аб палавік і здзіраючы з сябе шапку. Мама грукнула дзвярыма і зноў улеглася побач са мною на канапе. Ад холаду яна ляскала зубамі. Я бачыла, якая яна растрывожаная.
Айчым сеў на край нізкай пліты і скуліў кафейнік. Свечка асвятляла толькі частку пакоя, і ён не заўважыў у поцемках кафейніка. Побач стаялі два вялікія чыгуны, і кафейнік нарабіў грукату.
— Адразу чутно, што ты дома! — бабулін голас гучаў цвёрда і няўмольна.
Айчым пакорліва маўчаў. Увесь твар яго быў у вугальным пыле, на шчоках асталіся падцёкі ад слёз, вусікаў нельга было разгледзець сярод плямаў сажы.
— Значыць, ты надумаўся заявіцца сюды? — сказала мама. Яе калаціла, яна ледзь гаварыла, а між тым яна напэўна сагрэлася: ад яе веяла такім жарам, ажно ў мяне запалалі шчокі.
— Я два тыдні працаваў на прыстані, Гедвіг. Я прынёс табе трохі грошай,— ціха сказаў айчым.
— Я таксама склаўшы рукі не сядзела, і яшчэ невядома, ці патрэбны мне цяпер твае грошы.
Ён уздыхнуў, паціраючы рукі.
Дзіўны ўсё-такі чалавек мая мама: яна ж зарабляе капейкі і грошай у нас ніякіх няма.
— Дзе ты дзеў касцюм, у якім быў на пахаванні? — без жалю папыталася бабуля.
Ён маўчаў.
Болей трываць не магла я. Я павінна была неяк умяшацца. Я ўстала з пасцелі, блытаючыся ў доўгай дзедавай сарочцы.
Мама не трымала мяне. Яна, мусіць, нават не заўважыла, што я ўстала.
— Ты павінен слухацца,— сказала я, стаўшы перад ім. Гэтыя словы мне часта даводзілася чуць ад мамы і ад іншых дарослых.
А ён ні слова.
— Ведаеш, што ў нас было праз цябе? Гаспадар паскардзіўся ў паліцыю, а дзядзька сказаў, што наб’е цябе, калі сустрэне. Пра нас пісалі ў газетах — ты бачыў? — калі яны забілі гэтую цётку на танцах у дзядзькавым доме.
— Яны танцавалі ў Яне? — айчымаў голас стаў амаль такі самы, як быў некалі.
— Ага, але нас не пасадзілі ў турму, мы ж на танцы не хадзілі. А ты не чытаў пра нас у газетах? Там
было напісана, што я добра выхаваная. Гэта сказаў паліцэйскі. Ты не чытаў?
— Не-е-е,— прамармытаў ён з глыбокім і працяжным уздыхам.
Я падышла да яго, запэцкаўшы белую дзедаву сарочку аб яго штаны, і хацела, прыкрыўшы рот рукою, шапнуць яму сёе-тое на вуха, але мне заміналі доўгія рукавы: яны былі закасаныя, але цяпер з’ехалі ніжэй кісцяў.
— Чаму ты пайшоў ад нас, калі памёр дзядуля? — папыталася я, наблізіўшы свой кірпаты нос да яго бруднага заплаканага твару.
Бабуля, выпрастаўшыся, сядзела на ложку, мама на канапе. Яны абедзве прыслухоўваліся.
— Я-я ніколі-і болей не пакіну вас, Міа,— голас яго абарваўся. Мурзаты твар быў скрыўлены грымасаю.
Я адчула невыказны цяжар на душы. Мне болей не было чаго сказаць. Я моўчкі вярнулася да канапы і ўлеглася, павярнуўшыся спіною да мамы, якая так і не вымавіла ні слова.
Ён ніколі болей не пакіне нас. Хіба я гэтага хацела? He, зусім не гэтага. He ведаю, чаго я хацела. Благі чалавек плакаў уночы. Трэба было яму нешта сказаць, нешта зрабіць. Куды лягчэй, калі плача добры чалавек. Ён паплача, а потым будзе радавацца, бо ён добры. А вось калі плача благі чалавек — чалавек, якога ты не любіш, які ганьбіць тваю сям’ю і які ні разу не плакаў пры табе,— у гэтым ёсць нешта страшнае. Даводзіцца рабіць нешта супраць свае волі. Злосны, жорсткі твар, скрыўлены слязамі і страхам, быў такі самы страшны, як добры твар, скрыўлены злосцю і нянавісцю.
Мама ўстала, але я не звярнула на гэта ніякай увагі. Я ўжо зразумела, што ён астанецца.
На старой бабулінай канапе не было жалудовых
шышак, спінка ў ёй была гладкая; калі лічыш шышкі, намнога лягчэй разабрацца ў тым, што здарылася, і на ўсё забыцца. Мне рэзала ў вачах, быццам у іх насыпалі пяску.
Мама з айчымам ціха гаварылі. Ну і няхай сабе. Бабуля час ад часу ўстаўляла слова. Я нават не прыслухоўвалася. Я ўпарта адварочвалася ад іх і ўсё шчытней прыціскалася да спінкі канапы, я хацела, каб яны бачылі толькі маю спіну — абыякавую, маўклівую моцную спіну, нешта такое, што не мае вачэй і вушэй.
Чаму ўчынкі дарослых такія незразумелыя? Чаму яны мучаць сябе і другіх? Чаму яны гавораць, што любяць адно аднаго, дораць дарункі адно аднаму, лашчаць адно аднаго, а потым сварацца і б’юцца? Чым яны адрозніваюцца ад дзяцей? Мы таксама б’ёмся і мірымся на кожным кроку. Няўжо гэта прадаўжаецца ўсё жыццё? Няўжо ўсе людзі спачатку дружаць, а потым сварацца і б’юцца?
КНІГІ ОНЛАЙН
